یادداشت وارده؛
سواد فناورانه؛ نیاز بومیان و مهاجران دیجیتال
سواد فناورانه به مجموعه دانشها، نگرشها، مهارتها و فرآیندهای فکری گفته می‌شود و دانشآموزان و بزرگسالان برای احساس راحتی در دنیای امروزی و ورود به دنیای اشتغال و مواجهه مؤثر با فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه به این سواد نیاز دارند.
گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ تلفن همراهم دچار مشکلی شده است. فرزندم معتقد است که میتواند به‌راحتی مشکل را حل کند. چند ثانیه بعد تلفن را تحویلم میدهد. بدون هیچ عیب و ایرادی، لبخندی به لب دارد و تأکید میکند که «شانس آوردید با ما هم‌عصر هستید، عشق میکنید در دوره ما اینقدر تکنولوژیهای متنوع دارید!» با تعجب نگاهش میکنم. یادآور میشوم این موارد مربوط به اختراعات و ابتکارات نسل آنان نیست. شاهبیت باور آنان این است که او و همنسلانش دارای اطلاعات نابی در حوزه دیجیتال و شبکههای اجتماعی و کار با وسایل ارتباطی هستند.
با این گزاره موافقم. این نسل، اطلاعات بالا و عمیقی در حوزه علایق خود دارند. به او خاطرنشان میشوم که داشتن اطلاعات یک چیز است و خلاقیت و نوآوری و ابداع و اختراع چیزی دیگر است. با خونسردی در این باره هم صاحب نظریه است. «نسل من پدرجان با اقتدار در حال ایدهپردازی و آماده‌شدن برای اختراع و خلاقیت است. لطفاً نگاهی به اطراف‌تان بیندازید. از این شبکه اجتماعی تا آن تکنیک خاص ارتباطی در حوزه سایبر و خیلی جاهای دیگر نام جوانانی میدرخشد که با نسل بنده اختلاف سنی کمی دارند».
سپس تند تند اسامی شخصیتهای علمی و مالکان شبکههای اجتماعی را ردیف میکند. او ناخواسته به من وجود شکاف نسلی را یادآور می‌شود. باید این نسل مسلط بر دیجیتال را شناخت. توقع زیادی است اگر از اینان بخواهیم گرد کرسی جمع شوند و قصه‌های باباجی و مادربزرگ را گوش کنند. دقت کردهاید نسل امروز تعلق خاطر کمتری به اسباببازی داشته و بیشتر سر در بازیهای رایانهای دارد. به تعبیر دوستی در تقابل تبلت و موبایل و لپ‌تاپ و در عصر دیجیتال شاهد عقب‌نشینی اسباببازیها و مباحثی مانند قصهگویی هستیم.
البته در بعضی موارد شاهد روزآمدشدن اسباببازیها برابر وضعیت عصر دیجیتال هستیم؛ ولی این تغییر چندان به کام نسل جدید خوش نمیآید. آنچه برای این نسل جذاب است، قاب صفحات دیجیتالی و برنامههای ریز و درشت حاوی بازیهای مختلف و سرگرمیهای متنوع است. تسلط اینان بر جنبههای سختافزاری و نرمافزارهای ابزار و اسباب ارتباطی ستودنی است. طنز آنجاست که ما والدین و حتی دبیران و افرادی که در حوزه آموزش فعال هستند، اطلاعات این نسل را ندارند.
شهروندان جامعه اطلاعاتی در انجام امور روزمره زندگی با فناوریهای گوناگون ارتباط دارند. با توسعه فناوریهای دیجیتالی، شکل، ماهیت، فرآیند و نحوه کارکرد اغلب فناوریهای قبلی دستخوش تحول شده است. در این بستر نظامهای آموزشی تلاش میکنند تا کودکان امروز و اقشار مختلف را به شیوههای مختلف با ماهیت، کارکرد، نحوه ارزیابی، توسعه و نحوه طراحی این فناوریها آشنا کنند. در نظام آموزشی برخی کشورها از دورههای پیش از دبستان، دبستان و متوسطه، آموزش فناوری در برنامه درسی گنجانده می‌شود.
