عدالت و کیفیت آموزشی در «پرسشگر» تلویزیون بررسی شد

به گزارش  گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، برنامه «پرسشگر» شبکه آموزش سیما جمعه نهم تیر ماه با حضور محمود مهر محمدی، استاد دانشگاه و سرپرست پیشین دانشگاه فرهنگیان و مسعود کبیری عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش پیرامون کیفیت آموزشی در ایران به روایت اعداد روی آنتن شبکه آموزش سیما رفت.

مهرمحمدی، درباره کیفیت آموزشی گفت: کیفیت آموزشی ابعاد مختلفی دارد یکی از مولفه‌های کیفیت عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی است، اما حتی اگر عملکرد دانش‌آموزان در آزمون‌های بین‌المللی خوب شود حال آموزش و پرورش خوب نمی‌شود، چون موضوع عملکرد ضعیف دانش‌آموزان ایرانی به طور مستمر در آزمون‌های بین‌المللی فقط یکی از شاخص‌های مهم کیفیت آموزشی و نظام و آموزش و پرورش است.

سرپرست پیشین دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه برای بررسی وضعیت نظام آموزشی شاخص‌های کمی کیفی گوناگونی داریم اظهار کرد: در بحث کمی عملکرد دانش‌آموزان در آزمون‌های بین‌المللی، نهایی و کنکور آموزش و پرورش وضعیت خوبی ندارد، اما نباید فقط با شاخص‌های کمی توجه شود.

مهرمحمدی با اشاره به شاخص‌های کیفی ادامه داد: آنچه که امروزه به عنوان طیف رنگارنگ آسیب‌های اجتماعی در سطح جامعه می‌بینیم نشان‌دهنده آن است که آموزش و پرورش عملکرد مطلوبی ندارد. بحث افول سرمایه اجتماعی یک آسیب جدی است که در آموزش و پرورش باید برای آن چاره‌اندیشی شود. همچنین اینکه آموزش و پرورش تا چه اندازه توانسته کمالاتی مانند حب به وطن، حب به میهن، نقدپذیری، کار گروهی، تاب‌آوری و شایستگی‌ها که بر اساس فلسفه تعلیم و تربیت و سند تحول به دنبال آن‌ها هستیم را محقق کند. پس مت منشوری از شاخص‌های کمی و کیفی را داریم که بر اساس آن‌ها می‌توانیم قضاوت کنیم که حال آموزش و پرورش خوب نیست.

وی با اشاره به عدالت آموزشی تصریح کرد: کیفیت و عدالت دو روی یک سکه هستند اگر فقر و بحران کیفیت در آموزش و پرورش داریم به موازات آن فقر عدالت هم داریم، چون عدالت چیزی جز تامین فرصت‌های یادگیری کیفی برای آحاد دانش‌آموزان نیست و بی‌عدالتی هم جز محروم کردن دانش‌آموزان از یادگیری کیفی و عمیق نمی‌تواند باشد و عدالت و کیفیت دو مسئله هم‌آغوش در آموزش و پرورش هستند و امیدوارم به راه‌حلی برسیم که بتواند کیفیت و عدالت را به طور همزمان درمان کند.

این استاد دانشگاه وجود مدارس غیردولتی را یکی از نماد‌های بی‌عدالتی ساختاری در نظام آموزشی خواند و بیان کرد: سطح کیفی مدارس دولتی ما آنقدر باید ارتقا پیدا کند که تقاضا برای مدارس خصوصی رو به افول برود و از طریق کاهش تقاضای اجتماعی بساط مدارس خصوصی از کشور برچیده شود.

مهر محمدی با بیان اینکه در بحث کیفیت آموزشی همه چیز با عدد و رقم به دست نمی‌آید گفت: نشانه‌های فقر کیفیت آموزشی مانند آسیب‌های اجتماعی، بزهکاری و افول سرمایه اجتماعی به صورت واضح و عددی قابل محاسبه نیست البته آموزش و پرورش مسئول تام و تمام این مسئله نیست، اما نقش زیربنایی دارد. در حوزه عدد و رقم‌ها پیمایش‌های اجتماعی مانند باور‌های اعتقادی، حس امید به آینده، اعتماد نسبت به حرفه‌ها و مشاغل، اعتماد به عموم مردم و ... مولفه‌های مهمی است که باید به آن توجه شود.

