موشک وی-2؛ از سلاحی پیشرفته تا ابزاری برای فتح فضا

خبرگزاری علم و فناوری آنا، مریم فخیمی؛ تاریخ مملو از رویدادهای تراژیک یا شادی‌بخش است، اما کمتر اتفاق افتاده که یک سلاح نظامی در نهایت مبدل به وسیله‌ای صلح‌آمیز شود و در عوض اهداف نظامی برای انتقال انسان‌ به فضا به کار رود.

در ماه‌های پایانی جنگ جهانی دوم، موشک انتقامی-2 (Vergeltungswaffen) آلمان نازی که به اختصار وی-2 نامیده می‌شد به سمت کشورهای بریتانیا، بلژیک، فرانسه و هلند پرتاب شد. قابلیت‌های نوین این موشک، موجی از وحشت و ترس را در میان متفقین ایجاد کرد. این هیولای 14متری به عنوان اولین موشک بالستیک کوتاه برد جهان، کمتر از پنج دقیقه پس از پرتاب، مراکز مختلف را مورد اصابت قرار داد و رژیم متزلزل آدولف هیتلر با بمباران متفقین از آنان انتقام گرفت. با این حال این اختراع خیلی دیر اتفاق افتاده بود و فقدان امکانات لجستیکی مانع از آن بود که ورق جنگ را به نفع نازی‌ها برگرداند.

بیشتر بخوانید

تاریخ از زاویه دید علم ۵؛

چرا عصر زپلین‌ها به پایان رسید؟/ بررسی فاجعه کشتی هوایی هیندنبورگ

ماهواره نجات دهنده زمین از بلایا به مدار رفت

تلاش برای تغییر اسم حشره‌ای به نام «هیتلر» به بن‌بست رسید

موشک وی-2 با وزن 910کیلوگرم آماتول (ترکیب انفجاری شامل تی‌ان‌تی و نیترات آمونیوم ) سلاح شگفت‌انگیزی بود. این موشک از یک موتور سوخت مایع –ترکیبی از ۷۵٪ اتانول/۲۵٪ آب و اکسیژن مایع  بهره می‌گرفت. این موتور موشک را تا ارتفاع 88 کیلومتری و به سرعت 3580 مایل در ساعت (5760 کیلومتر در ساعت) - بالاتر از 4.8 ماخ - رسانده و می‌توانست به اهدافی در فواصل320 کیلومتر برخورد کند. این موشک‌های بی‌صدا برخلاف بمب‌افکن‌های دیگر، بدون هیچ هشداری در شهرهای مقصد فرود می‌‌آمدند و تلفات بسیاری را بر جای گذاشتند.

این موشک‌ها حفره‌هایی به عمق 10 متر در محل برخورد ایجاد  کرده، خانه‌ها و ساختمان‌ها را با خاک یکسان می‌کردند.

اما خرابی و کشتار تنها اثر مخرب وی-2 نبود. برای تولید این موشک، یک خط تولید زیر زمینی در کوهن‌اشتاین (Kohnstein) در شمال آلمان راه اندازی شده بود تا از حملات متفقین در امان باشد. 20 هزار کارگر شبانه روز برای تولید موشک‌ها کار می‌کردند.

توسعه وی-2

وی-2 که در اصل A-4 ( Aggregat-4 ) نامیده می‌شد، حاصل فکر دانشمند عضو اس‌اس ورنر فون براون (Wernher von Braun) بود. ایالات متحده  پس از جنگ او بسیاری نخبگان دیگر نازی‌ها را به آمریکا منتقل کرد. فون براون در ایالات متحده ارزش خود را به اثبات رساند و برنامه ساخت راکت ساترن-5 ماه را در ناسا رهبری کرد.