متناسب با آن آموزشهای لازم به‌صورت پیش از خدمت و ضمن خدمت برای معلمان تدارک دیده می‌شود. در نظام آموزشی کشورمان براساس اسناد بالادستی مانند سند ملی برنامه درسی و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، آموزش سواد فناورانه از سال 1391 با گنجاندن درس «کار و فناوری» در دوره اول متوسطه شروع شده و تاکنون در پایههای ششم، هفتم، هشتم و نهم این درس به دانشآموزان ارائه می‌شود. در این مهم در مقایسه با کشورهای توسعهیافته و حتی کشورهای در حال توسعه عقبتر هستیم.
کارشناسان معتقدند این کم‌توجهی آثار جبرانناپذیری در حوزه اشتغال و اقتصاد و زمینههای فرهنگی و اجتماعی به اقشار مختلف جامعه وارد میکند. این خلأ موجب شده که بسیاری از مردم از فرآیند تولید، توزیع و چگونگی شرایط ابداع فناوری درک صحیحی نداشته باشند و فقط بر مصرف یا بهکارگیری فناوری توجه کنند. چنین نگاهی موجب شده که نوعی عقبافتادگی در طراحی و تولید فناوری در کشور وجود داشته باشد. این بدان معناست که در این حوزه چشم به آن سوی مرزها داشته و خواهیم داشت.
در این میان همانطور که در صدر یادداشت اشاره شد، شاهدیم نسلهای جدید عمدتاً به کاربرد فناوریهای جدید مشغول میشوند و این در حالی است که نسل قبل آنها آشنایی یا تمایلی چندانی به استفاده از فناوریها ندارد. عوامل متعددی مانند مدرنیزاسیون، شهری‌شدن، مصرف‌گرایی، میل به تحصیلات دانشگاهی در نسل جدید، دسترسی به ماهواره و اینترنت، اشتغال زنان و مواردی از این دست موجب شده که تفاوتهای بین نسلها در عرصههای مختلف موضوع جدی تلقی شود.
سواد فناورانه عاملی اساسی است که میتواند وضعیت اشتغال، شرایط فرهنگی-اجتماعی و نوع نگاه به تولید و مصرف را در خانواده بهبود بخشد. سواد فناورانه یکی از الزامهای جامعه اطلاعاتی و اساس توسعه و تحولات پیش روی دانشآموزان متوسطه و بزرگسالان است. مدارس متوسطه با ارائه برنامه درسی «آموزش فناوری» تلاش میکنند تا دانشآموزان ویژگیها، مفاهیم، قلمروها و تأثیر توسعه یک فناوری بر سایر زمینهها را بشناسند و ارتباط بین فناوریها با نیازهای بشری را تشخیص دهند. آثار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیستمحیطی فناوریها را درک کنند و نقش آن در زندگی بشری را تجزیه و تحلیل کنند. نحوه طراحی و مهندسی فناوری را بفهمند و به نقش پژوهش و ایجاد نوآوری در فناوریها پی ببرند و برای حل مسائل از طریق فناوری بیندیشند. توانمندیهای لازم در زمینه کاربرد، نگهداری و ارزیابی مستمر سیستمهای فناورانه را به دست آورند و نحوه تلفیق فناوریها در جهان اطراف را در زمینههای مختلف مانند پزشکی، کشاورزی، بیوتکنولوژی، انرژی، حملونقل، صنایع و حوزههای عمرانی درک کنند.
بومیان دیجیتال
به مجموعه این دانشها، نگرشها، مهارتها و فرآیندهای فکری، سواد فناورانه گفته می‌شود. دانشآموزان و بزرگسالان برای احساس راحتی در دنیای امروزی و ورود به دنیای اشتغال و مواجهه مؤثر با فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه به این سواد نیاز عمده دارند. دانشآموزان امروزی و در یک کلام نسل جدید غالباً افرادی هستند که از زمان تولد آنها فناوریهای دیجیتال در دسترس بوده است و آنها کمابیش با ماهیت، کارکردها و ویژگیهای آن آشنا هستند، اینان را «بومیان دیجیتال» مینامند.