او با اشاره به اینکه اگر سیاستی برای ارتقای کیفیت آموزشی در نظر گرفته می‌شود آن سیاست باید به گونه‌ای طراحی شده باشد که تضمین رشد و حرکت فزاینده را به طور مستمر بدهد می‌گوید: وقتی با تغییر و به روزرسانی کتاب‌های درسی و تغییر روش آموزش معلمان نتایج خوبی حاصل می‌شود چرا این کار را به طور مداوم انجام نمی‌دهیم. یکی از ملاک‌های مهم در ارزیابی ارتقای کیفیت این است که اکوسیستمی را در آموزش و پرورش ایجاد کنیم که زیست بوم نظام آموزشی را تغییر دهد و نظام آموزشی را بسازد که بقای اصلح در آن وجود داشته باشد به این معنا که اگر مدرسه‌ای دچار افت شد نظام آموزشی آن را پس بزند. نظام آموزشی و ارتقای سطح آموزشی باید زنده و پویا باشد و به طور مستمر به روز شود.

سرپرست پیشین دانشگاه فرهنگیان با بیان این پرسش که در راه رسیدن به عدالت و کیفیت آموزشی آیا حاضر به قربانی کردن همه باور‌ها و سیاست‌های نادرست قبلی در نظام آموزشی هستیم؛ ادامه داد: گاهی خودمان را در تارپود سنت‌ها و رویه‌های قبل می‌پیچانیم که از چنین بافت درهم تنیده سنت‌ها کیفیتی برای نظام آموزشی حاصل نمی‌شود. به طور مثال یکی از مهم‌ترین مولفه‌های متحول کردن آموزش و پرورش از نظر کیفیت معلم است و این معلم باید شایستگی‌های مورد نیاز را داشته باشد. اینجاست که به سراغ مقوله اساسی تربیت معلم می‌رویم ما دانشگاه تربیت معلم را تاسیس کرده‌ایم، اما این دانشگاه می‌تواند از عهده تربیت معلم با کیفیت بر بیاید؟ خیر. پس باید سیاست‌ها و اساس‌نامه‌های دانشگاه فرهنگیان را بازنگری کنیم. رسالت اصلی دانشگاه فرهنگیان سامان دادن نظام ملی تربیت معلم کشور است ماموریت اصلی این دانشگاه فرماندهی و ساماندهی به نظام ملی تربیت معلم است نه اینکه به طور انحصاری به دنبال تربیت معلم باشد و پس در کشور به یک نظام مشارکتی تربیت معلم نیاز داریم تا به کیفیت بهتری دست پیدا کنیم.

مهر محمدی با اشاره به اهمیت مدرسه محوری خاطر نشان کرد: باید به مدرسه در امر تعلم و تربیت محوریت بدهیم. مدرسه باید پاسخ‌گوی نیاز‌های جامعه باشد و جامعه ما متکثر است و مدرسه‌های ما هم باید متکثر باشند و مدرسه محوری هم به معنای به رسمیت شناختن تکثر جامعه و سبک‌های مختلف زندگی است. به طور مثال مدرسه‌هایی داشته باشیم که تمرکز آن بر تربیت معنوی، اخلاقی و دینی باشد، یا مدرسه‌ای که تشخص آن تربیت بدنی است، یا مدرسه‌ای که به هنر مشهور باشد. مدارس مختلف باید نقشه راه مختلف و مختص خود داشته باشند که در حال حاضر این‌گونه نیست.

وی در پایان افزود: باید استراتژی برای ارتقای کیفیت آموزشی در نظر گرفته شود که هیچ‌وقت برای اجرا منتظر چند برابر شدن بودجه آموزش و پرورش نشود. سیاست‌های تحولی که همواره به دلیل کمبود بودجه در حالت تعلیق نگه داشته می‌شوند تا کی باید در این وضعیت باشد. متفکران آموزش و پرورش باید راه‌حلی ارائه کنند که با همین سطح سرمایه نابسنده دولت در حوزه آموزش استارت جریان تغییر را بزنند و این کار شدنی است.

