نگاه هزینه و فایده نتیجه رژیم سالم مصرف رسانه‌ای است/یک کارشناس رسانه: سواد رسانه‌ای مخاطب را فعال می‌کند

به گزارش خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، رشد و گسترش رسانه‌ها در دنیای امروز بیش از هر زمان دیگری زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار داده و باعث شده به نوعی همه افراد در هر زمانی تحت بمباران اخبار و اطلاعات ضد و نقیض قرار داشته باشند.

چنین فرآیند اطلاع‌رسانی و تأثیرات بعضاً مخرب آن برای جامعه باعث شده مفهومی تحت عنوان سواد رسانه‌ای در علوم ارتباطات و رسانه مطرح شود تا به مخاطبان کمک کند فعالانه در برابر محتواهای گوناگون و بعضاً متناقض، موارد درست را تشخیص دهند.

سواد رسانه‌ای چیست؟

در یک تعریف کلی سواد رسانه‌ای عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که  براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.

یونس شکرخواه، استاد حوزه ارتباطات و روزنامه‌نگاری در تعریف این اصطلاح می‌گوید سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که  هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا این‌که میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد. سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا از سفره‌ رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم.

چرا شبکه‌های اجتماعی فضای رسانه‌ای را آشفته کرده‌اند؟

در این میان اما ظهور و بروز شبکه‌های اجتماعی در قالب‌های محتوایی و پلتفرم‌های مختلف شرایط را برای مخاطبان بسیار دشوارتر از زمانی می‌کند که مخاطبان تنها با وسایل ارتباط جمعی مثل رادیو و تلویزیون مواجه بودند.

چند عامل مهم در ایجاد این شرایط مؤثر است؛ نخست این‌که سرعت انتقال اخبار و اطلاعات در آن بسیار بیشتر از رسانه‌های سنتی است که مهم‌ترین علت آن نیز این است که هیچ‌گونه فرآیند اعتبارسنجی و بررسی صحت و سقمی که در گذشته وجود داشت، دیگر وجود ندارد.

مورد دیگر این‌که در شرایط کنونی مخاطبان صرفاً دریافت‌کننده پیام نیستند بلکه خود به‌واسطه عضویت در هر کدام از شبکه‌های اجتماعی صاحب یک رسانه محسوب می‌شوند.

مخاطب فعال چه کسی است؟

سعید درویشی، کارشناس رسانه در این خصوص در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری آنا اظهار کرد: اصولاً سواد رسانه‌ای مربوط به مخاطب است. به بیان خیلی ساده، بیننده تلویزیون، شنونده رادیو، کاربر اینترنت، خواننده روزنامه و ... باید از این آگاهی برخوردار باشند که رسانه موردنظر با چه هدفی اطلاع‌رسانی می‌کند و باید به چنان قدرت درکی برسد تا اهداف سیاسی و تبلیغاتی پشت نقاب اطلاع‌رسانی پنهان شده را تشخیص دهد.

وی با بیان این‌که مخاطبی که به چنین قدرت درکی برسد در فضای رسانه‌ای به او مخاطب فعال می‌گویند، گفت: صفت فعال برای مخاطب، چندین ویژگی را شامل می‌شود که یکی از آنها این است که مخاطب فعال به آسانی تحت تأثیر پیام رسانه قرار نمی‌گیرد، بنابراین هر شهروندی که ساعات زیادی از شبانه‌روز را به تماشای تلویزیون یا مطالعه اخبار در اینترنت می‌گذراند، مخاطب فعال به حساب نمی‌آید.

این کارشناس رسانه تصریح کرد: یکی از دلایل فعال بودن مخاطبان امروزی، دو سویه بودن ارتباط بین رسانه و مخاطب و مهم‌تر از آن تکنولوژی‌های جدید ارتباطی نظیر شبکه‌های اجتماعی هستند که موجب شده‌اند هر مخاطب برای خود رسانه‌ای تشکیل دهد که مثال بارز آن شهروند خبرنگاران هستند.

راهکار ارتقاء سوادرسانه‌ای چیست؟

درویشی با اشاره به این‌که آگاهی مخاطبان از سواد رسانه‌‌ای برای مخاطبان بیش از هر زمانی احساس می‌شود، عنوان کرد: امروز دیگر فقط رسانه‌ها نیستند که می‌توانند از نبود سواد رسانه نزد مخاطب به نفع خود بهره‌برداری کنند بلکه مخاطبانی که در شبکه‌های اجتماعی مؤسس و ادمین کانال و گروه هستند نیز به صف رسانه‌هایی پیوسته‌اند که می‌توانند از انفعال مخاطب برای اهداف خود سود ببرند.

وی در ادامه به راهکارهایی برای ارتقاء سواد رسانه‌ای و استفاده هوشمندانه از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد و گفت: بهترین توصیه یا راهکار برای ارتقاء سواد رسانه‌ای مخاطبان این است که وقتی یک رسانه‌ اعم از رسانه‌های جدید یا سنتی در یک بازه زمانی کوتاه مثلاً 6 ماهه چند بار اخبار کذب یا شایعات بی‌اساس منتشر می‌کنند به صلاحیت و اعتبار آن رسانه شک کنند و از آن سلب اعتماد کنند.

این فعال حوزه رسانه کسب اطلاع از منبع خبر را یکی دیگر از شاخص‌های مواجهه با محتواهای رسانه‌ای به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی دانست و بیان کرد: با در پیش گرفتن چنین رویکردی مخاطبان در فضای مجازی از پذیرش اخبار و اطلاعات محتوای صفحات مجهول‌الهویه پرهیز کرده و تا حد زیادی ذهن و فکرشان از برخورد با اخبار جعلی در امان خواهد بود.

شاید بتوان از آنچه در این بحث مطرح شد این‌گونه نتیجه گرفت که توجه به اصول سواد رسانه‌ای در برخورد با محتواهای رسانه‌ای باعث ایجاد نگاه هزینه و فایده در فرد خواهد شد به‌طوری‌که براساس آن مخاطب در مواجهه با یک محتوای رسانه‌ای از خود می‌پرسد در مقابل زمان و هزینه‌ای که صرف می‌کنم در نهایت چه منافعی به دست خواهم آورد.

انتهای پیام/4105/پ