در یک پژوهش بررسی شد؛
عوامل مؤثر بر شکلگیری مدرسه خلاق در نظام آموزش و پرورش
در نظام‌های آموزشی به خصوص نظام‌های آموزشی کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه، تربیت نیروی کار خلاق و مستعد از جمله نیاز‌های مهم و حیاتی به شمار می‌رود.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، در نظام‌های آموزشی به خصوص نظام‌های آموزشی کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه، تربیت نیروی کار خلاق و مستعد از جمله نیاز‌های مهم و حیاتی به شمار می‌رود. چرا که هر گونه رشد و توسعه در همه ابعاد و زمینه‌ها نیازمند افراد خلاقی است که به عنوان محرک چرخه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... عمل کرده و موجبات رشد جامعه را به صورت همه جانبه فراهم کنند.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «طراحی مدل عوامل موثر بر شکلگیری مدرسه خلاق در نظام آموزش و پرورش با استفاده از رویکرد کیفی» به این موضوع پرداخته‌اند که آموزش و پرورش نقش غیرقابل انکاری ایفا می‌کند و با توجه به اینکه بیشترین ساعات زندگی آدمی با آموزش و یادگیری سپری می‌شود و در این عرصه مدارس به عنوان زمام دار این امر تلقی می‌گردند، لازم است شرایط مساعدی را به منظور بروز خلاقیت، فراهم کرده و موجبات توسعه رفتار‌های خلاقانه در بین دانش‌آموزان و سایر افرادی که به نحوی با مدارس در ارتباط هستند فراهم شود.
یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که عوامل مؤثر بر شکلگیری مدرسه خلاق از پنج مقوله کلی تشکیل شده است.
* عوامل آموزشی
طبق یافته‌های پژوهش، روش تدریس خلاق و برنامه درسی خلاق از جمله عوامل آموزشی مؤثر بر شکلگیری مدرسه خلاق هستند.
- روش تدریس خلاق؛ در بعد روش تدریس و راهبرد‌های یاددهی و یادگیری اهمیت استفاده از روش‌های تدریس نوین و یادگیرنده محور مشخص شد. از جمله این راهبرد‌ها می‌توان به روش‌های تدریس فعال و اکتشافی، بارش فکری و بدیعه پردازی اشاره کرد که با کاربست این روش‌ها و راهبرد‌ها می‌توان خلاقیت را در کلاس درس محقق نمود.
- برنامه درسی خلاق؛ در رابطه با برنامه درسی خلاقانه می‌توان گفت ایجاد تحول و تغییرات عمده در شیوه‌های طراحی، تدوین و استقرار برنامه‌های درسی و همچنین استفاده از محتوا‌های غنی درسی که حامی خلاقیت و نوآوری بوده و بر رشد و توسعه خلاقیت دانش‌آموزان کمک می‌نماید از جمله دلایل توجه به برنامه درسی در استقرار مدرسه خلاق میباشد.
* عوامل فردی
طبق نتایج بررسی‌های انجام شده در این پژوهش می‌توان گفت از جمله عوامل فردی مؤثر بر تحقق و شکلگیری مدرسه خلاق عبارت‌اند از ویژگی‌های رفتاری معلمان، ویژگی‌های آموزشی معلمان و همچنین ویژگی‌های شخصی دانش‌آموزان که در ادامه به بررسی این عوامل و ویژگی‌ها خواهیم پرداخت.
- ویژگی‌های رفتاری معلمان؛ معلمان به عنوان راهبر و مربی دانش‌آموزان در تحقق شخصیت خلاق آنان نقش مهم و تأثیرگذاری ایفا می‌کنند. ادراکات، شخصیت، نگرش و همچنین نحوه مواجهه با مسائل در معلمان می‌تواند به عنوان الگو و سرمشقی برای دانش‌آموزان باشد. معلم یک کلاس درس می‌تواند مشوق خلاقیت و همچنین از بین برنده خلاقیت در آن کلاس باشد.
- ویژگی‌های آموزشی معلمان؛ علاوه بر ویژگی‌های فردی و شخصیتی معلمان سطح دانش، آگاهی و اطلاعات معلمان به عنوان یک عنصر خلاق دارای ضرورت فراوانی است. در واقع مهارت‌های حرف‌های و فنی معلمان به عنوان مؤلفه‌ای مهم در توسعه خلاقیت دانش‌آموزان اثرگذار میباشد.
- ویژگی‌های دانش‌آموزان؛ در واقع وجود برخی ویژگی‌ها و خصوصیات فردی و شخصیتی در آنان است که باعث تمایز دانش‌آموزان خلاق از دانش‌آموز عادی می‌شود. دانش‌آموز خلاق ممکن است دارای ویژگی‌هایی به ظاهر نابهنجار و یا اندکی غیرقابل قبول برای معلم و والدین باشد، اما می‌تواند به عنوان ویژگی مهم برای خلاقیت تلقی گردد.
