دایرة المعارف دانشبنیانها ۱۰۷؛
ایران فناور در دولت آینده؛ (۳۱)
دولت چهاردهم؛ از رفع چالش گستره علمی استانها تا توجه به تداوم رشد کشور
عضو هیئت علمی دانشگاه با تبیین مؤلفه‌های رشد علمی کشور، چالش‌های پیش روی گستره علمی در استانها را برشمرد و راهکار و پیشنهاد خود را برای عبور دولت آینده از این چالش‌ها مطرح کرد.
خبرگزاری علم و فناوری آنا - داود نصیری؛ یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ بود که بالگرد حامل رئیس جمهوری اسلامی و همراهانش که برای بازدید از سد خداآفرین و افتتاح چندین طرح ملی و استانی به آذربایجان‌شرقی رفته بودند، به‌دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی دچار سانحه شد و تمام سرنشینان بالگرد به شهادت رسیدند.
بنابراین براساس قانون اساسی و با تأیید مقام معظم رهبری، معاون اول رئیس جمهور به‌صورت موقت اداره امور کشور را برعهده می‌گیرد و در یک بازه زمانی ۵۰ روزه باید زمینه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری مهیا و رئیس جمهور آینده معین شود.
براین اساس، با تأیید شورای نگهبان موعد برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۸ تیر 1403 بود که برگزار شد و از بین سعید جلیلی، مسعود پزشکیان، محمدباقر قالیباف و حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی در نهایت پزشکیان با ۱۰ میلیون و ۴۱۵ هزار و ۱۹۱ رأی و جلیلی با ۹ میلیون و ۴۷۳ هزار و ۲۹۳ رأی راهی مرحله دوم شدند تا تکلیف رئیس دولت چهاردهم در تاریخ ۱۵ تیر و در دور دوم تعیین شود.
براین اساس، دو نامزد نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری در حوزه علم و فناوری کشور رسالت سنگینی برعهده دارد و فعالان علمی و فناوری هم مطالبات به‌حقی از رئیس جمهور آینده دارند که باید برآورده شود.
خبرنگار آنا در این‌باره گفت‌‌و‌گویی را با علیرضا چمکوری عضو هیئت علمی گروه کامپیوتر دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، مدیر گروه رشته کامپیوتر این دانشگاه ترتیب داده است.
مشروح این گفت‌وگو در پی می‌آید:
تقویت نظام آموزشی با بهبود کیفیت آموزش‌های علمی و فنی در دانشگاه‌ها
آنا: نامزد‌های ریاست جمهوری باید در حوزه علم و فناوری کشور چه برنامه‌هایی را در اولویت قرار دهند؟
چمکوری: برای توسعه حوزه علم و فناوری در کشور نامزد‌های ریاست جمهوری باید حداقل در هشت محور کلی که شامل زیرشاخه‌هایی است، تدوین برنامه‌هایی را در اولویت قرار دهند. نخست، افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D) با رویکرد افزایش بودجه‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای، ایجاد تسهیلات مالیاتی برای شرکت‌هایی که در R&D سرمایه‌گذاری می‌کنند و حمایت از پروژه‌های مشترک بین دانشگاه‌ها و صنعت.
باید از نوآوری و کارآفرینی‌ها ازطریق حمایت از استارت‌آپ‌ها با ایجاد بستر‌های نوآوری با تسهیل فرآیند‌های ثبت اختراع و حمایت از مالکیت فکری حمایت شود
مورد دوم، تقویت نظام آموزشی با توجه به بهبود کیفیت آموزش‌های علمی و فنی در مدارس و دانشگاه‌ها، ارائه برنامه‌های آموزشی مبتنی بر نیاز‌های بازار کار و افزایش دسترسی به آموزش‌های تخصصی و مهارت‌های فنی.
سوم، تشویق به نوآوری و کارآفرینی با اولویت‌بخشی به ایجاد و توسعه پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد، حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوآور، تسهیل فرآیند‌های ثبت شرکت‌ها و حفاظت از مالکیت فکری.
