در یک پژوهش بررسی شد؛
کاربرد فناوری‌های زیست‌محیطی در روسازی بوم‌شهر اسفنجی
اکولوژی شهری از‌جمله رویکرد‌های پایداری در مقیاس‌های مختلف شهری بوده که به‌عنوان جنبشی آینده‌نگر و محرکی مهم در توسعۀ شهری به پارادایمی عملی در برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، بهره‌گیری فراتر از ظرفیت قابل تحمل منابع طبیعی و محیط زیست در فرآیند توسعۀ شهرها زمینه‌ساز چالش‌های متعدّد در محیط شهرهاست. در این زمینه، بوم‌شهر اسفنجی به‌عنوان رویکردی نوظهور در برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به کاهش تخریب‌های اکولوژیکی انسان در محیط‌های شهری و تحقق توسعۀ پایدار منجر شود؛ از این رو محققان در پژوهشی درصدد شناسایی معیار‌های مؤثر در ایجاد روسازی‌های بوم‌شهر اسفنجی با رویکرد فناوری‌های زیست‌محیطی، تعیین میزان اهمیت و عملکرد هر‌یک از این معیار‌ها در شهر شیراز و ترسیم ماتریس اهمیت عملکرد آنها هستند.
* رشد شهرنشینی و توسعۀ شهری بدون برنامه
این پژوهش بیان می‌کند که شهر شیراز از‌جمله کلانشهرهایی است که در طی دهه‌های اخیر با افزایش جمعیت مواجه بوده است؛ به‌طوری که با رشد شهرنشینی و توسعۀ شهری بدون برنامه، بسیاری از اراضی نفوذپذیر طبیعی به سطح‌های نفوذناپذیری همچون آسفالت، سنگفرش و موزاییک تبدیل شده است که این امر برهم‌زدن جریان طبیعی آب را در‌سطح شهر به دنبال داشته است و سبب جریان‌یافتن حجم زیادی از آب در‌سطح خیابان‌ها شده است؛ زیرا میزان پوشش گیاهی کاهش شدیدی در شهر شیراز داشته است. پوششی که می‌تواند سبب کاهش تولید رواناب و به‌تبع آن نفوذ بیشتر آب در خاک و از این طریق مانع از شکل‌گیری سیلاب‌های مخرب در‌سطح شهر شود.
خیابان‌ها، جاده‌ها، پارکینگ‌ها، پیاده‌روها و غیره از‌جمله سطح‌های نفوذناپذیری هستند که نقش مهمی در نفوذناپذیری آب به درون خاک و شکل‌گیری رواناب سطحی و سیلاب‌های شهری مخرب دارند
این پژوهش توضیح می‌دهد که خیابان‌ها، جاده‌ها، پارکینگ‌ها، پیاده‌روها و غیره از‌جمله سطح‌های نفوذناپذیری هستند که نقش مهمی در نفوذناپذیری آب به درون خاک و شکل‌گیری رواناب سطحی و سیلاب‌های شهری مخرب دارند. بدین ترتیب، اینگونه استنباط می‌شود که شهرها به‌عنوان مراکز مهم جمعیتی در سال‌های اخیر با چالش‌های آبی و زیست‌محیطی متعدّد مواجه شدند که این امر اجرای رویکردی نوین با عنوان بوم‌شهر اسفنجی را به‌منزلۀ شیوه‌ای عملی برای رسیدن به یک سیستم شهری سالم و پایدار به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرده است؛ بنابراین با در نظر گرفتن مسائل و چالش‌های مطرح‌شده در شهر شیراز و اینکه تاکنون مطالعه‌ای در‌زمینۀ بوم‌شهر اسفنجی در‌سطح کشور صورت نگرفته، پژوهش حاضر با هدف تحلیل کاربرد فناوری‌های زیست‌محیطی در ایجاد روسازی بوم‌شهر اسفنجی در شهر شیراز انجام شده است.
* توسعۀ شهری بی‌برنامه در شهر شیراز
به زعم این پژوهش رشد شهرنشینی و توسعۀ شهری بی‌برنامه در شهر شیراز سبب تغییر در الگوی استفاده از زمین و تبدیل اراضی به ساخت‌و‌سازهای شهری شده است که این خود گسترش جاده‌ها و سنگفرش‌شدن خیابان‌ها، افزایش سطح‌های نفوذناپذیر، تخریب منابع با ارزش زیست‌محیطی، بروز مسائلی از‌قبیل از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، کاهش منابع آب و آلودگی آنها، تشدید اثر جزیرۀ گرمایی، تخریب زیستگاه‌ها، کاهش تنوع زیستی و غیره را به دنبال داشته است؛ به‌طوری‌که در بسیاری از منطقه‌های شهر با حذف پوشش گیاهی و جایگزین‌کردن آن با سطح‌های نفوذناپذیر تغییراتی در خصوصیات هیدروگراف رواناب سطحی، افزایش حجم رواناب و دبی اوج رواناب ایجاد شده است. فعالیت‌های انسانی نیز در بخش‌های مختلف شهر با تولید ضایعات و آلاینده‌های گوناگون و حرکت این مواد زاید به سمت منابع آب در‌حین بارندگی سبب کاهش کیفیت منابع آب شهری شده است.
