سال‌ها دیپلماسی آبی ایران در تحقق حق آبه‌ها/ با بحران خشکسالی و منابع آبی مشترک چه کنیم؟
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا؛ افزایش بحران های ناشی از خشکسالی و تغییرات اقلیمی از یک طرف و بد عهدی برخی همسایگان کشور در تامین حق آبه های ایران از منابع آبی مشترک از سوی دیگر، ضرورت چاره اندیشی برای این مشکلات را اهمیتی دو چندان بخشیده است. اما به راستی چاره چیست؟
موضوع خشکسالی مقوله‌ای جدید نیست و پیشینیان ما نیز به دلیل وقوع ایران در منطقه خشک و نیمه خشک با این مقوله آشنایی داشتند و بسیاری از سازه‌های آبی هوشمندانه و سد‌های قدیمی حاصل چاره اندیشی برای همین مقوله بود. اما امروزه این مهم به دلیل شدت گرفتن اثرات تغییرات اقلیمی دچار بازتعریفی جدی شده است و راه کار‌های قدیمی هر چند راهنمای خوبی هستند، اما دیگر موثر نیستند.
در این بین افزایش جمعیت و توسعه صنعتی و شهرنشینی در برخی کشور‌های همسایه که در موقعیت بالادستی منابع آبی مشترک قرار دارند موجب شده است که در تخصیص حق آبه‌ها اختلافاتی پدید آید؛ در حالی که مناطق پایین دست گاهی جمعیت و صنایع گسترده تری دارند و تقاضا برای آب در این مناطق بیشتر است.
جغرافیای کشور ما موجب شده است که بسیاری از منابع آبی کشور در اشتراک با دیگر همسایه‌ها مانند ترکیه، جمهوری آذربایجان، عراق، افغانستان و ترکمنستان باشد. به عنوان مثال رود اترک از ایران سرچشمه گرفته و سپس وارد خاک ترکمنستان می‌شود؛ رود‌های ارس، هریرود، هیرمند و اروند رود که از منابع آبی مشترک ایران با همسایگانش است. با ترکیه از سال‌ها پیش با اجرای طرح‌های گسترده توسعه‌ای بر روی منابع آبی که از این کشور سرچشمه می‌گیرد عراق و ایران و حتی سوریه را به چالش کشید؛ هر چند که این چالش‌ها چندان جدی نبود.
اما پس از این شرایط افغانستان با اجرای بند‌های متعدد بر روی رود هیرمند و تغییر مسیر آب موجب چالش جدی آب در مسیر دریاچه هامون شد و هرچند که توافقی قانونی در این خصوص وجود دارد، همچنان افغانستان با بهانه‌های مختلف از تحویل حق آبه ایران سر باز می‌زند. در اینجا این سوال پیش می‌آید که برای مدیریت این شرایط باید چه کنیم.
آسیب دریغ آب از کشور‌های پایین دستی به محتکران باز می‌گردد
باقر قرمزچشمه مدیر گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب وعضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در این خصوص به خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا گفت: در بحث دیپلماسی آبی بایستی پیش از اقدام برای هر فعلی جلسات کارشناسی متعددی در قالب همایش‌ها و نشست‌های تخصصی برگزار شود؛ چرا که لازم است عدم تحقق حق آبه‌ها آسیب شناسی شده و خساراتی که از طریق عدم اعطای حق آبه پایین دستی‌ها به کشور‌های بالا دست وارد می‌شود برای آنان تبیین شود.
وی ادامه داد: کشور‌هایی که آب را در مرز‌های احتکار می‌کنند شاید در کوتاه مدت از این مسئله منتفع شوند، اما حقیقت این است تغییر مسیر و کاهش دبی آب‌های جاری موضوع پیچیده‌ای در نظام زیست محیطی است و عدم تخصیص حق آبه پایین دستی‌ها در بلند مدت باعث آسیب به مناطق بالادستی نیز می‌شود؛ به طور مثال گرد و خاکی که هم اکنون افغانستان را بیش از ایران درگیر کرده است، حاصل اشتباه آن‌ها در رها نکردن حق آبه ایران از هیرمند و خشک شدن هامون است.