در ادامه برنامه پرسشگر، کبیری عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره کیفیت آموزشی گفت: کیفیت به عنوان یک مفهوم چند وجهی شناخته می‌شود که تمام سازوکار‌های آموزش و پرورش حول این مفهوم گنجانده شده است. کیفیت بر اساس اسناد آموزش و پرورش به معنای این است که آیا بچه‌ها آن چیزی که برای زندگی آینده باید بدانند و انجام دهند می‌دانند، دانش کافی دارند و از شایستگی‌های لازم مانند همکاری، نقدپذیری، خلاقیت، سواد مالی و غیرت برخوردار هستند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره متر و معیار اندازه‌گیری کیفیت آموزشی اظهار کرد: در دل کیفیت مفهوم عدالت هم وجود دارد پس اگر وظیفه آموزش و پرورش را فراهم کردن آموزش کیفی برای همه دانش‌آموزان بدانیم عدالت هم محقق می‌شود. سنجش‌های بین‌المللی و ملی دو شاخص بسیار مهم در بررسی کیفیت آموزشی هستند که متاسفانه ما در کشور آزمون ملی نداریم.

کبیری با بیان این نکته که نظام آموزشی به خصوص در دوره ابتدایی از لحاظ دسترسی به آموزش بسیار خوب عملکرده است خاطر نشان کرد: در حال حاضر مدرسه‌هایی با یک نفر دانش‌آموز یا زیر پنج نفر دانش آموز داریم و بر اساس آمار یونسکو دسترسی به مدرسه ابتدایی در ایران ۱۰۰ درصد است این در حالی است که این رقم در کشور‌هایی مانند آلمان ۹۰ درصد، استرالیا ۹۶ درصد، اتریش ۸۹ درصد، آمریکا ۹۵ درصد، ایتالیا ۹۶ درصد، ترکیه ۸۸ درصد، کویت ۸۳ درصد، کره ۹۷ درصد و امارات متحده عربی ۹۵ درصد است. پس وضعیت دسترسی به آموزش در کشور ما بسیار خوب است و همین بالا بودن دسترسی گاهی کیفیت را پایین می‌آورد.

او با تشریح یافته‌های آخرین مطالعات تیمز و پرلز در کشور می‌گوید: آمار این مطالعات نشان می‌دهد که در (تیمز) نیم انحراف استاندارد از نقطه وسط مقیاس پایین‌تر هستیم، اما در (پرلز) اصلا وضعیت خوبی نداریم و ۸۵ صدم انحراف استاندارد پایین‌تر از وسط مقیاس هستیم. این آمار اولین کارکرد مطالعات بین‌المللی است که می‌گوید خودت را با خودت بسنج.

عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با اشاره به دومین کارکرد مطالعات بین‌المللی ادامه داد: نتایج سنجش مطالعات در طول زمان‌های مختلف برای کشور ایران نشان می‌دهد که افتان و خیزان رشد داشته‌ایم و عملکردمان بهتر شده است، اما سرعت و شدت زیادی نداریم. بر اساس آمار در سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ روند ارتقای کیفیت آموزش به دو دلیل رشد خوبی داشت که یکی تغییر کتاب‌های درسی و دیگری تغییر ساختار درسی و آموزشی بود. اما در سال ۲۰۱۶ تا تا ۲۰۱۹ ویروس کرونا همه‌گیر شد و روند کاهشی را داشتیم که البته این روند کاهشی جهانی بود.


کبیری با اشاره به جایگاه و رتبه ایران در مطالعات بین‌المللی (تیمز و پرلز) تصریح کرد: جایگاه ایران در میان کشور‌های جهان در مطالعات و سنجش‌های بین‌المللی همیشه نسبت به نقطه میانی جدول پایین‌تر است. همچنین اینکه جایگاه ایران در بین کشور‌های منطقه دوازدهم از چهاردهم هستیم در حالی که بر اساس افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ بنابراین بوده که اولین رتبه منطقه باشیم. بررسی روند کیفیت آموزشی کشور‌های منطقه در طول سال‌های گذشته نشان می‌دهد که اکثر این کشور روند رو به رشد بسیار خوبی را داشته‌اند مانند ترکیه که اکنون جایگاه دوم را دارد، اما ایران با روند افتان و خیزان پیش می‌رود و جایگاه گذشته خود را از دست داده است.