A-4 که ​​توسط ارتش آلمان تأمین مالی و حمایت می‌شد، به دلیل شرایط جنگی نازی‌ها با انبوهی از موانع عظیم روبرو بود (از ساخت و خنک کردن موتور سوخت مایع گرفته تا دستیابی به کنترل ژیروسکوپ و تسلط بر آیرودینامیک مافوق صوت). از سوی دیگر فون براون خواهان فتح فضا بود. او می‌خواست موشک‌های چند مرحله‌ای به مدار برسند و حسگرهای علمی اتمسفر زمین، اندازه‌گیری پرتوهای کیهانی و ریزشهاب‌سنگ‌ها را بررسی کنند.

هیتلر در ابتدا آنقدرها تحت تأثیر A-4 قرار نگرفت و آن را یک سلاح توپخانه‌ای دوربرد گران قیمت می‌دانست. با این حال هنگامی که موج جهانی ضد آلمان نازی آغاز شد، موضع او برای پذیرش این سلاح شگفت‌انگیز و دستیابی به مزیتی استراتژیک تغییر کرد. تولید انبوه موشک در سال 1942 آغاز شد.

با این حال، توسعه آن با مشکلاتی چون خرابی‌های مولد بخار، خرابی پره‌های هدایتی و انفجارهای موشک در هنگام خروج از جو یا وارد شدن به آن همراه بود.

پرتاب  ام‌دبلیو‌ ۱۸۰۱۴

ام‌دبلیو‌ ۱۸۰۱۴ (MW 18014) یک پرتاب آزمایشی موشکی از نوع وی-۲ بود. در 20 ژوئن 1944، تیم فون براون پرتاب آزمایشی را از پایگاه تحقیقاتی نظامی پنمونده (Peenemünde)  آلمان انجام داد. این اولین باری بود که انسان توانست یک جسم ساخت بشر را به ماورای جو بفرستد. این پرتاب کاملاً تا بالای خط کارمان پیش رفت. این شلیک موشکی یک پرواز زیر مداری بود و به سرعت مداری نرسید. این پرتاب نهایتاً با برخورد به زمین به پایان رسید. این موشک قبل از سقوط به زمین به ارتفاع 174.6 کیلومتری دست یافت.

در ایالات متحده، اداره هوانوردی فدرال (FAA)، ناسا و ارتش، ارتفاع 80 کیلومتر را به عنوان پایین‌ترین مرز فضا در نظر می‌گیرند. بسیاری از کشورهای دیگر جهان «خط کارمان»  را به عنوان مرز فضا می‌پذیرند. خط کارمان خطی فرضی در آسمان در ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری (۶۲ مایل) از سطح دریاهای آزاد زمین ‌است.
اما هیچ یک از این دو مفهوم در سال 1944 وجود نداشت. بیش از یک دهه بعد نیروی هوایی ایالات متحده تصمیم گرفت نشان "بال فضانورد" را به خلبانانی که در ارتفاع بالا پرواز می‌کنند اعطا کند و در سال 1960 فدراسیون بین المللی هوانوردی (FAI) رسما خط کارمان را پذیرفت. به این ترتیب، دستاورد نازی‌ها در ماموریت ام‌دبلیو‌ ۱۸۰۱۴ در آن زمان به اندازه کافی مورد قدردانی قرار نگرفت.

هفته‌ها بعد، A-4  به V-2 تغییر نام داد و در سپتامبر 1944 عملیات هولناک آن آغاز شد. در آن زمان ارتش آلمان نازی 4300 موشک پرتاب کرد که از لندن تا پاریس و بروکسل را بمباران کرده منجر به انهدام اهداف مختلف شد. حمله

اگرچه موشک وی-2 خیلی دیر برای تغییر مسیر جنگ جهانی دوم به صحنه آمد و نتوانست آلمان‌ها را پیروز جنگ کند، اما وحشت عمیقی ایجاد کرد. همچنین وی-2 بعد از جنگ بسیار به کار دیگران آمد.