چهارم، توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) با دیدگاه اصلی بهبود زیرساخت‌های اینترنت و شبکه‌های ارتباطی، حمایت از گسترش خدمات دیجیتال و تجارت الکترونیک، تقویت امنیت سایبری و حفاظت از داده‌ها.
پنجم گسترش همکاری‌های بین‌المللی با دیدگاه ایجاد همکاری‌های علمی و فناورانه با کشور‌های پیشرو، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در حوزه فناوری، تسهیل تبادل دانشجویان و پژوهشگران با مراکز بین‌المللی.
ششم، توسعه فناوری‌های پیشرفته با حمایت از پژوهش‌ها و پروژه‌های مرتبط با فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و انرژی‌های تجدیدپذیر، ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تولید و توسعه فناوری‌های پیشرفته.
هفتم تقویت پیوند بین دانشگاه‌ها و صنعت، ایجاد شبکه‌های همکاری بین دانشگاه‌ها و بخش خصوصی، حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی مشترک، تشویق به انتقال دانش و فناوری از دانشگاه‌ها به صنعت و هشتم، ارتقای فرهنگ علمی و فناوری با افزایش آگاهی عمومی از اهمیت علم و فناوری، برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های علمی و فناوری، تشویق به مشارکت عمومی در پروژه‌های علمی و فناوری.
اجرای این برنامه‌ها می‌تواند به توسعه علمی و فناورانه کشور کمک کرده و زمینه‌ساز رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی باشد.
آنا: سیر رشد علمی کشور را از ابتدای انقلاب تاکنون چگونه ارزیابی می‌کنید و در ادامه چه مؤلفه‌هایی باید مدنظر مسئولان قرار گیرد تا این رشد متوقف نشود؟
چمکوری: سیر رشد علمی کشور از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون نشان‌دهنده تحولات قابل توجهی است که در برخی زمینه‌ها به موفقیت‌های چشمگیری منجر شده، اما برای روشن شدن دقیق این مسئله باید این سیر و رشد در برهه‌های مختلف بررسی و مؤلفه‌هایی که باید برای تداوم آن مدنظر قرار گیرد، تشریح شود.
نخست، دهه ۱۳۶۰ که باید به‌عنوان دوران تثبیت و پایه‌ریزی از آن یاد کرد، این دوران با چالش‌ها و اقدامات زیربنایی همراه بود که می‌توان از جنگ تحمیلی و تحریم‌های بین‌المللی به‌عنوان چالش و تأسیس نهاد‌های علمی و پژوهشی و تلاش برای بومی‌سازی علم و فناوری به‌عنوان اقدام زیربنایی نام برد.
دهه ۱۳۷۰، دوران بازسازی و آغاز رشد. باید از این دوران به‌عنوان توسعه دانشگاه‌ها با محور افزایش تعداد دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و افزایش تعداد دانشجویان یاد کرد. دهه ۱۳۸۰ دوران جهش علمی. این دوران را با توسعه پژوهش با رویکرد افزایش تولید مقالات علمی و رشد چشمگیر در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی و تأسیس پارک‌های علم و فناوری حمایت از نوآوری و کارآفرینی یاد می‌کنیم.
فرهنگ علمی و فناوری با انجام افزایش آگاهی عمومی و حمایت از پروژه‌های علمی عمومی، حمایت از پژوهش‌های کاربردی و مسئله‌محور با دیدگاه تمرکز بر نیاز‌های کشور و توسعه تحقیقات بین‌رشته‌ای تقویت شود
دهه ۱۳۹۰ دوران تثبیت و تنوع. این دوران با بین‌المللی‌سازی و رویکرد افزایش همکاری‌های علمی با کشور‌های دیگر و نوآوری‌های فناورانه با رویکرد پیشرفت در حوزه‌هایی مانند نانو فناوری، بیوتکنولوژی و فناوری اطلاعات همراه بود.
