قدرت ذهن؛ وقتی یک قرص قند، درد زانو را درمان می‌کند!

خبرگزاری علم و فناوری آنا، محمدامین پورحسینقلی: سیامک دونده ماراتن، با زانویی که درد می‌کرد به استقبال مهم‌ترین مسابقه‌ی زندگی‌اش می‌رفت. پزشکان ناامیدانه به او گفتند که باید از مسابقه انصراف دهد. با این حال سیامک، با امید به پیدا کردن راه چاره‌ای، قرصی را از دوستش دریافت کرد. دوستش به او اطمینان داد که این قرص جدیدترین داروی تسکین درد است و می‌تواند معجزه کند.

سیامک با وجود شک و تردید قرص را مصرف کرد و به تمرینات خود ادامه داد. چند روز بعد، درد زانویش به طور شگفت‌آوری تسکین یافت و او توانست با تمام توان در مسابقه شرکت کرده و رکورد شخصی خود را بشکند. با این حال حقیقت این بود قرصی که سیامک مصرف کرد، چیزی جز یک قرص قند ساده نبود!

چه اتفاقی افتاده بود؟

این داستان شاید برایتان عجیب به نظر برسد، اما نمونه‌ای واضح از یک پدیده علمی به نام "اثر دارونما" است. دارونما یا Placebo، به ماده‌ای بی‌اثر گفته می‌شود که به بیمار داده می‌شود و به او گفته می‌شود که دارای خواص درمانی است. با وجود اینکه دارونما هیچ خاصیت درمانی ندارد، بسیاری از بیماران پس از مصرف آن، احساس بهبودی می‌کنند.

بیشتر بخوانید

آیا همیشه می‌توان به نتایج تحقیقات علمی چاپ‌شده اعتماد کرد؟

چرا دارونما موثر است؟

شاید از خود بپرسید که چگونه یک قرص قند می‌تواند درد زانوی یک دونده ماراتن را تسکین دهد؟ البته این یک داستان ساختگی بود. اما در واقعیت مشابه آن بسیار اتفاق افتاده است. پاسخ این سوال در ارتباط پیچیده بین ذهن و بدن نهفته است. وقتی به ما می‌گویند که دارویی که مصرف می‌کنیم خاصیت درمانی دارد، مغز ما این پیام را دریافت کرده و شروع به تولید مواد شیمیایی خاصی مانند اندورفین می‌کند. این مواد شیمیایی، به عنوان مسکن‌های طبیعی عمل کرده و باعث کاهش درد و التهاب می‌شوند. همچنین، باور به بهبودی می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به مبارزه با بیماری کمک کند.

دارونما در پزشکی کاربردهای فراوانی دارد. یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن در کارآزمایی‌های بالینی است. برای اینکه بتوان اثر یک داروی جدید را به طور دقیق ارزیابی کرد، محققان از دارونما استفاده می‌کنند. نیمی از شرکت‌کنندگان در این آزمایش‌ها داروی واقعی و نیمی دیگر دارونما دریافت می‌کنند. معمولاً دارونما در شکل و اندازه داروی مورد آزمایش ساخته می‌شود و هیچ کدام از داوطلبان در دو گروه خبر ندارد داروی اصلی را مصرف می‌کند یا دارونما را. با مقایسه نتایج دو گروه، می‌توان به طور دقیق اثر داروی جدید را مشخص کرد.

علاوه بر کارآزمایی‌های بالینی، از اثر دارونما در درمان برخی بیماری‌ها نیز استفاده می‌شود. برای مثال در برخی موارد، ترکیب دارونما با درمان‌های استاندارد می‌تواند باعث افزایش اثربخشی درمان شود. این پدیده نشان می‌دهد که علاوه بر جنبه فیزیولوژیکی بیماری، عوامل روانی نیز نقش مهمی در روند بهبودی ایفا می‌کنند.

عوامل مختلفی بر شدت اثر دارونما تاثیر می‌گذارند.  مثلا افرادی که به طور کلی امیدوارتر و مثبت‌اندیش‌تر هستند، بیشتر تحت تاثیر اثر دارونما قرار می‌گیرند. در بیماری‌های خفیف‌تر، اثر دارونما ممکن است قوی‌تر باشد. اعتماد بیمار به درمانگر و انتظارات او از درمان، نقش مهمی در اثر دارونما دارد. یکی از دلایل اصلی اینکه برخی بیماران پس از استفاده از درمانهای بی اثر شبه علم احساس بهتری پیدا می‌کنند همین اثر دارونما است.

بیشتر بخوانید

راهنمای جامع برای یافتن انرژی کیهانی (که وجود ندارد!)

استفاده از دارونما در تحقیقات پزشکی، سوالات اخلاقی مهمی را مطرح می‌کند. آیا فریب دادن بیمار برای رسیدن به نتایج بهتر، اخلاقی است؟ بسیاری از اخلاق‌مداران بر این باورند که استفاده از دارونما در صورتی قابل توجیه است که منافع تحقیق بر مضرات آن سنگینی کند و بیمار به طور کامل از حق انتخاب خود آگاه باشد. با وجود سال‌ها تحقیق، هنوز هم بسیاری از جنبه‌های اثر دارونما ناشناخته باقی مانده است. محققان در تلاشند تا مکانیسم‌های عصبی و مولکولی اثر دارونما را بهتر درک کنند. همچنین، آن‌ها به دنبال راه‌هایی برای تقویت و کنترل اثر دارونما هستند. اثر دارونما نشان می‌دهد که ذهن ما قدرتی شگفت‌انگیز بر بدن ما دارد. با درک بهتر این پدیده، می‌توانیم از آن برای بهبود سلامت خود و دیگران استفاده کنیم. با این حال، باید توجه داشت که اثر دارونما جایگزین درمان‌های پزشکی موثر نیست.