بدن با کاهش دما چربی قهوهای را بهکار میاندازد
چربی قهوهای سالها در حاشیه علم قرار داشت؛ بافتی که تصور میشد فقط در نوزادان وجود دارد و پس از بزرگ شدن، کارکردش را از دست میدهد. اما کشفی علمی در سال ۲۰۰۹ نگاه دانشمندان را برای همیشه تغییر داد. پژوهشگران دریافتند که بزرگسالان نیز ذخایری نهچندان کم از این بافت دارند و وقتی دمای محیط پایینتر از آستانه آسایش میرود، این چربی فعال شده و شکر و چربیهای خون را همچون سوخت در کورهای زیستی میسوزاند. همین یافته ساده، جرقهای شد برای دهها پژوهش گسترده در سراسر جهان؛ پژوهشهایی که تلاش میکنند بفهمند آیا میتوان از این مکانیسم طبیعی برای مبارزه با چاقی، دیابت و بیماریهای متابولیک استفاده کرد یا خیر.
چربی قهوهای چیست و چرا اینقدر با چربی سفید فرق دارد؟
چربی سفید همان بافت آشنایی است که در شکم، رانها، پهلو و بازوها ذخیره میشود و بخش عمدهای از انرژی اضافی ما را در خود نگاه میدارد. اما چربی قهوهای دنیایی کاملاً متفاوت دارد. سلولهای آن سرشار از میتوکندریاند؛ اندامکهایی که مانند موتورهای کوچک انرژی کار میکنند. اما تفاوت اساسی در وجود پروتئینی به نام «یوسیپیوان» (UCP۱) است؛ عاملی که تولید «اِیتیپی» (ATP) یا همان سوخت رایج سلولها را دور میزند و بهجای ذخیره انرژی، آن را مستقیماً به گرما تبدیل میکند. به تعبیری دیگر، چربی قهوهای مانند بخاری داخلی بدن است؛ بخاریای که وقتی فعال شود، میتواند تا ۳۰۰ برابر بیشتر از بافتهای دیگر گرما تولید کند.
با توجه به نتایج تحقیقات منتشر شده در «مجله پزشکی نیوانگلند» (NEJM)، از آنجا که نوزادان قدرت لرزیدن ندارند، برای گرم نگهداشتن خود کاملاً به این بافت وابستهاند. اما انسان بزرگسال با ابزارهای محیطی لباس گرم، بخاری، خانه عایق این نیاز را از روی دوش چربی قهوهای برداشته است. همین دلیل باعث شده بود دانشمندان مدتها فکر کنند این بافت در بزرگسالی تقریباً بیکارکرد است؛ اما علم اشتباه میکرد.
چربی قهوهای در بزرگسالان همچنان زنده است
در سال ۲۰۰۹ گروهی از پژوهشگران فنلاند و سوئد از فناوری «اسکن PET» برای بررسی الگوهای جذب گلوکز در بدن استفاده کردند. نتایج، شگفتی جامعه علمی را برانگیخت. بزرگسالان، برخلاف تصور رایج، ذخایر قابلتوجهی از چربی قهوهای داشتند و این ذخایر در سرما فعال میشدند. پژوهش نشان داد که در دماهایی زیر ۱۶ درجه، این بافت شروع به مکیدن گلوکز و چربی از جریان خون کرده و آن را به گرما تبدیل میکند.
نکته جذابتر، ارتباط مستقیم میان میزان چربی قهوهای و وزن بدن بود. افراد لاغرتر ذخایر بیشتری داشتند و فعالیت چربی قهوهای آنها در سرمای خفیف نیز بیشتر بود. در مقابل، افراد چاق اغلب ذخایر کمتری داشتند. این یافته برای اولینبار این احتمال را مطرح کرد که شاید بتوان از چربی قهوهای برای بهبود وضعیت متابولیک و حتی مدیریت وزن استفاده کرد.
