۲۱ آبان در دنیای علم چه خبر؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز 21 آبان  برابر با ۱۱ نوامبر را ورق می‌زنیم.

***

ابرنواختر تیکو

 ۱۱ نوامبر ۱۵۷۲ میلادی برابر با 21 آبان ۹۵۱ خورشیدی، اخترشناس دانمارکی تیکو براهه  رصدهای دقیقی را از ابرنواختر اس‌ان ۱۵۷۲ در صورت فلکی قیفاووس آغاز کرد.  این ابرنواختر به مدت دو هفته درخشان‌تر از هر ستاره دیگری در آسمان بود و حتی در نور روز هم قابل‌رویت بود و به‌تدریج از اواخر ماه نوامبر، شروع به کم‌نورشدن کرد، اما برای حدود ۱۶ ماه تا مارس ۱۵۷۴ همچنان با چشم غیرمسلح قابل مشاهده بود. کتاب براهه درباره رصدهایش، در باب اختر نو (De Nova Stella) کلمه نوآ (nova) را در مفهوم نواختر رواج داد. براهه در زمان سال ۱۵۷۲در آغاز کار بود و این ابرنواختر به منبع الهامی تبدیل شد که او بقیه عمرش را صرف اندازه‌گیری دقیق موقعیت ستارگان و سیاره‌ها کند و بعدها رصدخانه‌های اورانیبورگ و استیرنبورگ را تاسیس و آنها را با دستگاه‌هایی که آن‌زمان، تازه‌ترین دستاوردهای فناوری به‌شمار می‌رفتند، تجهز کرد.

توماس ویلیس

۱۱ نوامبر ۱۶۷۵ میلادی برابر با 21 آبان ۱۰۵۴خورشیدی، پزشک انگلیسی توماس ویلیس که سهم مهمی در شناخت کالبدشناسی بدن انسان به‌ویژه مغز و دستگاه عصبی ایفا کرد درگذشت. او درکتاب معروفش باعنوان «در باب تب‌ها» که در سال ۱۶۵۹ نوشت با بررسی همه‌گیری‌های بزرگ آبله، آنفلوآنزا، طاعون، تیفوس جنگ و سرخک به‌طرز چشمگیری علم همه‌گیری‌شناسی را ارتفا داد و اولین تعریف پزشکی از تب حصبه را ارائه کرد. به‌عنوان بخشی از تحقیقاتش درباره گردش خون مغز، او موم را به رگ‌های خونی تزریق کرد و با این‌ شیوه توانست حلقه‌ای از رگ‌ها را ببیند که حتی امروز هم باعنوان «حلقه ویلیس» شناخته می‌شود. ویلیس همچنین نوعی از دیابت معروف به دیابت شیرین را شناسایی کرد.

پل بِرت

۱۱ نوامبر ۱۸۸۶ میلادی برابر با 21 آبان ۱۲۶۵خورشیدی، پل برت فیزیولوژیست، سیاستمدار و دیپلمات فرانسوی و بنیانگذار طب مدرن هوافضا درگذشت. تحقیقات برت درباره تأثیرات فشار هوا بر بدن، بعدها در اکتشافات فضا و اعماق اقیانوس کمک بسزایی داشت. زمانی‌که او بین سال‌های ۱۸۶۹ تا ۱۸۸۶ استاد فیزیولوژی در دانشگاه سوربن پاریس بود، دریافت که بیماری حیوانات در ارتفاعات بالا معمولا به‌دلیل مقدار کم اکسیژن جو است. برت همچنین درباره آسیب فشاری یا باروتروما مطالعه کرد که آسیب جسمی ناشی‌از تغییرات فشار محیط اطراف روی فضاهای هوائی موجود در حفرات بدن انسان است و سبب می‌شود غواصان اعماق دریا به‌دلیل فشار زیاد اعماق به‌سرعت به سطح بیایند. این دانشمند فرانسوی نشان داد که فشار بالای خارجی، مقدار زیادی از نیتروژن جو را وادار می‌کند تا در خون حل شود، سپس درطول فشرده‌سازی سریع، نیتروژن حباب‌های گازی تشکیل می‌دهد و این حباب‌ها مویرگ‌ها را مسدود می‌کنند. سال ۱۸۷۸او اولین نتایج آزمایش‌های پرفشار را منتشر کرد، که این مقالات به‌عنوان سنگ بنای پزشکی غواصی، پزشکی پرفشار (اکسیژن‌درمانی در فشار بالاتر از فشار جو) و پزشکی هوافضا (بررسی وضعیت پزشکی فضانوردان) شناخته می‌شوند.

ِافرایم مک‌داول

۱۱ نوامبر ۱۷۷۱ میلادی برابر با 21 آبان ۱۱۵۰ خورشیدی، اِفرایم مک‌داول‌ پزشک آمریکایی پیشرو در جراحی شکم متولد شد. ۱۳ دسامبر ۱۸۰۹ مک‌داول در یک زن بیمار که ابتدا تصور می‌شد دوقلو باردار باشد یک توده بزرگ تخمدان را که نیاز به جراحی فوری داشت تشخیص داد. به‌این‌ترتیب، او اولین عمل جراحی تخمدان‌برداری آمریکا را چند روز بعد در ۲۵ دسامبر ۱۸۰۹ روی این زن انجام داد. آن‌زمان هیچ روشی برای بی‌هوشی وجود نداشت اما این پزشک موفق شد توده حدود ۱۰کیلوگرمی را خارج کند. این بیمار پس از عمل جراحی موفقیت‌آمیز تخمدان‌برداری تا سن ۷۸ سالگی زندگی کرد.

حصبه مری

۱۱ نوامبر ۱۹۳۸ میلادی برابر با 21 آبان ۱۳۱۷ خورشیدی یک بیمار آمریکایی به نام مری مالون درگذشت. این بیمار به‌عنوان کسی شناخته می‌شد ناقل بیماری حصبه بود تاجایی‌که حصبه‌ای که منتقل می‌کرد به تیفوئید مری یا حصبه مری معروف شده بود. درواقع، مری مالون اوایل قرن بیستم در منطقه نیویورک عامل شیوع حصبه بود و ۵۱ مورد بیماری و سه مورد مرگ مستقیما به او نسبت داده شد و به‌طور غیرمستقیم عامل تعداد بسیار زیادی ابتلا بود. هرچند این بیمار از باسیل حصبه که سالمونلا تیفی نام دارد مصون بود اما در سال ۱۹۰۴ به‌عنوان تنها ناقل عامل شیوع حصبه در خلیج اویستر و جزیره لانگ‌آیلند نیویورک شناخته شد و با این شیوع، دانشمندان و پزشکان را شگفت‌زده کرد زیرا آنها فکر می‌کرد که این بیماری مهلت را از بین برده‌اند. مورد مالون نشان داد که یک فرد می‌تواند ناقل باشد بی‌آنکه نشانه‌های ظاهری بیماری را نشان دهد، و این یافته، به بسیاری از مقررات سلامت در کتاب‌های پزشکی امروزی منجر شد. او نه بر اثر حصبه، بلکه بر اثر سکته مغزی فلج‌کننده‌ای که به ۲۵ دسامبر ۱۹۳۲ مربوط بود درگذشت.