مؤلفه‌هایی که باید برای تداوم رشد علمی مدنظر قرار گیرد، دارای هشت مؤلفه اصلی است؛ نخست پایداری و افزایش سرمایه‌گذاری در R&D با اختصاص بودجه‌های پایدار و مناسب برای تحقیقات، توسعه فناوری و ایجاد مکانیزم‌های مالی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خصوصی.
دوم، بهبود کیفیت آموزشی با نگاهی دقیق به به‌روزرسانی محتوای آموزشی با توجه به نیاز‌های بازار کار و فناوری‌های نوظهور، ارتقای مهارت‌های عملی و تجربی دانشجویان.
سوم تشویق به نوآوری و کارآفرینی با انجام حمایت از استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان با ارائه تسهیلات مالی و قانونی و تسهیل فرآیند‌های ثبت اختراع و حفاظت از مالکیت فکری. چهارم، تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات با توسعه و بهبود زیرساخت‌های اینترنت و شبکه‌های ارتباطی و حمایت از پروژه‌های مرتبط با امنیت سایبری و داده‌ها. پنجم، توسعه همکاری‌های بین‌المللی با ایجاد و تقویت همکاری‌های علمی و فناوری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر جهانی و تسهیل تبادل دانشجویان و پژوهشگران با مراکز بین‌المللی. ششم، حمایت از پژوهش‌های کاربردی با تشویق به تحقیقات کاربردی و پروژه‌های مرتبط با نیاز‌های صنعتی و اجتماعی کشور و حمایت از پژوهش‌هایی که منجر به توسعه محصولات و خدمات جدید می‌شوند. هفتم، تقویت فرهنگ علمی و فناوری با افزایش آگاهی عمومی از اهمیت علم و فناوری و برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های علمی و فناوری برای تشویق مشارکت عمومی و هشتم که مؤلفه بسیار مهمی است، نظارت و ارزیابی مستمر با ایجاد مکانیزم‌های نظارتی برای ارزیابی عملکرد نهاد‌های علمی و پژوهشی و انجام ارزیابی‌های دوره‌ای و اصلاح برنامه‌ها بر اساس نتایج به‌دست‌آمده.
با تمرکز بر این مؤلفه‌ها و برنامه‌ریزی‌های دقیق و منسجم می‌توان اطمینان حاصل کرد که رشد علمی کشور نه‌تنها متوقف نمی‌شود؛ بلکه به شکل پایداری ادامه خواهد یافت.
توسعه علمی و پژوهشی در استانها به صورت نامتوازن
آنا: گستره علمی در استان‌های کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
چمکوری: ارزیابی گستره علمی در استان‌های کشور نشان می‌دهد که توسعه علمی و پژوهشی به صورت نامتوازن انجام شده و تمرکز منابع و امکانات بیشتر در برخی استان‌های بزرگ‌تر و توسعه‌یافته‌تر مانند تهران، اصفهان، خراسان‌رضوی و فارس صورت گرفته است.
آنا: راهکار و پیشنهادتان برای عبور از چالش‌های موجود در گستره علمی استانها و توسعه متوازن چیست؟
چمکوری: به صورت فهرست‌وار موضوعات را مورد بررسی قرار می‌دهم.
وضعیت فعلی گستره علمی در استان‌های کشور شامل استان‌های بزرگ و مرکزی (تهران، اصفهان، فارس، خراسان‌رضوی)
نقاط قوت:
برخورداری از دانشگاه‌های برتر و مراکز تحقیقاتی معتبر، زیرساخت‌های مناسب و امکانات پژوهشی گسترده، جذب بیشتر سرمایه‌گذاری‌های علمی و فناورانه، حضور استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناورانه.
چالش‌ها:
تمرکز بیش از حد منابع علمی و پژوهشی که می‌تواند منجر به نابرابری‌های منطقه‌ای شود.
استان‌های کمتر توسعه‌یافته (سیستان و بلوچستان، خراسان‌جنوبی و کهگیلویه و بویراحمد)
نقاط قوت: ظرفیت بالای نیروی انسانی جوان و مستعد و انگیزه‌های بالای پژوهشگران برای توسعه منطقه‌ای.