مؤلفه‌های مبنایی کاربرد فناوری زیست‌محیطی در روسازی‌های بوم‌شهر اسفنجی
این پژوهش توضیح می‌دهد که رواناب جریان‌یافته در‌سطح شهر نیز آلودگی‌های مسیر جریان را با خود جمع و باعث آلودگی رودها و نهرها، دریاچه‌ها و منابع آب آشامیدنی می‌شود. همچنین، افزایش رواناب و نفوذناپذیری آن در داخل زمین باعث محروم‌شدن سفره‌های آب زیرزمینی، شکل‌گیری سیلاب‌های مخرب، آبگرفتگی معابر و چالش‌های مختلف دیگر در شهر شده است. باتوجه به اینکه بخش‌های زیادی از فضاهای باز داخل شهر و پیرامون آن با ساخت‌و‌سازهای مسکونی، صنعتی، تجاری و غیره جایگزین شده است که این خود سبب ایجاد چالش‌های مختلف و شکل‌گیری شهرسازی ناسازگار با محیط زیست شده است؛ بنابراین استراتژی پیشنهادی این است که همۀ روسازی‌های شهر مطابق با طرح بوم‌شهر اسفنجی ساخته شود. با بهره‌گیری گسترده از فناوری‌های سبز در واکنش به مسائل و چالش‌های زیست‌محیطی مختلف در شهر‌های امروزی طرحی با رویکرد اکولوژیک پیشنهاد می‌شود.
* دو مؤلفۀ نفوذپذیری و ظرفیت ذخیرۀ آب
در این ارتباط نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین مؤلفه‌های بررسی‌شده نفوذپذیری و مقرون به صرفه‌بودن از‌نظر بُعد اهمیت با مقدار 78/3 و 30/3 به‌ترتیب بیشترین و کمترین اهمیت و دو مؤلفۀ ظرفیت تحمل بار و ظرفیت ذخیرۀ آب از بُعد عملکرد نیز با مقدار 16/3 و 04/3 به‌ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد را دارند. همچنین، از‌نظر موقعیت قرارگیری هر‌یک از مؤلفه‌ها در ماتریس IP مؤلفه‌های نفوذپذیری و ظرفیت ذخیرۀ آب در ربع اول (Q1)، پایداری و ظرفیت تحمل بار در ربع دوم (Q2)، تقویت اکوسیستم زیرزمینی در ربع سوم (Q3) و مقرون به صرفه‌بودن در ربع چهارم (Q4) واقع شده است که هر‌کدام نیازمند راهبرد خاص خود هستند. نتایج حاصل از وزن‌دهی و اولویت‌بندی مؤلفه‌ها نیز نشان داد که دو مؤلفۀ نفوذپذیری و ظرفیت ذخیرۀ آب به‌ترتیب با مقدار 646/2 و 442/2 بیشترین وزن را دارند که از‌نظر اولویت‌بندی جزء اولویت‌های اصلی هستند که باید در‌زمینۀ ایجاد روسازی‌های شهر شیراز به آنها توجه شود.
موقعیت قرارگیری مؤلفه‌ها در ماتریس IP
بدین ترتیب، رویکرد اصلی پژوهش این است که روسازی‌های شهر شیراز بر‌مبنای ساختارهای بوم‌شهر اسفنجی ساخته یا بازسازی شود؛ زیرا در این نوع روسازی آب باران در روزهای بارانی در لایه‌های زیرین روسازی ذخیره و سپس بخار آب در روزهای آفتابی آزاد می‌شود. در‌واقع، آب باران در یک لایۀ شنی زیرین ذخیره می‌شود. با رسیدن آب‌و‌هوای کافی به لایۀ زیرین خاک، ریشه‌های درختان و میکروارگانیسم‌ها شرایط رشد و شکوفایی مناسبی پیدا می‌کنند و سپس آلاینده‌های جذب‌شده تجزیه و به مواد مغذی برای سیستم اکولوژیکی تبدیل می‌شوند که از این طریق سبب شکوفایی اکوسیستم زیرزمینی و بهبود تنوع زیستی شهری نیز می‌شوند.
