۱۶ آبان در دنیای علم چه خبر؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۶ آبان ۱۴۰۲ برابر با ۷ نوامبر ۲۰۲۳ ورق می‌زنیم.

کورنلیس دربل

۷ نوامبر ۱۶۳۳ میلادی برابر با ۱۶ آبان ۱۰۱۲ خورشیدی کورنلیس دربل (Cornelis Drebbel) مهندس و مخترع هلندی درگذشت. دربل در سال ۱۶۲۰ اولین زیردریایی عملیاتی را ساخت و مبتکری بود که به توسعه سامانه‌های اندازه‌گیری و کنترل، اپتیک و شیمی کمک کرد.

پیش‌از توسعه زیردریایی شهرت دربل برای ساختن دستگاه (Perpetuum Mobile) بود که نوعی دستگاه جوجه‌کشی به‌شمار می‌رفت. از دیگر نوآوری‌های او می‌توان به توسعه اجاقی اشاره کرد که با استفاده بهینه از سوخت کار می‌کرد و سامانه انرژی خورشیدی و سامانه تهویه مطبوع از دیگر اختراعاتش هستند.

اما یکی از ابزارهای نوری که برخی از مورخان معتقدند دربل زمانی که برای دوک باکینگهام در انگلستان کار می‌کرد اختراع کرد میکروسکوپ مرکب بود. این دستگاه نخستین‌بار حوالی سال ۱۶۲۰ در اروپا و نزد دربل ظاهر شد. این میکروسکوپ به‌عنوان ابزاری به طول ۱۸ اینچ (حدود ۴۶ سانتی‌متر) و قطر ۲ اینچ (حدود ۵ سانتی‌متر) توصیف شده است.

همان‌طورکه اشاره شد، دربل همچنین اولین زیردریایی قابل حرکت را در سال ۱۶۲۰ و زمانی‌که برای نیروی دریایی سلطنتی انگلستان کار می‌کرد ساخت که یک زیردریایی قابل هدایت با قاب چوبی و روکش چرمی بود و تا سال ۱۶۲۴ دو زیردریایی دیگر را هم با موفقیت ساخت و آزمایش کرد که هریک بزرگ‌تر از قبلی بود. مدل نهایی یا مدل سوم، از ۶ پارو و قابلیت حمل ۱۶ سرنشین برخوردار بود که می‌توانست مدت سه ساعت زیر آب بماند و در عمق ۴ تا ۵ متری حرکت کند.

مادام کوری

۷ نوامبر ۱۸۶۷ میلادی برابر با ۱۶ آبان ۱۲۴۶خورشیدی، ماری سالومئا اسکودوفسکا کوری (Marie Salomea Skłodowska Curie) شیمی‌دان و فیزیکدان شهیر لهستانی‌فرانسوی در  در ورشو پایتخت پادشاهی لهستان، که آن‌زمان بخشی از امپراتوری روسیه بود دیده به جهان گشود. ماری کوری در سال ۱۸۹۸ دو آزمایش مشهور را روی کانی‌های اورانیوم انجام داد که به کشف دو عنصر جدید به نام‌های پولونیوم و رادیوم منجر شد. و در نتیجه در سال ۱۹۰۳ همراه با هانری بکرل و همسرش پیر کوری، جایزه نوبل فیزیک را دریافت کرد. بعدها، او به‌عنوان تنها دانشمندی که دو جایزه نوبل را برنده شده است این‌بار در سال ۱۹۱۱ برنده جایزه شیمی شد.  خانواده او در دو نسل درمجموع، پنج جایزه نوبل دریافت کردند. ماری کوری قبل از اینکه نیاز به محافظت در برابر مواد رادیواکتیو مشخص شود، بر اثر مسمومیت با تشعشعات ناشی از کشف دو عنصر رادیوم و پولونیوم درگذشت.

چارلز تِربِر

 ۷ نوامبر ۱۸۸۶ میلادی برابر با ۱۶ آبان ۱۲۶۵ خورشیدی چارلز تربر درگذشت. این مخترع اهل ماساچوست آمریکا را به‌عنوان مخترع اولین ماشین تحریر عملی می‌شناسند که دستگاهش را در سال ۱۸۴۳ ثبت اختراع کرد. هرچند این ماشین تحریر کُند و بسیار ساده بود اما تمام خصوصیات اساسی ماشین‌های تحریر امروزی را داشت. تربر اولین کسی بود که کاغذ را روی غلتکی گذاشت و به آن حرکت طولی داد و فاصله دقیق حروف و کلمات را در نظر گرفت. همچنین چرخی افقی روی لبه بیرونی دستگاه درنظر گرفت که میله‌هایی را حمل می‌کرد که به انتهای پایین چرخ چسبانده شده بود و از انتهای بالایی یه کلیدهایی که با انگشت فشرده می‌شدند متصل می‌شد. چرخ چرخانده می‌شد تا تایپ حروف در جای مناسب قرار گیرد. وقتی کلید انگشتی فشار داده می‌شد، ماشین تحریر انتهای پایینی میله را به کاغذ روی سیلندر یا صفحه فشار می‌داد و حروف چاپ می‌شد. ماشین تربر هرگز ساخته نشد و فقط موزه‌ای در ماساچوست از تنها مدل موجود از این دستگاه نگهداری می‌کند.

اولین عمل جایگزینی مفصل ران با کمک ربات

۷ نوامبر ۱۹۹۲ میلادی برابر با ۱۶ آبان ۱۳۷۱خورشیدی اولین تعویض مفصل ران انسان با کمک ربات روی مردی ۶۴ ساله که به آرتروز مبتلا بود انجام شد. این ربات (Robodoc) (ترکیبی از دو واژه ربات و دکتر) نام داشت. رُبوداک در این عمل جراحی که در بیمارستان عمومی ساتر در ساکرامنتو، کالیفرنیا، انجام شد مورد استفاده قرار گرفت. درپی موفقیت این جراحی، ۱۰ مورد تعویض مفصل ران دیگر با کمک ربات جراح ربوداک که شبیه به یک بازوی رباتیک بود رقم خورد.

نقشه‌بردار سراسر مریخ

۷ نوامبر ۱۹۹۶ میلادی برابر با ۱۶ آبان ۱۳۷۵خورشیدی فضاپیمای رباتیک نقشه‌بردار سراسر مریخ یا ام‌جی‌اس (MGS) برای سفر ۴۳۵میلیون مایلی خودش به مریخ همراه با یک فروند موشک مک‌دانل داگلاس دلتا ۲ از پایگاه فضایی کیپ کاناورال پرتاب و در سپتامبر ۱۹۹۷به مریخ رسید و وارد مدار شد. به گفته ناسا، این مدارگرد بیش‌از ۹ سال بر فراز مریخ فعالیت کرد و مطالعات گسترده‌ای درباره ترکیبات مریخ و الگوهای اقلیمی و همچنین نقشه‌برداری از این سیاره را انجام داد. همچنین به اکتشاف‌های مهمی  از‌جمله شواهدی از وجود آب مایع یا چیزی نزدیک به آن در سطح مریخ و شناسایی‌ مواد معدنی مرتبط با آب دست یافت که در سال ۲۰۱۰ از این داده‌ها برای تعیین مسیرهای حرکتی مریخ‌نورد فرصت استفاده شد.