چالش‌ها: کمبود زیرساخت‌ها و امکانات پژوهشی، عدم جذب کافی سرمایه‌گذاری‌های علمی و فناورانه و مهاجرت نخبگان به استان‌های توسعه‌یافته‌تر.
استان‌های مرزی (کردستان، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان)
نقاط قوت
ظرفیت بالای همکاری‌های بین‌المللی با کشور‌های همجوار و وجود دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در حال توسعه.
چالش‌ها:
محدودیت‌های امنیتی و سیاسی که ممکن است مانع جذب سرمایه‌گذاری‌ها شود و کمبود امکانات پژوهشی و آزمایشگاهی.
راهکار‌های پیشنهادی برای توسعه متوازن علمی در استانها
نخست. افزایش سرمایه‌گذاری‌های هدفمند شامل تخصیص بودجه‌های ویژه برای توسعه علمی در استان‌های کمتر توسعه‌یافته و ارائه تسهیلات مالیاتی و مشوّق‌های سرمایه‌گذاری برای جذب سرمایه‌گذاران خصوصی.
تخصیص بودجه و ارزیابی عملکرد‌ها و در نهایت جذب و نگه‌داشت نخبگان با ارائه مشوق‌های مالی و معنوی و ایجاد فرصت‌های شغلی باید شفاف باشد و نظارت کافی روی آن صورت بگیرد
دوم. تقویت زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی شامل ساخت، تجهیز آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در استان‌های کم‌برخوردار و توسعه امکانات دانشگاهی و بهبود کیفیت آموزش.
سوم. تشویق به بازگشت نخبگان شامل ارائه مشوّق‌های مالی و معنوی برای جذب نخبگان و پژوهشگران بومی به استان‌های خود و ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های مناطق کمتر توسعه‌یافته.
چهارم. تقویت همکاری‌های بین‌المللی و بین‌استانی شامل تشویق دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به همکاری با نهاد‌های علمی بین‌المللی و توسعه شبکه‌های علمی بین استانها برای تبادل دانش و تجربه.
پنجم. توسعه پارک‌های علم و فناوری شامل ایجاد و توسعه پارک‌های علم و فناوری در استان‌های مختلف با توجه به مزیت‌های نسبی هر استان و حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناورانه در سطح منطقه‌ای.
ششم. برگزاری رویداد‌های علمی و فناوری شامل برگزاری کنفرانس‌ها، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های علمی در استان‌های مختلف و تشویق به مشارکت عمومی در فعالیت‌های علمی و فناورانه.
لزوم حمایت از نوآوری، کارآفرینی‌ها واستارت‌آپ‌ها
آنا: مطالبات فعالان حوزه علم، پژوهش و فناوری کشور از رئیس جمهور جدید چیست؟
چمکوری: فعالان حوزه علم، پژوهش و فناوری کشور از رئیس‌جمهور جدید مطالبات و انتظارات متعددی دارند که بهبود و توسعه این حوزه‌ها را در پی خواهد داشت.
ابتدا باید بودجه و سرمایه‌گذاری در علم و پژوهش و ارائه تسهیلات مالیاتی افزایش پیدا کند، دوم زیرساخت‌های علمی و پژوهشی با رویکردی دقیق درباره توسعه آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، تجهیز و به‌روز رسانی آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی بهبود یابد.
سوم، پارک‌های علم و فناوری با حمایت از ایجاد و توسعه پارک‌های علم و فناوری در سراسر کشور ایجاد شده و توسعه یابد.
چهارم، کیفیت آموزش با اصلاح نظام آموزشی از طریق به‌روزرسانی برنامه‌های درسی با توجه به نیاز‌های بازار کار و پیشرفت‌های علمی ارتقاء پیدا کند.
پنجم، مهارت‌های عملی با افزایش تمرکز بر آموزش‌های عملی و کارگاهی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی توسعه یابد.