پیوند عمیق میان چربی قهوهای و سلامت؛ شواهد جدید چه میگویند؟
یکی از مهمترین مطالعات در این زمینه، پژوهشی گسترده توسط دانشگاه راکفلر در سال ۲۰۲۱ بود. محققان در این پروژه بیش از ۵۲ هزار اسکن PET را بررسی کردند و افرادی را که ذخایر فعال چربی قهوهای داشتند، با گروه فاقد آن مقایسه کردند. نتیجهها بسیار چشمگیر بود. افرادی که چربی قهوهای فعال بیشتری داشتند، نرخ ابتلا به دیابت نوع دو، بیماری قلبی، فشار خون بالا، سکته و اختلالات متابولیک در آنان بهمراتب کمتر بود. افزون بر این، سطح گلوکز، تریگلیسرید و کلسترولهای مضر در آنها نیز پایینتر دیده شد.
با وجود این پیوند آماری قوی، هنوز مشخص نیست که چربی قهوهای علت اصلی این سلامت بهتر است یا اینکه صرفاً با بدنی سالمتر همراهی میکند. اما حتی اگر نقش آن غیرمستقیم باشد، برای پزشکان و دانشمندان جذاب است؛ زیرا این بافت با بلعیدن گلوکز، افزایش حساسیت به انسولین و بهبود سوختوساز، میتواند همچون سپری در برابر بیماریهای متابولیک عمل کند.
آیا چربی قهوهای واقعاً میتواند باعث کاهش وزن شود؟
این پرسش، مهمترین دغدغه بسیاری از پژوهشگران است. پاسخ فعلی علم محتاطانه و دوگانه است. از یک سو، چربی قهوهای توان آن را دارد که انرژی را با سرعت بالا بسوزاند. در موشها، فعالسازی آن میتواند چاقی را مهار کند. اما بدن انسان ساختاری بسیار بزرگتر دارد و میزان چربی قهوهایاش ناچیز است؛ از ۰.۰۲ تا ۳۰۰ گرم در بهترین حالت، یعنی کمتر از نیم درصد جرم بدن.
به همین دلیل، بسیاری از متخصصان معتقدند که چربی قهوهای لوکوموتیو لاغری نیست، بلکه تنظیمکننده سلامت متابولیک است. نقش آن در بهبود قند خون و حساسیت به انسولین احتمالاً مهمتر از نقش آن در چربیسوزی است؛ بنابراین چربی قهوهای شاید کلید یک بدن لاغر نباشد، اما میتواند یکی از کلیدهای ضروری برای یک بدن سالم باشد. علم تاکنون بهترین پاسخ را داده است: قرار گرفتن در هوای سرد. اما این سرما شکلهای متفاوتی دارد و شدت و مدت آن اثرات مختلفی بر بدن میگذارد.
غوطهوری در آب یخ؛ شوکی که متابولیسم را روشن میکند
براساس مقاله منتشر شده در مجله «سل متابولیسم» (Cell Metabolism)، وقتی بدن با آب بسیار سرد روبهرو میشود، سیستم عصبی واکنشی شبیه هشدار بقا از خود نشان میدهد. نورآدرنالین در سراسر بدن آزاد میشود و گیرندههای چربی قهوهای را فعال میکند. ورزشکاران شمال اروپا که در زمستان در دریاچههای یخزده شنا میکنند، اغلب سطح قند خون پایینتر و حساسیت انسولینی بالاتری نشان میدهند. پژوهشها نشان دادهاند که تنها چند دقیقه قرار گرفتن در چنین آب سردی، دو تا سه بار در هفته، میتواند این تأثیرات را پدید آورد. اما متخصصان هشدار میدهند که این روش برای همه مناسب نیست. خطر شوک قلبی، تنگی نفس و اختلالات گردش خون باید پیش از هر تجربهای ارزیابی شود.
زندگی در دمای خنک؛ آزمایشی چهار هفتهای که همهچیز را تغییر داد
در مطالعهای که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، پنج مرد سالم به مدت یک ماه در اتاقی با دمای ثابت ۱۹ درجه خوابیدند. نتیجه حیرتانگیز بود: حجم چربی قهوهای آنها ۴۲ درصد افزایش یافت. مقاومت انسولینی آنان نیز کاهش پیدا کرد. اما وقتی دما تنها پنج درجه افزایش یافت، تمام دستاوردها به سرعت ناپدید شد. این یافتهها نشان میدهد که چربی قهوهای با گرما «خاموش» میشود و به محیط خنک واکنشی بسیار حساس دارد.