وی افزود: در ایران به طور معمول ۶۸ درصد از دانش‌آموزان در پایه چهارم در درس ریاضی و علوم به نقطه کف یادگیری می‌رسند و ۳۹ درصد دانش‌آموزان در ریاضی و ۴۰ درصد در علوم به نقطه میانی می‌رسند و ۱۳ درصد با نقطه بالا و یک درصد از دانش‌آموزان به نقطه پیشرفت می‌رسند. حالا این آمار را با دیگر کشور‌ها مقایسه کنیم؛ ۹۴ درصد از دانش‌آموزان در کشور‌های دیگر به نقطه کف یادگیری می‌رسند، ۷۵ درصد به نقطه وسط و ۳۲ درصد به نقطه بالا و ۶ درصد به نقطه پیشرفت می‌رسند. یعنی بر اساس آمار ناراحت‌کننده پرلز در حقیقت ۴۰ درصد از دانش‌آموزان در خواندن و ۳۲ درصد دانش‌آموزان در علوم به نقطه کف یادگیری هم نمی‌رسند. همچنین اینکه اعداد و ارقام آخرین مطالعات بین‌المللی نشان‌دهنده آن است که ایران بعد از آذربایجان بیش‌ترین روند کاهشی را داشته است که احتمالا دلیل آن کرونا و آموزش مجازی بوده است.

این کارشناس گفت: یکی از موارد مثبت که در نظام آموزشی ایران وجود دارد و به آن کم‌تر توجه می‌شود عدالت جنسیتی است به این معنا که شاید در کل وضعیت خوبی نداریم، اما وضعیت دختر‌ها و پسر‌ها تقریبا یکسان است. این در حالی است که در بین کشور‌های منطقه فاصله جنسیتی به نفع دختران به شدت زیاد است.

کبیری با اشاره وضعیت اقتصادی و اجتماعی دانش‌آموزان ادامه داد: آخرین یافته‌ها نشان می‌دهد که ۵۵ درصد از دانش‌آموزانی که وضعیت اقتصادی پایینی دارند نمره به شدت پایینی هم دارند البته به نسبت سال‌های قبل روند بهتری داشته‌ایم و در جهت ارتقای کیفیت و عدالت آموزشی قدم برداشته ایم.

او درباره میزان زمان آموزشی در ایران اضافه کرد: زمان آموزشی در ایران نسبت به دیگر کشور‌ها بسیار کم است و ایران در رتبه‌های آخر قرار دارد. مدرسه ابتدایی در ایران اول خرداد تعطیل می‌شود یعنی چهار ماه تعطیل است، اما این تعطیلات در کشور‌های دیگر ۱/۵ تا ۲ ماه است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با بیان اینکه دوست داشتن خواندن و علوم ایران سرآمد است ادامه داد: یکی از مسائلی که امروزه در کشور‌های توسعه یافته وجود دارد روند کاهشی دوست داشتن خواندن است مثلا ژاپن و فنلاند بیش‌ترین میزان نارضایتی از تحصیل را دارند که برخلاف آن‌ها ایران وضعیت خوبی دارد که موضوع بسیار پیچیده‌ای است. همچنین اینکه ایران کم‌ترین میزان حضور در پیش‌دبستانی‌ها را دارد باید با تشکیل سازمان کودک این مشکل را رفع کند.

کبیری در پایان با بیان اینکه کیفیت باید اساس کار و عمل در آموزش و پرورش باشد تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین کارکرد‌های مطالعات بین‌المللی و ملی توانمند کردن سیاست‌گذاران برای داشتن اطلاعات و داده‌های قابل استناد است تا سیاست‌های خود را به سمت سیاست‌گذاری شواهد محور پیش ببرد اتفاقی که در حال حاضر نمی‌افتد. اگر به مطالعات توجه شود آموزش و پرورش و مسئولان داده‌های لازم را دارند و غافلگیر نمی‌شوند.