روش هوشمندانه هخامنشیان برای مقاوم‌سازی تختگاه شوش
ساخت تختگاه شوش بر روی تپه‌های فرسوده به‌جای مانده از ایلامیان، مستلزم به‌کارگیری روشی هوشمندانه و نبوغ آمیز در ایجاد مقاومت در پی‌سازی‌ها بود که هخامنشیان به‌خوبی آن را اجرا کردند.
به گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، فرامرز تطهیری مقدم این مطلب را در سومین نشست تخصصی نخستین همایش «توانمندسازی بناهای تاریخی در برابر زلزله » که توسط پژوهشکده ابنیه و بافت‌های فرهنگی – تاریخی برگزار شد، مطرح کرد.
او ابتدا به مقاله‌ای درباره با مقاوم‌سازی و پی‌سازی شگفت‌آوری که در تخت جمشید به‌کار رفته و اینکه چگونه با تخته‌سنگ‌های یکپارچه و دوخت و دوز شده در لایه‌های زیاد عملاً ایزولاسیون لرزه‌ای برای کاخ هخامنشی فراهم‌شده است، اشاره کرد.
وی با بیان اینکه دانش پیشرفته زلزله‌شناسی در جهان با فناوری‌های متفاوت به اعمال راه‌حل روش جداسازی لرزه‌ای در زمینهٔ مقاوم و بهسازی سازه‌ها پرداخته است، تصریح کرد: شوربختانه این روش‌ها در کشور ما هنوز آن‌طور که باید و شاید مرسوم نشده حتی در همسایگی‌های ما در خلیج‌فارس و یا در ترکیه نیز از این روش‌ها بهره گرفته می‌شود.
این مهندس معمار در ادامه به بیان روش به‌کار رفته در کاخ شوش پرداخت و گفت: پهنه دشت شوشان با رودخانه‌های عظیمی مثل کرخه، دز، شاپور و بالاخره کارون یکی از پرنعمت‌ترین پهنه‌های زیستی در منطقه معرفی می‌شود.
او افزود: به همین دلیل تپه‌های ابتدایی شوش مولّد تمرکز در استقرار ایلامیان به مدت بیش از ۲۲۰۰ سال در این دشت و در نقطه شوش (به‌عنوان پایتخت شاهنشاهان ایلامی) مطرح بوده است.
این کارشناس با بیان اینکه پس از ویرانی ساختمان‌های خشتی و گلی در آن دوران، تپه‌های اولیه برجسته‌تر شده و تپه‌های ثانویه را به وجود آورده‌اند، افزود: در جانمایی مکانی برای ساخت کاخ عظیم هخامنشی در شوش به لحاظ وجود آب کافی از شاپور و چشمه‌های دیگر واقع در پهنه نزدیک تپه‌های شوش بنای تختگاه باید بر روی این تپه‌ها گذاشته می‌شد.
وی افزود: بر روی خاک‌های فرسوده تپه‌های مسکونی پیشین اقدامی نبوغ آمیز انجام‌شده و برای دوری جستن از خطر سیلاب گرفتگی حاصل از طغیان‌های فصلی رودخانه‌ها روی تپه‌ها را با مخلوط سنگ‌های رودخانه‌ای (در گودی‌ها باضخامت حدود ۶ الی ۸ متر و در برجستگی‌ها تا ۲ متر) مخلوط ریزی کردند تا روی آن را با سنگ‌فرشی از تخته‌سنگ‌های حمل شده از فواصلی بیش از ۱۲۰-۱۶۰ کیلومتری از کوه‌های لرستان بپوشانند.
او با اشاره به امکان رانش مخلوط‌ریزی زیرین در اثر بارگذاری سازه‌های تختگاه کاخ آپادانا تصریح کرد: برای کنترل این رانش و تثبیت سکوی تختگاه با کمربندی به ابعاد حداقل ۵ متر ضخامت و ۵ متر بلندی، بارویی با خشت و آجر ایجاد شده بود که این نوع تثبیت تختگاه در مقابل رانش از آگاهی نسبی در مورد عملکرد نیروهای درونی زمین در پی‌سازی این کاخ عظیم حکایت می‌کند.