ششم اینکه باید از نوآوری و کارآفرینی‌ها ازطریق حمایت از استارت‌آپ‌ها با ایجاد بستر‌های نوآوری با تسهیل فرآیند‌های ثبت اختراع و حمایت از مالکیت فکری حمایت شود.
هفتم، همکاری‌های بین‌المللی با توجه به تسهیل تبادل دانشجو و پژوهشگر توسعه پیدا کند.
هشتم، شرایط کاری و معیشتی پژوهشگران با رویکرد افزایش حقوق و مزایای و نیز تسهیلات مسکن و رفاهی تسهیل شود، نهم، فرهنگ علمی و فناوری با انجام افزایش آگاهی عمومی و حمایت از پروژه‌های علمی عمومی، حمایت از پژوهش‌های کاربردی و مسئله‌محور با دیدگاه تمرکز بر نیاز‌های کشور و توسعه تحقیقات بین‌رشته‌ای تقویت شود.
مهارت‌های عملی با افزایش تمرکز بر آموزش‌های عملی و کارگاهی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی توسعه یابد
دهم، تخصیص بودجه و ارزیابی عملکرد‌ها و در نهایت جذب و نگه‌داشت نخبگان با ارائه مشوق‌های مالی و معنوی و ایجاد فرصت‌های شغلی باید شفاف باشد و نظارت کافی روی آن صورت بگیرد.
آنا: ضعف و قوت حوزه‌های فناوری کشور را چه می‌دانید؟
چمکوری: برای نقاط قوت حوزه‌های فناوری کشور می‌توان وجود نیروی انسانی جوان، متخصص و تحصیل‌کرده در حوزه‌های مختلف فناوری، رشد چشمگیر تعداد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان در رشته‌های مرتبط با فناوری، توسعه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، وجود دانشگاه‌های برتر و مراکز تحقیقاتی معتبر در کشور، افزایش تولید مقالات علمی و تحقیقات بین‌المللی، پیشرفت‌های قابل توجه در حوزه‌هایی مانند نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و فناوری اطلاعات، توسعه فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و رباتیک، وجود برنامه‌ها و سیاست‌های دولتی برای حمایت از تحقیق و توسعه (R&D)، ایجاد پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد برای حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوآور، توانایی تولید و بومی‌سازی فناوری‌های پیشرفته در برخی صنایع، رشد شرکت‌های فناورانه و تولید محصولات بومی را ذکر کرد.
حوزه‌های فناوری کشور دارای نقاط ضعفی است که می‌توان از کمبود سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در حوزه‌های فناوری، محدودیت بودجه‌های تحقیق و توسعه (R&D) در مقایسه با کشور‌های پیشرفته، کمبود زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، نیاز به به‌روزرسانی و توسعه زیرساخت‌های پژوهشی و آزمایشگاهی، پیچیدگی‌های بوروکراتیک و مشکلات اداری در فرآیند‌های ثبت اختراع و حمایت از مالکیت فکری، نیاز به اصلاح قوانین و مقررات برای تسهیل فرآیند‌های کسب و کار و نوآوری، مهاجرت نخبگان و پژوهشگران به خارج از کشور به‌دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب و مشکلات معیشتی، نیاز به مشوّق‌های مناسب برای جذب و نگه‌داشت نخبگان، فاصله بین پژوهش‌های دانشگاهی و نیاز‌های صنعت، کمبود پروژه‌های مشترک بین دانشگاه‌ها و صنعت برای انتقال دانش و فناوری، تمرکز منابع و امکانات در برخی استان‌های بزرگ و عدم توسعه متوازن در سراسر کشور، نیاز به حمایت بیشتر از استان‌های کمتر توسعه‌یافته در حوزه‌های فناوری نام برد.
انتهای پیام/
دایرة المعارف دانشبنیانها ۱۰۶؛
چگونه بهره‌وری در یک تیم استارتآپی را افزایش دهیم؟
آینده جهان با هوش مصنوعی (۱۷۳)؛
تشخیص بیماری از دمای صورت/ هوش مصنوعی الگوهای حرارتی بدن را کشف کرد
