نگاه اسلام به رابطه مسئولان و نزدیکانشان چگونه است؟/ واقعیاتی که جامعه امروز از آن غافل است!

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا - مرتضی باقری زاده؛ یکی از مهم‌ترین توجهات مردم هر جامعه‌ای، نوع برخورد مسئولین آن جامعه با خویشاوندان و نزدیکان خود است.

به این معنا که کسی که در جامعه‌ای مسئولیت قبول می‌کند، آیا بعد از قبول مسئولیت، با اطرافیان خود، شبیه مردم برخورد می‌کند و یا به آن‌ها جایگاه ویژه‌ای می‌دهد؟ آیا اقوام و نزدیکان مسئول راحت‌تر می‌توانند به امکانات دسترسی داشته باشند؟

مدیر یک جامعه، در تقسیم بیت المال چگونه رفتار می‌کند؟ آیا برخورد با رفتارهای نادرست اطرافیان، مانند برخورد با رفتارهای نادرست باقی افراد جامعه است؟ سهم حزب و گروه و جناح چه قدر در تقسیم مسئولیت‌ها اهمیت دارد؟

این سئوال‌ها برای هر حکومتی مهم است، اما برای حکومت اسلامی دارای اهمیت بیشتری است؛ زیرا در این حکومت، نمونه‌ها و مثال‌های روشنی از نوع برخورد مسئولین با اطرافیان خود، در آیات قرآن و تفاسیر آن و نوع روش حکومتداری اهل بیت وجود دارد.

یکی از مهم‌ترین توجهات قرآنی پیرامون رفتار مسئولین، استفاده از اموال عمومی است. وقتی شخصی در کشور به مسئولیتی می‌رسد، قطعا دسترسی بهتر و راحت‌تری به اموال عمومی و بیت المال دارد.

اگر مدیر جامعه توجه به سوره احزاب، آیه 28 و تفسیر آن داشته باشد، قطعا نوع برخوردش با بیت المال متفاوت می‌شود.

هنگامی که مسئولی این برخورد قاطع را با خانواده خود می‌کند، دیگران جرات درخواست‌های نامعقول را به خود نمی‌دهند.

ایستادگی قاطع مقابل درخواست‌های نزدیکان

«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها فَتَعالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَراحاً جَمِيلًا».

علت نازل شدن این آیه هم، همان وضعیت مسئولین و خانواده ایشان بوده است. به دنبال كسب غنايم جنگى به وسيله‌ مسلمانان، همسران پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به توسعه‌ زندگى رو آوردند و از آن حضرت وسايل و امكانات رفاهى طلب كردند. رسول خدا با خواسته آنان مخالفت كرد و به مدّت يك ماه از آنان فاصله گرفت تا آيات مورد بحث نازل شد.

مخاطب این آیه مسئولین جامعه اسلامی هستند که حتی اگر نزدیکان آنها نیز درخواست‌هایی داشتند، نه تنها به درخواست‌ها اهمیت ندهند، بلکه قاطعانه با آنها برخورد کنند.

این مطلب را در تفسیر نور هم مشاهده  می‌کنیم. هنگام دسترسى به بيت المال و غنائم، با برخورد قاطع با خانواده و نزديكان جلوی توقّع و انتظارات بى‌مورد ديگران را بگيريم.

هنگامی که مسئولی این برخورد قاطع را با خانواده خود می‌کند، دیگران جرات درخواست‌های نامعقول را به خود نمی‌دهند.

هشدار و برخورد قاطع با تخلفات احتمالی نزدیکان

باز هم با مراجعه به آیات قرآن می‌توانیم این نوع برخورد را مشاهده کنیم؛ آن جایی که خداوند در سوره شعرا، آیه 214 می‌فرمایند: «وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ». به این معنا که و خويشان نزديكت را هشدار ده.

در تفسیر همین آیه در کتاب تفسیر نور می‌خوانیم، هشدار به نزديكان، زمينه‌ پذيرش حقّ را در ديگران تقويت مى‌كند. (مردم مى‌گويند: اين حرف‌ها را به بستگان خود نيز مى‌زند).