* عوامل مدیریتی
به زعم این پژوهش یکی دیگر از عواملی که بر شکلگیری و استقرار مدرسه خلاق کمک می‌کند عوامل مربوط به ساختار مدیریتی حاکم بر مدرسه میباشد و شامل ابعاد ساختار مدرسه، سبک رهبری، جو مدرسه و فرهنگ مدرسه میباشد که به تشریح و تبیبن این ابعاد خواهیم پرداخت.
- ساختار مدرسه؛ شامل ایجاد ساختار ارگانیکی در مدرسه، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی خلاقیت در مراکز تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت، توانایی ایجاد چشم‌انداز و مقصد مشترک، قوانین و مقررات محدود و اثربخش، عدم تمرکز در تصمیم‌گیری و ... میباشد.
- سبک رهبری؛ یکی از ابعاد مهمی که در نتیجه تحلیل یافته‌ها شناسایی شد سبک رهبری و مدیریتی مدیر مدرسه میباشد و به استفاده از سبک رهبری تحول‌گرا در مدارس، به کارگیری سبک رهبری اخلاق مدار در مدارس و استفاده از سبک رهبری تحول‌آفرین مرتبط میباشد.
- جو مدرسه؛ بر اساس تبیین یافته‌ها جو مطلوب و حامی خلاقیت در مدرسه را نمی‌توان نادیده گرفت. در نتیجه جو مطلوب در مدرسه است که دانش‌آموزان نسبت به اهداف خلاقانه مدرسه تعهد و احساس مسئولیت بیشتری نشان خواهند داد.
- فرهنگ مدرسه؛ بر اساس روانشناسی فرهنگی خلاقیت، فرهنگ و به ویژه فرهنگ حاکم بر مدرسه بر بروز رفتار‌های خلاقانه دانش‌آموزان، معلمان و مدیر تأثیر دارد و در ابعادی مثل وجود فرهنگ باز در مدرسه، گسترش فرهنگ دموکراتیک در مدارس، فرهنگ حمایت از موفقیت‌های خلاق و فرهنگ ریسک‌پذیری اجتماعی منعکس می‌شود.
* عوامل فیزیکی
در این پژوهش آمده است که محیط خلاقانه مدرسه که از توانایی کافی برای تحریک، توسعه و رشد خلاقیت منجر شود دارای اهمیت فراوانی است. این عامل شامل ابعاد امکانات و محیط فیزیکی و معماری مدرسه میباشد که در ادامه به بررسی این ابعاد خواهیم پرداخت.
- ابعاد امکانات و محیط فیزیکی؛ وجود لوازم و امکاناتی که به فرآیند‌های یادگیری و آموزش خلاق کمک کنند ضرورتی انکارناپذیر دارند. در واقع وجود برنامه درسی خلاق، معلم خلاق و دانش‌آموز خلاق بدون وجود امکانات مناسب آموزشی هرگز نمی‌تواند به تحقق اهداف مدرسه خلاق کمک نماید.
- معماری مدرسه؛ نحوه ساخت مدرسه نقشه و طراحی کلی ساختمان مدرسه نیز از جمله ابعاد فیزیکی شناسایی شده است و شامل ابعاد استفاده از معماری سبز، طراحی فضا‌های چندعملکردی، استفاده از تحریک کننده‌های حسی، قابلیت کشف و شهود فضای کالبدی و استفاده از رنگ‌های شاد و خالقانه در معماری مدرسه میباشد.
* عوامل اجتماعی
این پژوهش در ادامه توضیح می‌دهد که از جمله عوامل مؤثر بر شکلگیری مدرسه خلاق که در فرآیند کدگذاری تبیین شد عوامل اجتماعی مؤثر بر خلاقیت است که به صورت خاص مربوط به عوامل خانوادگی میباشد که بررسی این عامل خواهیم پرداخت.
- عوامل خانوادگی؛ خانواده یکی از ارکان مهم در جامعه میباشد که حیات زندگی فردی و اجتماعی به این رکن مهم وابسته است. طبق یافته‌های این پژوهش جو عاطفی سالم در خانواده تا حد زیادی با بروز خلاقیت و توسعه آن در دانش‌آموزان رابطه دارد.
در پایان با توجه به یافته‌های پژوهش پیشنهاد می‌شود که مدیران مدارس به منظور استقرار خلاقیت در مدارس به استفاده از سبک‌های رهبری مؤثر همچون سبک رهبری رابطه مدار و سبک رهبری تحول‌آفرین برای ارتقای خلاقیت معلمان، کارکنان و دانش‌آموزان استفاده نمایند.
این پژوهش به کوشش عادل زاهد بابلان (ستاد مدیریت آموزشی دانشگاه محقق اردبیلی اردبیل)، مهدی معینی کیا (دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه محقق اردبیلی اردبیل) و دریا عاقل زاده (کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه محقق اردبیلی اردبیل) انجام شده است.
انتهای پیام/