مدل هلندی و قرارگیری روزانه در دمای ۱۵ تا ۱۶ درجه
در پژوهشی دیگر، افراد به مدت ۱۰ روز، هر روز شش ساعت در اتاقی با دمای ۱۵ تا ۱۶ درجه قرار گرفتند. بدن آنها نهتنها چربی قهوهای فعالتری نشان داد، بلکه توان تحمل سرما نیز افزایش یافت. بسیاری از شرکتکنندگان اعلام کردند که پس از پایان این دوره، هوای سرد دیگر برایشان هراسانگیز نبود.
جلیقههای سرمایشی؛ آینده درمانی چربی قهوهای؟
یکی از ایدههای نوآورانه در پژوهشهای جدید، استفاده از «جلیقهٔ سرد» است. این جلیقهها شبیه جلیقهٔ نجاتاند، اما آب سرد در آنها میچرخد و دمای بدن را تا آستانهٔ لرز پایین میآورد. این روش میتواند نسخهای «قابل مدیریتتر» از سرددرمانی باشد؛ بدون نیاز به پریدن در آب یخ و بدون ریسک بالا.
غذاهای تند و نوشیدنیهای محرک؛ آیا میتوان بدون سرما چربی قهوهای را بیدار کرد؟
پژوهشها نشان میدهد که کافئین میتواند چربی قهوهای را تحریک کند. اما میزان لازم برای اثرگذاری قابلتوجه، بسیار زیاد است. برخی پژوهشگران تخمین زدهاند که برای فعالسازی چشمگیر چربی قهوهای، باید نزدیک به ۱۰۰ فنجان قهوه نوشید، که البته غیرمنطقی و خطرناک است.
در مقابل، «کپسایسین» (ترکیبی که فلفلهای تند را میسوزاند) نتایج امیدوارکنندهتری داشته است. در مطالعهای ششهفتهای، مصرف روزانهٔ کپسایسین باعث شد چربی قهوهای هنگام قرارگیری در سرمای ملایم فعالتر شود. این یافته چشماندازی تازه است، ولی پژوهشها هنوز در مراحل اولیهاند.
آیا باید در زمستان عمداً سرد بمانیم؟
با وجود تمام یافتهها، پژوهشگران تأکید میکنند که «سرددرمانی» نسخه جادویی سلامت نیست. متخصصانی مانند مایکل سایموندز هشدار میدهند که افراد مبتلا به بیماری قلبی، فشار خون بالا یا مشکلات تنفسی نباید بهطور ناگهانی در معرض سرمای شدید قرار گیرند. افزون بر این، بسیاری از فواید مشاهده شده ممکن است ناشی از سبک زندگی کلی افراد باشد؛ کسانی که در آب سرد شنا میکنند اغلب ورزشکارتر، فعالتر و مقاومتر از جمعیت عمومی هستند.
با این حال، قرار گرفتن در هوای خنک نه لزوماً یخبندان میتواند ابزاری کمهزینه و طبیعی برای کمک به متابولیسم باشد. حتی دوش سرد ۳۰ ثانیهای در مطالعات کنترلشده با کاهش روزهای بیماری همراه بوده است.
سرمایی که شاید بدن را دوباره تنظیم کند
چربی قهوهای، این بافت کوچک و ناشناخته، شاید کلید حل بحران چاقی نباشد، اما بهعنوان موتور کمکی متابولیسم نقش مهمی دارد. فعالسازی آن میتواند قند خون را تنظیم کند، حساسیت به انسولین را افزایش دهد، چربیهای خون را کاهش دهد و سلامت عمومی بدن را تقویت کند. علم امروز میگوید که سرد کردن محیط حتی به شکلهای ملایم راهی طبیعی برای بیدار کردن این قابلیت است. اما این تنها یک قطعه از پازل بزرگتر سلامت است؛ پازلی که در آن ورزش، تغذیه سالم، وزن مناسب و سبک زندگی فعال همچنان نقش اصلی را بازی میکنند.
در دل سرمای زمستان رازی نهفته است. رازی که اگر درست بهکار گرفته شود، میتواند بدن را به یاد گذشته تکاملیاش بیندازد و آتشی کوچک درون ما روشن کند؛ آتشی که شاید نه برای لاغر شدن، بلکه برای سالمتر زیستن به آن نیاز داریم.
انتهای پیام/