وقتی مدیر یک جامعه در صورت اشتباه اطرافیانش، به آن‌ها هشدار بدهد، قطعا مردم عام راحت‌تر حرف آن مدیر جامعه اسلامی را می‌شنوند.

مدیری که خودش و اطرافیانش مراقب بیت المال هستند و به اطرافیانش هشدارهای لازم را می‌دهد، می‌تواند از مدیر یک بانک و یا مدیر یک سازمان وابسته به دولتش توقع داشته باشد که راه حق را بپیماید.

وقتی مدیر یک جامعه در صورت اشتباه اطرافیانش، به آن‌ها هشدار بدهد، قطعا مردم عام راحت‌تر حرف آن مدیر جامعه اسلامی را می‌شنوند.

تقریبا می‌توان گفت که همه ما داستان رفتار امیرالمومنین(ع) با برادرشان عقیل را شنیده‌ایم. فردی که این گونه با برادرش برخورد می‌کند، باعث می‌شود که بقیه مسئولین جامعه و مردم عام حواسشان بیشتر جمع باشد.

و یا در جایی دیگر عبدالله بن زمعه، از شیعیان و علاقه مندان امام، وقتی درخواستی مشابه عقیل از بیت المال می‌کند، امام در پاسخ می‌فرمایند: این اموال، بیت المال مسلمانان است و نتیجه جهاد و شمشیر آنان می‌باشد؛ اگر تو هم در جنگ شرکت داشته‌ای، همانند آنان سهم خواهی داشت و الاّ، دسترنج آنان نصیب کام دیگران نمی‌شود.

یعنی شخصی که به قول امروزه در حزب امام است؛ و درخواستی غیرشرعی از امام دارد، امام فرمایش خدا و حلال و حرام خدا را بالاتر از روابط دوستانه قرار می‌دهد و خواسته این فرد را رد می‌کنند. حتی ایشان در عزل و نصب‌ها هم رابطه خویشاوندی و دوستانه را اولویت قرار نمی‌دهند.

حضرت علی (ع): آنها که به‌خاطر خویشاندی به مقام‌های بالا رسیدند، دور می‌ریزم

حضرت علی علیه السلام در خطبه آغاز خلافت خود فرمودند: من جامعه را غربال می‌کنم و آن‌هایی را که امروز روی رابطه خویشاوندی به مقام‌های بالا رسیدند، دور می‌ریزم و افراد شایسته و صالح را به مقام بالا می‌رسانم.

یعنی اگر قرار است مسئولی برای جایی انتخاب بشود هم نباید با دید خویشاوندی و حزبی و دوستانه به آن نگاه کرد.

این رفتار امام، فقط مخصوص اطرافیان نزدیک نیست، حتی در مورد دختر خودشان نیز این جدیت را دارند.

امّ کلثوم، وقتی گردنبندی را از خزانه دار (ابورافع) به عاریه گرفت، امام گردنبند را پس گرفته و به بیت المال داد و فرمود: ای دختر علی بن ابی طالب! از حق کناره مگیر، آیا همه زنان مهاجران در این عید با چنین گردنبندی خود را می‌آرایند؟

توجه به این نکته بسیار سنگین است که مسئول جامعه اسلامی و خانواده او نه تنها حق ندارند، از بیت المال و امکانات جامعه به نفع خودشان استفاده کنند، بلکه باید هم سطح قشر ضعیف جامعه زندگی خود را بگذرانند.

واقعیتی که امروزه با آن بسیار فاصله گرفته‌ایم

استفاده نزدیکان از بیت المال تا این اندازه برای امیرالمومنین(ع) جدی بود که در این مورد با نزدیکانش برخورد کاملا قاطع و جدی داشت.

وقتی امام بعد از جنگ جمل به کوفه آمد و وارد بیت المال شد، دختر امام حسن یا امام حسین علیهما السلام آمد و چیزی را از آنجا برداشت؛ امام به دنبالش رفت و آن را از او گرفت.

