نقشه راه 1400 بانک مرکزی

به گزارش گروه اقتصادی آنا،‌متن یادداشت محمود احمدی به این شرح است:

با توجه به پایان طرح نظام جامع پرداخت در اواخر دهه 80 و اثرات مطلوب اجرای برنامه های تدوین شده در حوزه پرداخت و بانکداری الکترونیک و با عنایت به تحولات گسترده و عظیم فناوری اطلاعات و ارتباطات طی دهه گذشته نیاز به تدوین نقشه راه جدیدی برای بانک مرکزی و نظام بانکی به شدت احساس می شد.

اصولا اجرای پروژه های راهبردی و کلان در کشور در تمامی عرصه ها نیارمند برنامه ریزی دقیق و نظارت بر اجرای برنامه ها توسط مقام ناظر است. بانک مرکزی نیز با آگاهی از این موضوع، همواره توجه و عنایت ویژه‌ به اصول برنامه ریزی راهبردی و استراتژیک در نظام بانکی کشور داشته است.

نمونه بارز و بسیار موفق این نگرش تدوین نقشه راه بانکداری الکترونیک در دهه هشتاد بود که با همت و تلاش کارشناسان و خبرگان نظام بانکی و شرکت‌های فعال در عرصه فناوری اطلاعات در حال حاضر آخرین حلقه تکمیلی زیرساخت نظام جامع پرداخت تحت عنوان سامانه چکاوک در حال اجراست. ب

ی شک اجرا و استقرار زیرساخت های ملی پرداخت نظیر ساتنا، پایا،شتاب، شاپرک، تابا، سپام، نسیم و چکاوک در کشور پهناوری همچون ایران بدون توجه به اصول برنامه‌ریزی راهبردی و تلاش مستمر و شبانه‌روزی خبرگان و کارشناسان این مرز و بوم میسر نبود.

این موضوع تصمصیم گیران ارشد این بانک را برآن داشت تا پیش از اتمام نقشه راه قبلی در اندیشه تدوین افق جدیدی برای بانک مرکزی و نظام بانکی کشور باشند. افقی که در آن ضمن توجه به وظایف ذاتی این بانک نقش و جایگاه فناوری و تکنولوژی اطلاعات بسیار پررنگ تر و کاراتر از گذشته دیده شود.

در حال حاضر، زیرساخت های ایجاد شده در کشور امکانات و اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار تحلیلگران اقتصادی کشور قرار می دهد. از این رو موضوع تدوین نقشه راه 1400 بانک مرکزی با تمرکز بر استفاده حداکثری از داده‌ها و اطلاعات برای انجام وظایف ذاتی و قانونی بانک مرکزی در دستور کار این بانک قرار گرفت.

یکی از ویژگی‌های بارز و تفاوت اصلی نقشه راه 1400 با نقشه راه قبلی گستره حوزه فعالیت آن است. به دیگر سخن، نقشه راه قبلی صرفا" در حوزه نظام‌های پرداخت و گسترش زیرساخت های پرداخت الکترونیک در کشور متمرکز بود، در حالی که در نقشه راه 1400، بانک مرکزی در پی ایجاد سازمانی داده محور با تعامل حداکثری با کلیه ذینفعان است.

بر همین اساس، نقشه راه جدید با هدف تقویت این بانک به عنوان نهاد سیاست‌گزار پولی کشور در حوزه های پرداخت، نظارت و ثبات مالی،سیاست های پولی (ریالی و ارزی) تدوین شده است. نقشه راه 1400 بانک مرکزی حاصل ساعت ها جلسات کارشناسی درون و برون سازمانی است که در تدوین آن به مدل‌های موفق بانکداری مرکزی دنیا و نیز استانداردهای مطرح نظیر استانداردهای بانک تسویه بین المللی توجه ویژه‌ای شده‌است.

در نقشه راه جدید، بانک مرکزی علاوه بر توسعه و گسترش محصولات بانکی به استاندارد سازی روال ها و فرایندها و داده ها خواهد پرداخت. در واقع انطباق زیرساخت‌های موجود با چارچوب های بین المللی و افزایش استحکام و کارایی سامانه ها و توجه به ثبات مالی موسسات‌ پولی و اعتباری را می‌توان از محورهای اصلی نقشه راه آتی در نظر گرفت.