در اوایل ماه مه 1945، فون براون و سایر مهندسان آلمان نازی تسلیم نیروهای آمریکایی شدند. آمریکایی‌ها تعدادی از موشک‌های وی-۲ را که غنیمت جنگی متفقین از کارخانه‌ها و زرادخانه‌های آلمانی بود، تصاحب کردند. چند روز بعد، نیروهای شوروی پایگاه نظامی پنمونده را اشغال کردند و صدها تکنسین را به اسارت گرفتند.

آمریکا در طی عملیاتی در اکتبر 1945، 1600 مهندس آلمانی را برای همکاری در تحقیق و توسعه صعنت موشکی به ایالات متحده منتقل کرد. بین سال‌های 1946 تا 1952، چندین موشک وی-2 اصلاح‌شده توسط ایالات متحده ساخته شد و با هدف، مطالعه دما، فشار و چگالی اتمسفر زمین و همچنین تشعشعات فرابنفش خورشیدی و پرتوهای کیهانی پرتاب شدند.
در 24 اکتبر سال 1946 امریکا با وصل کردن یک دوربین به وی 2 توانست اولین بار کره زمین را از خارج از جو ببیند.

در سایر مأموریت‌های آزمایشی، وی-2 حامل مگس‌های میوه و دانه‌ها بود. در ژوئن 1948 میمونی با نام آلبرت اول، اولین پستانداری بود که سوار موشک شد. یک سال بعد در ژوئن 1949، آلبرت دوم اولین پستانداری بود که به فضا رسید و تا 83 مایل (134 کیلومتر) پرتاب شد.
شوروی بر اساس موشک وی-2 موشک آر-1اولین موشک بالستیک خود را ساخت که کاملا شبیه وی-2 بود و بعدها با ارتقا آن موشک اسکاد به دست آمد. چین نیز بر اساس موشک آر-1 روس‌ها، اولین موشک بالستیک خود یعنی موشک دانگ فنگ-1را ساختند.

بریتانیا سه موشک وی-2 به غنیمت گرفته شده را در عملیات  Backfire  به پرواز درآورد و نسخه توسعه یافته وی-2 با نام Megaroc را پیشنهاد کرد که می‎‌توانست یک کپسول سرنشین‌دار را تا ارتفاع  300 کیلومتری پرتاب کند. طرح‌های فرانسه برای موشک سوپر وی-2 بسیار بلندپروازانه به نظر می‌رسید، اما این طرح‌ها منجربه ساخت موشک‌های Veronique، Diamant  و Ariane  شد.
در نهایت اگرچه وی-2 یک سلاح انقلابی و وحشت‌زا بود، ولی راه را برای توسعه موشک‌های بعدی خود هموار کرد.

میراث ماموریت ام‌دبلیو‌ ۱۸۰۱۴

زمانی که آلن شپرد با موشک رداستون به عنوان اولین فضانورد آمریکایی در می 1961 به فضا راه یافت، موشک او نمونه‌ای مشابه با وی-2 بود که توسط فون براون ساخته شده بود.

با نگاهی به گذشته می‌توان گفت فناوری نازی‌ها مستقیماً عامل موفقیت برنامه‌های فضایی بشر بود و سخت‌افزاری که موشک‌های امروزی استفاده می‌کنند، مدیون این جام زهرآگین جنگ است.

دانش ساخت موشک‌های بالیستیک از جمله سرمایه‌هایی بود که آمریکایی‌ها و روس‌ها آن را به خانه بردند و تنها در عرض ۱۰ سال توانستند آغازگر عصر فضا باشند.
دوگ میلارد، مورخ فضایی موزه علم لندن می‌گوید: «ما با فناوری وی- ۲ به فضا رفتیم، اما این فناوری با فدا کردن چیزهای زیادی به‌دست آمد و بعضی از آن‌ها واقعا تاسف برانگیز است.»
و سوال اساسی این است که آیا بدون وجود سلاح قدرتمند هیتلر بازهم می‌توانستیم به ماه برویم؟ احتمالاً بله، اما نه آنقدر زود.