او افزود: جالب‌تر آنکه برای جلوگیری از نفوذ رطوبت در بارو چند رج یک پی دیواره (کمربند) را با آجر پخته و با ملات قیر برای ایجاد مقاومت بیشتر در برابر جذب رطوبت و باقی دیوارچینی را با خشت با همان ابعاد بیش از ۱۰×۴۰×۴۰ سانت ساختند و بدین‌وسیله توده به هم فشرده و مقاومی را در جلوگیری از رانش تپه تختگاه به وجود آوردند.
افزایش تاب‌آوری بافت تاریخی عودلاجان
نرجس دیودار دیگر سخنران این نشست به بیان گوشه‌ای از پژوهش خود با عنوان «افزایش تاب‌آوری بافت تاریخی عودلاجان بر پایه منظر شهری تاریخی یونسکو ۲۰۱۱» پرداخت و هدف از انجام این پژوهش را یافتن فرآیندی برای افزایش تاب‌آوری بافت تاریخی عودلاجان اعلام کرد.
او افزود: این پژوهش با بهره‌گیری از رویکرد منظری شهری تاریخی مطابق با توصیه ۲۰۱۱ یونسکو صورت گرفته و بر اساس آن اولویت‌بندی میزان بهسازی لرزه‌ای بناهای بافت تاریخی به‌عنوان نتیجه مشخص‌شده است.
این پژوهشگر، محله عودلاجان را مرکز تاریخی اولیه واصلی شهر تهران و واحد ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی دانست که آسیب‌پذیری بافت تاریخی این محله در برابر زمین‌لرزه به تخریب و نوسازی‌های گسترده و بی‌رویه انجامیده است.
دیگر سخنران این نشست آرش رهگذر دانشجوی کارشناسی ارشد سازه دانشکده عمران دانشگاه تهران گفت: تعداد زیادی مسجد، مدرسه و سایر آثار میراث فرهنگی با قدمت چند صدساله در کشور وجود دارند که به‌صورت مصالح بنایی آجری با ملات مای سنتی از نوع گل، آهک و گچ اجراشده‌اند.
وی افزود: به‌منظور حفظ و بهسازی لرزه‌ای این بناها نیاز به کسب اطلاعات کافی از مشخصات و رفتار این مصالح است تا بتوان روش‌هایی برای توانمندی سازی و استحکام‌بخشی لرزه‌ای این‌گونه بناها اتخاذ کرد که در عین‌حال مشخصه‌های اصلی و نمادین آن‌ها نظیر نماسازی موجود دست‌نخورده باقی بمانند.
او با اشاره به طرح بهسازی لرزه‌ای دانشکده حقوق دانشگاه تهران به معرفی مطالعات آسیب‌پذیری آن، طرح‌های بهسازی، مشخصات قراردادی و زمان‌بندی و شرح عملیات اجرایی و پیشرفت آن پرداخت.
او، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران را از قدیمی‌ترین مراکز آموزش عالی در ایران اعلام کرد که به‌فرمان مظفرالدین شاه قاجار به نام مدرسه علوم سیاسی در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در تهران افتتاح شد و ساختمان کنونی دانشکده حقوق نیز در سال ۱۳۱۳ به بهره برداری رسید.
این کارشناس با اشاره به مطالعات آسیب‌پذیری پروژه، ارزیابی سریع آسیب‌پذیری، برداشت معماری و ترسیم نقشه‌ها، بررسی وضعیت مجاورت و درزهای انقطاع و بررسی اجزای غیر سازه‌ای را از مطالعات مرحله اول (کیفی) طرح و تعیین پیکربندی ساختمان، تهیه نقشه‌های چون ساخت با توجه به نتایج سونداژ، مدل‌سازی ساختمان و... را از مطالعات مرحله دوم (کمی) طرح اعلام کرد.
وی در ادامه به معرفی طرح‌های بهسازی دانشکده حقوق شامل دیوار برشی بتون آرمه، سیستم مش و شاتکریت دیوارهای باربر و کاربرد الیاف پلیمری پرداخت و معایب و محاسن هر یک را توضیح داد.
نخستین همایش تخصصی «توانمندسازی بناهای تاریخی در برابر زلزله» در دو روز به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد. در نشست‌های تخصصی این همایش متخصصان، اساتید دانشگاه و دانشجویان ایرانی و خارجی به بیان مقالات و نظرات خود در خصوص مقاوم‌سازی بناهای تاریخی پرداختند.
انتهای پیام/
