از شاخص‌های هنجاری علم تا ظهور اخلاق علمی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، اخلاق، مجموعه اصول و هنجارهای اعتقادی است که رفتار انسان‌ها براساس این رفتارها قضاوت می شود. 

محمد شاپوری (دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی و مدرس دانشگاه) در مقاله‌ای با عنوان «تقابل علم، اخلاق و اخلاق علمی» می‌نویسد؛ اخلاق مجموعه‌ای ازارزش‌ها و باورها؛ دستورالعمل‌ها؛ قواعد و قوانینی است که دستوراتی را برای نظم‌بخشی به جوامع و برای اطاعت فردی یا جمعی صادر می‌کند.

* تعریف انواع اخلاق

از نظر این پژوهشگر وقتی از اخلاق حرف می‌زنیم باید سه وجه را از یکدیگر تفکیک کنیم:

اخلاق مجموعه‌ای ازارزش‌ها و باورها؛ دستورالعمل‌ها؛ قواعد و قوانینی است که دستوراتی را برای نظم‌بخشی به جوامع و برای اطاعت فردی یا جمعی صادر می‌کند

• اخلاق اجتماعی
• اخلاق علمی
• اخلاق حرفه‌ای

وی می افزاید که اخلاق اجتماعی شامل معیار‌های عام اخلاقی در قلمرو جامعه است که از آن به Moral تعبیر می‌شود. ولی اخلاق علمی، Ethics، ناظر به رفتار‌ها و الزامات هنجاری در امر علمی است و اخلاق حرفه‌ای معیار‌های اخلاقی یک حرفه، صنف، شغل و نهاد و ... را شامل می‌شود.

* ویژگی‌ها و شاخص‌های هنجاری علم

به زعم این پژوهشگر می‌توان از این منظر برای علم ویژگی‌هایی قائل شد که یک عالم باید آن معیار‌های رفتاری مبتنی بر اخلاق را رعایت کند. این الزامات اخلاقی موجب رشد و گسترش علم می‌شود.

به عنوان مثال رابرت کی‌مرتن چنین شاخص‌های هنجاری برای علم بر می‌شمرد:

•  اشتراک‌گرایی (یافته‌ها و اکتشافات علمی، ثروت یا حق فردی پژوهش‌گران نیست بلکه به جامعه تعلق دارد)
•  عام‌گرایی (دانشمند وطن دارد، ولی علم بی وطن است)
•  شک سازمان‌یافته (جزم اندیشی در علم جایی ندارد)
• اصالت (جعل، دستکاری، تقلب در علم ممنوع است)
• بی طرفی عاطفی (درعلم نباید جانب‌داری انجام گیرد)
• تواضع و فروتنی (احترام و قدردانی از میراث بشری، و اعتراف بر ضعف‌های شخصی خود)
•  به رسمیت شناختن عالم (باید شایستگی‌های دیگران را به رسمیت بشناسد) 

  شناخت یا معرفت یعنی فهمیدن، درک کردن یا دریافتن چیزی به صورت بی‌واسطه، یعنی شناخت از طریق خود شیء

* ظهور اخلاق علمی 

از نظر این پژوهشگر همواره در برابر رسوایی‌های اخلاقی در جوامع بشری و سازمان‌ها و فضا‌های کسب و کار راهکار‌های اخلاقی مطرح بوده‌ است که مرتبط با جایگاه‌های فلسفی و دینی بوده‌اند؛ اما به‌رغم این راهکارها، هم چنان مشکلات اخلاقی و رسوایی‌های اخلاقی در مسیر تاریخ رو به تزاید بوده است.

او در ادامه می‌نویسد در زمان‌های اخیر علاوه بر نسخه‌های اخلاقی حوزه‌های فلسفه و دین، اخلاق علمی نیز پا به منصه ظهور نهاده است. شناخت یا معرفت یعنی فهمیدن، ادراک کردن یا دریافتن چیزی به صورت بی‌واسطه، یعنی شناخت از طریق خود شیء. در این موقعیت شناخت، بی‌واسطه و به کمک تجربه و تقابل رخ داده است.

* انواع شناخت در حوزه علم

به زعم شاپوری این شناخت شامل انواعی است که در حوزه دانش می‌توان بدان اشاره نمود: شناخت فلسفی؛ شناخت دینی؛ شناخت علمی؛ شناخت هنری؛ شناخت عامیانه آن چه این گونه‌ها را از یکدیگر متمایز می‌نماید سطوح مطالعاتی پدیده‌های مورد نظر و روش بررسی آنها است.

او در ادامه می‌نویسد علم، فلسفه و دین عمدتاً به موضوع‌های اخلاقی پرداخته و راهکار‌هایی را در مورد مشکالت این حوزه مطرح می‌کنند. علم با اتکا بر تجربە تعمیمی، موضوع‌های مربوطه را در سطح جزء و وابسته به زمان و مکان خاص و به طور ویژه با روش‌های عینی، آزمون‌پذیر، خطاپذیر، محتمل و تکرار پذیر مورد بررسی قرار می‌دهد.

اصول اخلاقی اجتماعی وابسته به عوامل متعددی از جمله چگونگی تربیت، مذهب سنن و عقاید جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنیم

این نویسنده معتقد است که فلسفه با اتکا بر تجربە تفریدی موضوعات مربوطه را در سطح کلی و عام فارغ از زمان و مکان خاص روش‌های‌ بیشتر عقلانی یا بعضاً شهودی یا تجربی تفریدی، مورد بررسی قرار می‌دهد.

و او می‌نویسد دین نیز با اتکا بر تجربە تفریدی، موضوعات مربوطه را در سطوح کلی و مطلق، فارغ از زمان و مکان خاص با اتکا بر شهود فردی، عقل و تجربه فردی بررسی می‌نماید.

 بنابراین رویکرد علمی با ورود به دنیای اخلاق کسب وکار در سطوح سازمانی، به جای ورود به حیطه مفاهیم انتزاعی و مباحث فلسفی، می‌کوشد کارکنان را در فعالیت‌های سازمانی و اخلاقیشان کمک نماید.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اصول اخلاقی اجتماعی وابسته به عوامل متعددی از جمله چگونگی تربیت، مذهب، سنن و عقاید جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنیم. این اصول در طول زندگی ساخته می‌شوند و مبنای فرهنگی، فلسفی و مذهبی دارند که با توجه به آن مبانی رفتار خوب یا بد مورد قضاوت قرار می‌گیرد که دارای منابع متعددی هستند از جمله: دوستان؛ خانواده؛ پیشینه قومی مذهب؛ مدرسه؛ رسانه: تلویزیون، رادیو، روزنامه، مجله، اینترنت؛ مربیان یا الگو‌های فردی نقش.

انتهای پیام/

هادی مومنی