این کارشناس آبخیز داری اظهار کرد: از این رو لازم است مسائل پیرامون موارد اختلافی در حوزه حق آبه‌ها پیش از ورود گروه‌های دیپلماتیک به بحث از طریق گفت‌و‌گو‌های کارشناسی تبیین شود. در دومین قدم لازم است که مسئولان و اعضای هیئت‌های دیپلماتیک نیز پیش از شروع گفت‌و‌گو‌ها جلسات جامع و کافی با کارشناسان حوزه منابع آبی برگزار کرده و پس از توجیه کافی و لازم نسبت به شرایط برای رایزنی‌ها اقدام نمایند.
وی تاکید کرد: مذاکره کنندگان بایستی در خصوص وضعیت واقعی منطقه از نظر آبی، اصطلاحات و شیوه بیان مطالب بایستی به واسطه مشورت با کارشناسان کاملا توجیه شوند تا طرف مقابل امکان سوء استفاده و خلت مبحث را نداشته باشد. گاهی اوقات شاهد هستیم که سیاستمداران برای مذاکرات آبی پا پیش می‌گذارند، اما پس از آن به دلیل عدم اقناع کافی مذاکره کننده، طرف مقابل به خود این جرات را می‌دهد که با بهانه‌هایی مانند خشکسالی و تبخیر آب از انجام تعهدات خود سر باز زند؛ در صورتی که با اقناع مدیر سیاسی در خصوص میزان بارش‌ها در حوزه آبریز بالا دست زمینه برای توجیه طرف مقابل و مقابله با سفسته بازی وی فراهم می‌شد.
لزوم تغییر در نحوه مدیریت منابع آبی کشور
این عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری اظهار کرد: در قدم دوم واجب است که در تغییراتی اساسی و صحیح در مدیریت منابع آبی کشور ایجاد شود چرا که مدیریت منابع آبی مناسب شرایط حاضر نیست. باید توجه داشت که لازم است ضمن تبیین جایگاه و اهمیت آب در کشور در بخش مصرف نیز تغییرات گسترده و فرهنگ سازی متناسب اجرا شود. هر سه بخش مسکونی، صنعت و کشاورزی همچنان با نگرشی که در آن جایگاه واقعی آب قرار ندارد، منابع آبی را اسراف می‌کنند.
وی ادامه داد:میزان بارش‌ها در اروپا تقریبا سه برابر ایران و میزان تبخیر حدود یک سوم است؛ یعنی در واقع اروپاییان ۳ الی ۴ برابر ایران دسترسی به منابع آبی دارند؛ اما با این حال متوسط مصرف آب آن‌ها به شدت پایینتر از ایران است. به همین دلیل تاکید می‌شود که در بخش مصرف نیاز به فرهنگ سازی داریم. همچنین در بحث مدیریت نیز بایستی تعرفه گذاری‌ها برای آب بها به گونه‌ای انجام شود که مصرف کننده پر مصرف با هزینه‌های به شدت بازدارنده رو‌به‌رو شود.
بهره‌وری آب در بخش کشاورزی باید افزایش یابد
قرمزچشمه گفت: در موضوع مصرف آب بخش کشاورزی اگر نخواهیم ازلزوم استفاده از فناوری‌های نوین حرف بزنیم، باید بگوییم که لازم است مصرف آب در بخش کشاورزی بهینه شود. روش‌هایی مانند آبیاری زیر سطحی که موجب کاهش تبخیر آب می‌شود می‌تواند میزان بهره وری آب در این بخش را افزایش دهد. همچنین تدوین و اصلاح الگوی کشت راه کاری بسیار مناسب برای افزایش بهره وری منابع آبی در بخش کشاورزی است.
وی ادامه داد: کشت محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر و نیاز آبی کمتر از مهم‌ترین هدف‌های تدوین الگوی کشت است و رعایت این مهم می‌تواند صنعت کشاورزی را به شدت متحول کند. در موضوعات تحقیقاتی نیز باید به سوی اصلاح بذر و نهال پیش برویم و سعی در توسعه ارقامی کنیم که با توجه به جغرافیای کشت به تنش‌های آبی و کم آبی مقاوم باشند.
صنایع آب بر باید منتقل شوند
این عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تاکید کرد: صنایع آب‌بر بایستی به نقاط فرا ساحلی منتقل شوند و طی طولانی مدت در مناطق ساحلی جانمایی شوند. همچنین یکی از مهم‌ترین نیاز‌ها در خصوص مدیریت منابع آبی چاره اندیشی برای مدیریت و بهره برداری از منابع سیلابی است چرا که چند سالی است که کشور در مقاطع مختلف و متوالی دچار سیلاب‌های عظیم می‌شود و باید این تهدید را به فرصت تبدیل نماییم.
انتهای پیام/
