همه چیز درباره نوبل پزشکی ۲۰۲۵ برای کشف سازوکار «تحمل ایمنی»
«مریای. برانکو» (Mary E. Brunkow)، «فِرِد رمزدل» (Fred Ramsdell) و «شیمن ساکاگوچی» (Shimon Sakaguchi) برای کشفی که به توضیح یکی از بنیادیترین پرسشهای زیستپزشکی انجامید، این جایزه را دریافت کردند: چرا سیستم ایمنی به بدن خود حمله نمیکند؟
کمیته نوبل در استکهلم اعلام کرد پژوهش این سه نفر، که بر شناخت «تحمل ایمنی محیطی» (Peripheral Immune Tolerance) متمرکز بوده، درک انسان از تعادل ظریف میان دفاع و خودتخریبی را دگرگون کرده است. این یافتهها اکنون مسیر تازهای در درمان سرطان، بیماریهای خودایمنی و پیوند اندام گشودهاند.
سلولهایی که بدن را از خود میرهانند
هسته این پژوهش، کشف نوعی از سلولهای ایمنی به نام «سلولهای T تنظیمی» (Regulatory T Cells) بود، گروهی از گلبولهای سفید که نقش آنها جلوگیری از حمله بیجا به بافتهای خودی است.
این سلولها، که ابتدا دکتر ساکاگوچی شناسایی کرد، همچون ترمزی در برابر شور جنگجویانه سیستم ایمنی عمل میکنند.
پیش از آن، زیستشناسان میدانستند غده تیموس (Thymus) در قفسه سینه، سلولهای ایمنی خطرناک را حذف میکند، اما هیچکس نمیدانست چرا با وجود این فیلتر، گاهی بدن دچار خودایمنی میشود.
ساکاگوچی در دهه ۱۹۸۰ میلادی، با بررسی موشهایی که غده تیموسشان چند روز پس از تولد برداشته شده بود، به معمایی برخورد: سیستم ایمنی آنها بهجای آرامش، به تهاجم داخلی روی میآورد و اندامهای خودشان را نابود میکرد.
او پس از سالها پژوهش کشف کرد که تیموس علاوه بر حذف سلولهای خطرناک، دستهای از سلولهای ویژه را نیز میسازد که مأمور کنترل اشتباههای احتمالیاند؛ همان سلولهای T تنظیمی.
از ژن تا درمان
بر اساس گزارش «نیویورک تایمز» (The New York Times)؛ مری برانکو و فِرِد رمزدل در پی بررسی نوعی موش بودند که به بیماری خودایمنی شدید مبتلا میشد. پس از چند سال تحقیق، آنها ژنی را یافتند که نبودش باعث فروپاشی کامل این سیستم میشود: «ژن FOXP۳». این ژن، فرمانبرنامهای است که به سلولهای T یاد میدهد در برابر بافتهای بدن واکنش نشان ندهند. بدون آن، سلولهای T تنظیمی شکل نمیگیرند و بدن به دشمن خود بدل میشود.
در سال ۲۰۰۱، برانکو و رمزدل نشان دادند همان جهشی که در موشها موجب بیماری میشود، در انسان نیز بیماری نادری به نام «IPEX» ایجاد میکند، اختلالی که با التهاب و تخریب اندامها همراه است.
با شناسایی ژن FOXP۳، پزشکان توانستند بفهمند چگونه توازن میان ایمنی و خودایمنی بر هم میخورد، و در نتیجه راه برای درمانهای هدفمندتر در سرطان و بیماریهای خودایمنی گشوده شد.
پیوند میان تحمل و مبارزه
در سرطان، سلولهای توموری از سلولهای T تنظیمی برای خاموش کردن حمله ایمنی بهره میگیرند؛ در نتیجه، شناسایی نقش FOXP۳ به توسعه داروهایی کمک کرده که میتوانند این سد دفاعی را موقتاً از میان بردارند و سیستم ایمنی را علیه تومور بسیج کنند.
