تاریخچه «ضریح» در حرم مطهر امام رضا (ع)/ پنج ضریح از دوره صفویه تاکنون چگونه بوده‌اند؟

به گزارش خبرنگار حوزه معارف اسلامی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، فرارسیدن ایام نوروز برای بسیاری از ایرانیان فرصتی برای مسافرت و گردش را فراهم می‌کند. سفرهایی که شمار بالایی از آن به مشهد الرضا (علیه السلام) منتهی شده و شوق زیارت امام هشتم رنج پیمایش راه طولانی را بر مسافران کم می‌کند.

امسال اما آخرین عید نوروز قرن چهاردهم هجری شمسی همزمان با شیوع ویروس منحوس کرونا در سراسر دنیا و به‌ویژه ایران شده و همین موضوع سبب‌ساز قرنطینه خانگی و کاهش چشمگیر مسافرت‌ها تا نزدیک صفر شده است. بر همین اساس گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا تصمیم دارد هر روز صبح به معرفی گوشه‌ای از بهشت آستان مقدس رئوف اهل بیت حضرت علی بن موسی الرضا -علیه آلاف التحیة و الثنا- بپردازد و روح مخاطب را بدین وسیله به سمت قبله هفتم روانه کند. با ما در پرونده «باز هم زائرتان نیستم؛ از دور سلام» همراه باشید، تا در هشتمین شماره این پرونده سری بزنیم به ضریح مطهر و منور حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام و بیشتر با آن آشنا شویم.

ضریح مطهر و منور حضرت علی ابن موسی الرضا (علیه السلام) که از جمله طراحی‌های استاد فرشچیان نیز هست، چند سالی است که در روضه منوره نصب شده و به میعادگاه میلیون‌ها میلیون عاشق و مشتاق حضرتش تبدیل شده است. ضریحی که درد دل‌ها و نجواهای زیادی به خود شنیده و به یاد رئوف اهل بیت بوسه‌گاه شمار زیادی از مشتاقان بوده است.

این ضریح زیبا اما پنجمین ضریحی است که در طی تاریخ، در روضه منوره قرار گرفته و پیش از آن چهار ضریح دیگر در این مکان مقدس قرار داشته‌اند. بنا بر مستندات تاریخی نصب ضریح از دوره صفویه رواج پیدا کرده و پیش از آن چنین چیزی وجود نداشته است. 

تاریخچه هر یک از ضریح‌های پنج گانه در ادامه آمده است.

ضریح اول، ضریحی از جنس چوب

نخستین ضریح بارگاه مطهر امام رضا علیه السلام ضریحی چوبی، با تزئیناتی از طلا و نقره بوده که در اواسط قرن دهم هجری و به سال 957 هجری قمری بر روی صندوق چوبی حرم مطهر نصب شده است. این ضریح در عهد شاه طهماسب صفوی ساخته شد و درحال حاضر، کتیبه‌ها و تزئینات طلایی آن، در موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. سازه اصلی این ضریح هم به مرور زمان از بین رفته است و در مرصع آن بالای دیوار غربی قرار داده شده است.

ضریح دوم، ضریح نگین نشان نادری

دومین ضریح مرقد مطهر رضوی، معروف به ضریح نگین نشان نادری است. این ضریح در سال1160 هجری قمری، توسط شاهرخ میرزا که نوه نادرشاه افشار بود وقف و تقدیم مضجع منور امام رضا علیه السلام شد. این ضریح از زمان نصب تا سال 1379 هجری شمسی، در طبقه فوقانی و داخل ضریح چهارم جای داشت و بعد از برداشتن ضریح چهارم و قبل از نصب ضریح جدید، به لحاظ وقفی بودنش به درون سرداب مقدس امام رضا و روی مرقد منور ایشان انتقال یافت.

سومین ضریح با سقف شیروانی

سومین ضریح ضریحی فولادی مربوط به دوره قاجاریه است. این ضریح سقف شیروانی چوبی و یک طوق طلایی جواهرنشان داشته است. در سال 1312 هجری قمری، دورتادور قسمت فوقانی آن به متن آیةالكرسی مزین شد.

ضریح سوم در سال 1338 هجری شمسی به موزه منتقل شد.

ضریح چهارم ضریح شیر و شکر

ضریح چهارم معروف به ضریح طلا و نقره یا شیر و شكر است. این ضریح در سال 1338 هجری شمسی و پس از برداشتن ضریح فولادی قدیمی، در روضه منوره نصب شد.

این ضریح با نظارت مرحوم سید ابوالحسن حافظیان و با هنرمندی استاد، حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و جمعی دیگر از هنرمندان ساخته شد. ضریح چهارم هفت تن وزن دارد و از چهارده دهانه به نماد چهارده معصوم تشکیل شده كه در بالای هر دهانه‌اش، در گلبرگی از طلا، نام یكی از معصومان نوشته شده است.

قسمت بالای ضریح، به سوره‌های مبارکه یس و انسان آراسته شده که با خط استاد احمد زنجانی، بر كتیبه‌های طلایی نگاشته شده است.

ضریح شیر و شكر، همزمان با نصب ضریح پنجم در 1379 هجری شمسی به موزه آستان قدس رضوی انتقال یافت.

ضریح پنجم حاصل طراحی استاد فرشچیان

با گذشت نزدیک به 41 سال از عمر ضریح چهارم، استحكام سازه‌های آن رفته رفته كم شد؛ درعین حال، ایجاد انفجار توسط منافقان در ضلع بالاسر مبارك امام رضا علیه السلام در عاشورای خونین سال 1373 هجری شمسی، آسیب‌هایی را به ضریح چهارم وارد کرد.

بنابراین در 1372 هجری شمسی طراحی ضریح پنجم با مشورت گرفتن از صاحب نظران و هنرمندان، توسط استاد محمود فرشچیان آغاز شد. خاتم‌كاری این ضریح را استاد كشتی‌آرای شیرازی، قلمزنی آن را استاد خدادادزاده اصفهانی و خطاطی‌‌‌اش را استاد موحد برعهده داشته‌اند.

ساخت ضریح پنجم، با كیفیت عالی و البته استحكام کامل، هفت سال  به طول انجامید. سرانجام در روز 16 اسفند 1379 و همزمان با عید سعید قربان، كار نصب ضریح جدید با حضور مقام معظم رهبری مدظله العالی پایان پذیرفت.

انتهای پیام/4139/پ