ادامه این اتفاق بسیار جالب و آموزنده است. حتی اطرافیان امام نیز به صدا آمدند و گفتند: او را در بیت المال حقّی است.

اما امام با همان قاطعیت و بدون توجه به خویشاوندی ادامه می‌دهند: وقتی پدرش سهمش را گرفت، هرچه قدرخواست، به او ببخشد.

این قاطعیت امام در تقسیم بیت المال، بسیاری از دوستان امام را از اطراف ایشان دور کرد. حتی خانواده امام نیز گاهی از این نوع تقسیم بیت المال ناراحت می‌شدند.

امّ هانی، خواهر امام، وقتی دید امام بین برده آزاد شده و خواهرش فرقی نمی‌گذارد و به هریک بیست درهم می‌بخشد، به امام اعتراض نمود؛ ولی امام جواب داد: خدا تو را رحمت کند! ما در کتاب خدا، برتری برای فرزندان اسماعیل نسبت به فرزندان اسحاق نیافتیم.

گناه نزدیکان عذابی دو برابر خواهد داشت 

قرآن نیز به بحث جدیت و قاطعیت با اطرافیان توجه ویژه‌ای دارد. در آیه 18 سوره قصص چنین آمده است که، «فَأَصْبَحَ فِي الْمَدِينَةِ خائِفاً يَتَرَقَّبُ فَإِذَا الَّذِي اسْتَنْصَرَهُ بِالْأَمْسِ يَسْتَصْرِخُهُ قالَ لَهُ مُوسى‌ إِنَّكَ لَغَوِيٌّ مُبِينٌ».

در تفسیر این آیه کتاب تفسیر نور چنین می‌نویسد، خودى‌هاى بى‌توجّه را بايد توبيخ كرد و نبايد به خاطر حزب و گروه، خلاف آنان را ناديده گرفت.

قرآن حتی بسیار سخت گیرانه‌تر با اطرافیان برخورد کرده است. یعنی اطرافیان کسانی که در جامعه رهبری و مدیریت را به عهده گرفتند، اگر اشتباهی انجام دهند، عذاب آنها شبیه بقیه نخواهد بود، بلکه دوبرابر خواهد شد.

در سوره احزاب آیه 30 می خوانیم، «يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً». به این معنا که، اى همسران پيامبر! هر كس از شما كار زشت (و گناهى) آشكار مرتكب شود، عذابش دو چندان خواهد بود و اين (كار) براى خدا آسان است.

تفسیر نور در این زمینه می‌نویسد، یعنی خانواده و بستگان مسئولان نظام اسلامى بايد بدانند كه اگر مرتكب خلافى شدند، نه تنها آزاد نمى‌شوند، بلكه چند برابر ديگران مجازات مى‌بينند.

این که در بین برخی از مسئولین مشاهده می شود که برای اشتباهات اطرافیانشان، نه تنها چند برابر مجازات تعیین نمی‌کنند، حتی روی اشتباهات چشم پوشی می‌کنند، مورد تایید قرآن نیست.

در تفسیر نور می‌خوانیم که اطرافیان مسئول که جای  خود دارد، حتی کسی که در جایگاه مدیریتی در کشور نشسته است، اگر مرتکب اشتباه و یا خطایی شود، میزان جریمه و تنبیه او بسیار بالاتر از دیگران و حتی بستگانش است.

اگر كيفر بستگان متخلّفِ يك مسئول چند برابر است، كيفر خود مسئولِ متخلّف چه ميزان است؟ (قرآن در مورد كيفر تخلّف خود پيامبر مى‌فرمايد: اگر سخن ناروايى را به ما نسبت دهد، رگ‌هاى گردن او را قطع مى‌كنيم.) یعنی اگر وظیفه خودش را در جایگاهی که هست، درست انجام ندهد، با شدیدترین برخوردها و تنبیه‌ها مواجه خواهد شد.

در حالی که در کشور ما، به اسم مسونیت سیاسی، برخی مدیران به خودشان اجازه می‌دهند که هر اشتباهی را انجام دهند؛ و نهادی هم حق برخورد را نداشته باشد.

انتهای پیام/4139/