۲۲ آبان در دنیای علم چه خبر؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۲۲ آبان برابر با ۱۳ نوامبر را ورق می‌زنیم.

پریرخ دادستان

۱۳ نوامبر ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۳۸۹ خورشیدی، پریرخ دادستان، از بنیان‌گذاران روان‌شناسی نوین ایران در سن ۷۷ سالگی به‌دلیل ابتلا به سرطان درگذشت. دادستان که دارای تألیفات منحصر‌به‌فرد در حوزه‌های روان‌شناسی رشد (روان‌شناسیی تحولی) و بالینی است و تأثیر زیادی بر زبان روان‌شناسی نوین ایران برجای گذاشته را با لقب مادر روان‌شناسی ایران می‌شناند. او سال‌ها در دانشگاه‌ تهران و دانشگاه آزاد اسلامی در رشته‌های روان‌شناسی رشد (تحولی)، روان‌شناسی بالینی کودک و روان‌شناسی نابهنجاری (مرضی) به تدریس مشغول بود. در جوانی وقتی دادستان در دانشگاه ژنو مشغول تحصیل بود، پژوهش و پایان‌نامه دکتری‌اش ازسوی ژان پیاژه، روان‌شناس، زیست‌شناس و شناخت‌شناس فرانسوی‌زبانِ سوئیسی- که به‌دلیل کارهایش در روان‌شناسی رشد و شناخت‌شناسی به‌ویژه برای ارائه نظریه رشد مرحله‌ای پیاژه شهرت دارد- پذیرفته شد و پیاژه حتی به او مدیریت مرکز شناختی نیویورک را پیشنهاد کرد. اما دادستان این پیشنهاد را نپذیرفت و در سال ۱۳۳۹ بعد از اخذ مدرک دکترا در ۲۶ سالگی به کشور بازگشت و مشغول تدریس شد. پریرخ دادستان چهره ماندگار سال ۱۳۸۱ است.

آلن رکس سَندیج

۱۳ نوامبر ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۳۸۹ خورشیدی، آلن رکس سَندیج اخترشناس آمریکایی درگذشت. سال ۱۹۶۰ سندیج همراه با توماس آ. متیوز، اولین منبع رادیویی شبه‌ستاره‌ای (اختروش) را کشف کرد. اختروش، جرمی ستاره‌مانند و یک ساطع‌کننده قوی امواج رادیویی است. او همچنین اولین ارزش‌های ازنظر منطقی دقیقی را برای ثابت هابل و سن جهان تعیین کرد.

ادوارد دویسی

۱۳ نوامبر ۱۸۹۳ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۲۷۲ خورشیدی، ادوارد دویسی شیمی‌دان و کاشف ویتامین کا به‌دنیا آمد و در سال ۱۹۴۳ برای جداسازی و سنتز این ویتامین همراه با هنریک کارل دام به‌طور اشتراکی جایزه نوبل  فیزیولوژی یا پزشکی را دریافت کرد. ویتامین کا ماده‌ای است که باعث لخته‌شدن خون می‌شود و در پزشکی و به‌خصوص در جراحی کاربرد دارد. دویسی در سال‌های 1936 و 1939 دو شکل از ویتامین (K1 از دانه لوسرن و K2 از پودر ماهی) را به شکل بلور خالص جدا کرد و پس‌از تعیین ساختار شیمیایی آنها، این ویتامین را به‌شکل سنتزی تولید کرد.

هربرت یوجین آیوز

۱۳ نوامبر ۱۹۵۳ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۳۳۲ خورشیدی، هربرت یوجین آیوز فیزیکدان آمریکایی و از توسعه‌دهندگان تلویزیون و دورنگار درگذشت. آیوز که برای شرکت ای‌تی اند تی و آزمایشگاه‌های بل کار می‌کرد در 7 آوریل 1927، تلویزیون 185 خطی از راه دور را به نمایش گذاشت و تصاویر ویدئویی زنده از هربرت هوور، وزیر بازرگانی وقت را (که بعدها رییس‌جمهور آمریکا شد) از‌طریق یک ایستگاه آزمایشی در ویپانی، نیوجرسی، مخابره کرد و به خبرنگاران رسانه‌ها اجازه داد هوور را ببینند و با او ارتباط برقرار کنند. همچنین در سال 1930، سامانه دو طرفه تلویزیون-تلفن او با نام آیکُنوفن (تصویرصدا) به‌طور منظم در آزمایشی استفاده می‌شد. اما آیوز را بیشتر برای آزمایش آیوز-استیل‌ول می‌شناسند. هرچند او به‌عنوان معتبرترین مخالف نسبیت خاص در ایالات متحده بین اواخر دهه 1930 و اوایل دهه 1950 معرفی می‌شود اما در سال 1938 طی آزمایش آیوز-استیل‌ول، تأیید مستقیمی برای اتساع زمان در نسبیت خاص ارائه کرد.

ماهواره در مریخ

۱۳ نوامبر ۱۹۷۱ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۳۵۰ خورشیدی فضاپیمای رباتیک مارینر ۹ که ماه می همان‌سال از زمین سوی مریخ پرتاب شده بود مدار سیاره سرخ رسید و پس‌از قرار گرفتن در مدار این سیاره و چرخش به دور آن، عکس‌های پرشماری از مریخ گرفت و به‌عنوان نخستین ماهواره‌ای شناخته شد که در مدار سیاره‌ای به غیر از زمین، قرار گرفته است. عکس‌هایی که این کاوشگر گرفت حاصل نقشه‌برداری از ۷۰ درصد سطح مریخ بود. مارینر ۹ همچنین توانست جو نازک، ابرها و مه‌های سیاره سرخ را همراه با شیمی سطح و تغییرات فصلی آن مطالعه کند.