در سوی دیگر، در بیماریهای خودایمنی مانند دیابت نوع یک یا لوپوس، مشکل برعکس است: سلولهای T تنظیمی یا کمکارند یا وجود ندارند.
پژوهشگران اکنون با تکیه بر همین مسیر ژنتیکی در حال طراحی داروهاییاند که بتوانند سلولهای ایمنی را «آموزش دهند» تا حمله به بدن را متوقف کنند.
«مارسلا ماوس» (Marcela Maus)، مدیر برنامه ایمنیدرمانی سلولی در «بیمارستان عمومی ماساچوست»، میگوید: «این پژوهشها کلید درک چگونگی تنظیم و مهار ایمنی در بدن را به دست ما دادند. رؤیای پزشکی، کنترل آگاهانهٔ مرز میان ایمنی و تحمل بوده است، و این کار مسیر رسیدن به آن را روشن کرد.»
دانشمندانی از سه مسیر
دکتر «شیمن ساکاگوچی» استاد ممتاز «دانشگاه اوزاکا» (osaka university)، در شهر «ناگاهاما» ژاپن به دنیا آمد. در کودکی به هنر و فلسفه علاقه داشت، اما با تشویق پدرش، دبیر دبیرستان، بهسوی علم رفت و در دانشگاه کیوتو وارد رشته ایمونولوژی شد. در دهه ۱۹۸۰ در دانشگاههای «جانز هاپکینز» و «استنفورد» در آمریکا پژوهش کرد و سپس به ژاپن بازگشت.
«مریای. برانکو» از سال ۲۰۰۹ در مؤسسه «زیستشناسی سامانهها» (Institute for Systems Biology) در سیاتل کار میکند و تمرکز پژوهشهایش بر ژنوم و بیماریهای خودایمنی است. او دکترای زیستشناسی مولکولی خود را از«دانشگاه پرینستون» (preston university) دریافت کرده است.
«فِرِد رمزدل» مشاور علمی شرکت «سونُما بایوتراپیوتیکس» (Sonoma Biotherapeutics) در سانفرانسیسکو است؛ شرکتی که خود او از بنیانگذارانش بوده است. رمزدل دارای دکترای ایمونولوژی از دانشگاه کالیفرنیا، در لسآنجلس است و پیشتر در چندین شرکت زیستفناوری مسئولیتهای ارشد داشته است.
واکنش برندگان
در نشست خبری دانشگاه اوزاکا، دکتر ساکاگوچی گفت دریافت این جایزه برایش «سورپرایز و افتخار بزرگی» بوده است. او گفت تماس از سوئد را درست پس از بازگشت از یک کنفرانس دریافت کرده و از شوق در پوست نمیگنجیده است.
مری برانکو نیز گفت باور نمیکرد چنین روزی برسد و گفتهاست: «وقتی تلفنم زنگ خورد و دیدم شماره از سوئده، فکر کردم تبلیغاته و گوشی رو خاموش کردم و دوباره خوابیدم.»
مسیر ادامه دارد
به گزارش سایت «کمیته نوبل»، بیش از ۲۰۰ کارآزمایی بالینی اکنون در جهان بر پایه یافتههای این سه پژوهشگر در حال انجام است.
«جان وری» (John Wherry)، مدیر مرکز خودایمنی در «دانشگاه پنسیلوانیا»، میگوید: «کشف تمایز میان «خودی» و «بیگانه» در سیستم ایمنی یکی از بنیادیترین مفاهیم زیستپزشکی است. این جایزه دقیقاً در جای درستش قرار گرفت.»
بهگفته او، داروهای متعددی در مرحله آزمایش بالینی برای درمان سرطانها و بیماریهای خودایمنی در حال بررسیاند، همه بر شانههای همان کشف ساده، اما انقلابی؛ سلولهایی که ایمنی را کنترل میکنند تا بدن، خودش را دشمن نگیرد.
انتهای پیام/