استراتژی پیشنهادی این است که همۀ روسازی‌های شهر شیراز مطابق با طرح بوم‌شهر اسفنجی ساخته شود. با بهره‌گیری گسترده از فناوری‌های سبز در واکنش به مسائل و چالش‌های زیست‌محیطی مختلف در شهر‌های امروزی طرحی با رویکرد اکولوژیک پیشنهاد می‌شود
در این زمینه و همسو با نتایج پژوهش روسازی نفوذپذیر گزینۀ مناسبی است که می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای روسازی‌های نفوذناپذیر معمولی ازجهت کاهش اثر‌های منفی بر محیط زیست در منطقه‌های مختلف شهر مدنظر قرار گیرد. کاربردهای عمومی روسازی‌های نفوذپذیر بیشتر شامل میدان‌ها، پارکینگ‌ها، جاده‌ها و پیاده‌روهاست که مزایای این نوع از روسازی، آن را به روشی جذاب در راستای توسعۀ کم‌تأثیر و مدیریت بهتر آب در منطقه‌های شهری تبدیل کرده است. از آنجایی که مدیریت آب باران یک چالش دائمی در محیط‌های شهری است، روسازی‌های نفوذپذیر می‌توانند برای جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب باران در محل و برای استفاده‌های آتی مورد استفاده قرار گیرند.
* روسازی نفوذپذیر با نگهداری مناسب
به زعم این پژوهش روسازی نفوذپذیر با نگهداری مناسب، مزایای زیست‌محیطی زیادی را به همراه دارد و یک گزینۀ پیشنهادی مهم برای روسازی‌های شهری شهر شیراز است. بنابراین با در نظر گرفتن اهمیت، جایگاه و مزایای روسازی‌های منطبق بر فناوری زیست‌محیطی در بوم‌شهر اسفنجی باید کلیۀ نهادهای تصمیم‌گیر، برنامه‌ریزان و مدیران شهری شیراز باتوجه به مشکلات متعدّد شهرنشینی و به‌دنبال آن ضرورت تحقق هدف‌های توسعۀ پایدار رویکرد بوم‌شهر اسفنجی را برای برنامۀ توسعۀ آتی شهر شیراز به‌عنوان یک ضرورت در همه تصمیمات شهری در‌نظر داشته باشند. باتوجه به گستردگی و جدید‌بودن موضوع پژوهش حاضر، مطالعۀ حاضر این زمینه را فراهم می‌کند که در پژوهش‌های جداگانه‌ای مفاهیم مرتبط با شهر اسفنجی بسط و توسعه پیدا کند و از این رو، ابعاد و جنبه‌های مختلف موضوع به‌طور دقیق‌تر بررسی شود.
باتوجه به اینکه جامعۀ آماری در این پژوهش خبرگان و متخصصان بوده است، پیشنهاد می‌شود که در پژوهش‌های دیگر از آحاد مردم دربارۀ موضوع شهر اسفنجی نظرسنجی و در‌صورت اجرای چنین طرحی سنجش تمایل به مشارکت شهروندان صورت گیرد؛ زیرا مشارکت و حضور فعّالانۀ مردم در تمام بخش‌های طراحی، اجرا و نگهداری زیرساخت‌های شهر اسفنجی یکی از ارکان اساسی در بحث مدیریت پایدار منابع آبی در شهرهاست. همچنین، به‌دلیل نداشتن توجه کافی به نقش محوری آب در برنامه‌ریزی شهری لازم است روش‌های برنامه‌ریزی شهری با رویکرد مدیریت پایدار آب و چالش‌های آبی در مطالعات آتی بررسی و نقاط ضعف و قوت این قبیل طرح‌ها مشخص شود.
علاوه بر این موارد باتوجه به اینکه موفقیت چنین طرح‌هایی مستلزم مشارکت یکپارچۀ سازمان‌ها، بخش‌ها و نهادهای مختلف است، نیاز است تا ساختار، اصول و روش‌های فعلی حاکم بر نهادهای مدیریت آب در مطالعات آینده بررسی شود و سپس راهبردهای مناسب برای انجام‌دادن بازنگری‌هایی در این زمینه صورت پذیرد. در‌نهایت، باتوجه به اینکه بازنگری روش‌های مدیریت پایدار منابع آب پیش‌زمینه‌ای برای توسعۀ پایدار است، ورود متخصصان مختلف به عرصه و مطالعات بین‌رشته‌ای همانند بحث طرح شهر اسفنجی، بحث توسعۀ کم‌اثر و غیره زمینه‌ساز تحولات عظیم در راستای نیل به هدف‌های توسعۀ پایدار خواهد بود.
قابل ذکر است، از این یافته‌ها، یک مقاله علمی پژوهشی تهیه شده که در نشریه «برنامه ریزی فضایی» منتشر شده است. این نشریه دارای دوره انتشار فصلی بوده و متعلق به دانشگاه اصفهان است.
انتهای پیام/
با استفاده مجدد از زبالههای زیستی:
تولید برق از مواد زائد گیاهان و جانوران امکان پذیر می‌شود
چرا بیشتر پژوهش‌های دانشگاهی (رساله، پایان‌نامه، مقاله) راهی به میدان توسعه کشور پیدا نمی‌کنند؟