ابن سُلَیم و مردمان حاشیه «نیل» در 1000 سال پیش

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

عبدالله بن احمد بن سُلَیم اسوانی از مبلغان فاطمی در قرن چهارم هجری قمری بود.

تاریخ تولد و وفات او مشخص نیست. با توجه به سفرش در سال 365ق به شهر المریس، می‌توان احتمال داد که در قرن چهارم هجری می‌زیسته است. طبق عهدنامه‌ای که میان مسلمانان مصر و اهالی نوبه بسته شده بود، آنها موظف بودند همه ساله در زمان صلح، اسیران و اموالی را به سرزمین مصر ارسال کنند، چون این کار متوقف شده بود ابوالحسن معروف به «جوهر صِقِلّی» حاکم مصر، ابن‌سُلیم را به نوبه (منطقه‌ای درجنوب مصرشمال سودان امروزی) فرستاد تا مسئله را یادآوری کند و او توانست شاه نوبه را متقاعد کند تا پرداخت اموال و اسیران را از سر بگیرد.

چندی بعد، توجه اعراب به سودان جلب شد و روابط بازرگانی باعث شد که عده بسیاری از صحرای شرقی بازدید کنند. ابن سلیم نیز از نخستین کسانی بود که به نوبه جنوبی سفر کرد. وی آنچه را در سفرهایش می‌دید، یادداشت می‌کرد، به همین علت نوشته‌های او مجموعه‌ای از رخدادهای تاریخی سده‌های نخستین اسلامی درباره مسلمانان نوبه است.

ابن سلیم کتابی با نام اخبار النوبه و المُقُرّة و عَلَوة البجة و النّیل تألیف کرد که اصل آن از بین رفته است و فقط بخش‌هایی از این کتاب را مقریزی و ابن ‌یاس در آثار خود آورده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مطالب ابن ایاس خلاصه‌ای از نوشته‌های مقریزی درباره کتاب ابن سلیم است، اما این امر از اهمیت نوشته‌های او و اطلاعات باارزشی که درباره سرزمین‌های شرقی سیاهان به دست می‌دهد، نکاسته است.

کتاب ابن سلیم موضوعات گوناگونی را دربر می‌گیرد. از آن جمله می‌توان به بیان فاصله بین آبادی‌ها، غذاهای محلی، روش داد و ستد پایاپای، نحوه اداره شهرها، شگفتی‌های مناطق کناره رود نیل، گیاهان و جانوران کمیاب مانند تمساح، اسب آبی و موضوعاتی از این قبیل اشاره کرد. اطلاعات حاصل از نوشته‌های ابن سلیم را می‌توان در چهار گروه طبقه‌بندی کرد.

1. بخش‌هایی که وضعیت جغرافیایی شهرها، رودها و مزارع کشاورزی را شرح می‌دهند و ساکنان آنها را توصیف می‌کنند؛

2. مشاهدات شخصی ابن سلیم در مورد باورهای مذهبی، قوانین و نفوذ مسلمانان در المریس؛

3. مطالبی درباره روابط مسلمانان و ساکنان سودان در ابتدای ورود مسلمانان؛

4. داستان‌ها و افسانه‌های مناطق گوناگون.

انتهای پیام/4104/