مهاجران دیجیتال
در مقابل بزرگسالانی را که بعد از دوران کودکی با فناوریهای دیجیتال آشنایی پیدا کردهاند، «مهاجران دیجیتال» مینامند. بومیان دیجیتال با وجود سن پایین ممکن است نقش، ماهیت و مدیریت فناوریهای دیجیتالی را بهتر و مؤثرتر از مهاجران دیجیتال درک کنند. این پدیده میتواند به شکاف یا تفاوت در درک فناورانه بین دو نسل بینجامد و چالشهای جدیدی را در ساختار نظم اجتماعی و تربیتی به وجود آورد. بد نیست اشارتی هم به اصطلاح «تفاوت نسلی» داشته باشیم.
این تعبیر به اختلاف و تفاوتهای طبیعی در باورها، ارزشها و هنجارهای میان نسلها اشاره دارد. این پدیده را میتوان به‌صورت عدم انطباق ابعاد رفتاری، اخلاقی، روانی و اجتماعی کنشهای نسل جدید در مقابل نسل قبلی ملاحظه کرد. تفاوت نسلی دارای نوسانی از انطباق تا گسست نسلی است که بین آنها میتوان موقعیتی برای شکاف نسلی و تعارض نسلی درنظر گرفت. تعارض و شکاف نسلی به درجاتی از تفاوتهای دانشی، گرایشی و رفتارهای بین نسلها اشاره دارد.
بر این اساس نسلهای جدید نه دقیقاً همه باورها، ارزشها و دانشهای نسل قبل را قبول و نه کاملاً همه آنها را رد میکنند. همیشه درجاتی از پذیرش و نبود پذیرش در جریان است. مشترکات نسلها عمدتاً در سطح ساختارهای کلان اجتماعی، تاریخی و فرهنگی و تمایزات آنها در سطح رفتارهای فردی و کنشهاست. با توسعه فناوریها و تنوع آنها فاصله بین نسلها بیشتر شده است. فناوریهای اطلاعاتی جدید با قابلیتهای فراوان برای رفع نیازهای فردی میتواند این فاصله را بین دو نسل «مهاجران دیجیتال» و «بومیان دیجیتال» افزایش دهد.
این موضوع با توسعه فناوریها در قرن حاضر به یک مسئله مهم تبدیل شده است. نظام آموزش و پرورش وظیفه دارد تا با تدارک برنامههای گوناگون رسمی و غیررسمی علاوه‌بر انتقال و توسعه فرهنگ و ارزشهای اجتماعی زمینه درک و احترام به ارزشهای نسلهای قبل را در نسلهای جدید فراهم کند. با ظهور دوره مدرنیسم و ورود فناوریهای گوناگون به زندگی مردم، نظامهای آموزشی در کشورهای مختلف برای بهبود سواد فناورانه دانشآموزان و معلمان، دروسی با این عنوان در برنامه درسی خود قرار دادهاند.
پژوهشها نشان داده است؛ دانشآموزان متوسطه به‌عنوان بومیان دیجیتال در مقایسه با دبیران به‌عنوان مهاجران دیجیتال با فناوریهای جدید تعامل بیشتری دارند. آنها در موقعیتهای مختلف زندگی مانند بازیها، تفریحات، تعامل با افراد بزرگسال و همسالان، استفاده از رسانههای دیداری و شنیداری بیش از دبیران‌شان با فناوریهای جدید سروکار دارند. تفاوت سواد فناورانه بین دانشآموزان و دبیران آنان ممکن است به‌تدریج به ایجاد فاصله بین دو نسل منجر شود.
دبیران و دانشآموزان از لحاظ میزان آشنایی با ابعاد پنج‌گانه سواد فناوری به یکدیگر شباهت دارند. پیشنهاد می‌شود در برنامه توسعه حرفهای، معلمان و دبیران برنامههایی در زمینه فرآیندهای طراحی فناوری، ماهیت فناوری، ارتباط فناوری با جامعه و صنایع لحاظ شود.
پیشنهاد می‌شود نظام آموزش متوسطه علاوه بر ارائه درس «کار و فناوری» در دروس مختلف به‌صورت تلفیقی به سواد فناورانه بپردازد. در کنار این پیشنهاد، نهادهای فرهنگی سیاست‌گذار و مسئول به تدارک برنامههای متنوع برای افزایش سواد فناورانه نسل بزرگسال بپردازند.
حمیدرضا بیتقصیر فدافن مدیر روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر
انتهای پیام/4103/4062/
انتهای پیام/