اعتبار بخشی به داده‌ها و اطلاعات و‌ شفاف سازی فرایندها و روال‌های موجود در بانک‌های کشور صرفا" با استفاده بهینه و کارا از فناوری اطلاعات میسر خواهد بود. از این رو، در نقشه راه 1400 تقویت زیرساخت‌های فناوری بانک‌ها و همچنین انطباق زیرساخت‌ها با استانداردهای بانک مرکزی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

پس از مقدمه فوق، مرور کوتاهی به اقدامات انجام شده برای تدوین نقشه راه خواهیم داشت.
اقدامات انجام شده:

به طور کلی مراحل پیاده‌سازی پروژه در «4 فاز» عملیاتی به شرح ذیل طبقه‌بندی شده‌است:

فاز 1: هدف اصلی این فاز شناخت و ارزیابی وضعیت موجود در بانک مرکزی و نحوه تعامل این بانک با سایر سازمان ها و نهادهای بیرونی بود. شناخت وضع کنونی از الزامات و ضروریات اصلی رسیدن به وضع مطلوب است. لذا این هدف با دو روش بررسی مستندات و سامانه های موجود و همچنین برگزاری جلسات کارشناسی داخلی و فراسازمانی طی دو ماه با برگزاری نشست های فشرده محقق شد.

ماحصل این جلسات در قالب ارزیابی وضعیت کنونی بانک مرکزی، سامانه‌های بانکی و زیرساخت‌ها و پروژه‌های در حال انجام‌ جمع بندی و تدوین شد. یکی از ویژگیهای بارز این مستند، تدوین مدل‌های اطلاعاتی و ارتباطی بین ادارات مختلف بانک مرکزی و همچنین ادارات بانک با سایر سازمان‌ها و نهادهای بیرونی است.

در این مدل‌ها به وضوح شاهد مشکلاتی از قیبل عدم کارایی برخی از فرایندها و همچنین انجام تکراری برخی روال ها در واحدهای مختلف هستیم.

فاز 2: اقدام به تعریف نگرشهای مختلف در خصوص بانکداری مرکزی کرده و فهرستی از خدمات جدید و فعالیت‌های یک بانک مرکزی مدرن را تبیین کردیم. نگاه اصلی ما در این مرحله دستیابی به مدلی پیشرفته بود که بتواند نیازهای آتی بانک مرکزی و نظام بانکی ایران را به صورت موثر برآورده کند. در این فاز، با استفاده از داده‌های به دست آمده از فاز قبل و نیز بررسی میدانی در خصوص بانکداری مرکزی و بازارهای مالی آینده مدلی دوراندیشانه از بازار مالی آتی ایران ارائه شده است.

در مراحل مختلف این فاز، وظایف و عملیات اصلی بانکهای مرکزی در سطح جهانی و حوزه های اصلی فعالیتهای این بانکها را مد نظر قرار داده و بهترین الگوها را متناسب با نیازمندیهای خودمان به عنوان معیار برگزیدیم. بر اساس یافته‌های این بخش، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در محدوده‌ای فراتر از توانایی فعلی باید چهار هدف زیر را دنبال کرد:

1- افزایش اعتبار خود در نزد تمامی ذینفع ها
2- اصلاح صنعت بانکداری و ایجاد تحول در نظام بانکی کشور
3- آماده نمودن نظام بانکی برای شرایط پس از تحریم
4- ارتقای جایگاه نظام بانکی در منطقه

دراین گام، با استفاده از یافته‌های فاز اول و نیز با بررسی تجارب موفق بانکهای مرکزی برخی کشورها ( نظیر مالزی، انگلستان، ترکیه و غنا) به دنبال تدوین مدلی منطبق با نیازمندی‌های بانک مرکزی با ملحوظ نظر قرار دادن شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژی اطلاعات و با در نظر گرفتن اهداف فوق بوده و در نهایت با صرف بیش از 6 ماه تحقیق و بررسی مدل مطلوب بانک مرکزی آتی تدوین و ارائه شد.

فاز 3: تحلیل شکاف بین وضعیت کنونی و وضعیت مطلوب

با استفاده از اطلاعات و مستندات فاز 1 و 2 که مشخص کننده وضعیت فعلی و وضعیت مطلوب بانک مرکزی است، می‌توان مجموعه اقداماتی که این بانک باید در حوزه‌های مختلف نظیر نظام های پرداخت، نظارت و ثبات مالی، سیاست‌های اقتصادی، ساختار سازمانی و بازنگری فرایندهای فعلی انجام دهد را تبیین کرد.

به عنوان نمونه، در حوزه نظام های پرداخت با وجود اقدامات مناسب و مطلوبی که طی سال ها اخیر انجام شده است کیفیت نظارت بانک مرکزی در خصوص میزان‌ انطباق سامانه های پرداخت با استانداردهای زیرساخت بازارهای مالی Financial Market Infrastructure مناسب نبوده و از جمله مواردی است که باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد.

بازار مالی فعلی در ایران با توجه به استانداردهای نوین بین المللی در عرصه های متعدد به ویژه در ارائه خدمات بانکی، نظارت بانکی و سیاست پولی دارای مشکلات و مسایل متعددی است. به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

سیستم های موجود در برخی از بانک ها سیستم هایی سنتی و مبتنی بر فرایندهای دستی هستند.
ارتباط بین بانکها و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ارتباطی کارا و موثر نبوده و مشکل عمده بانک ها عدم ارائه و تولید داده های با کیفیت در زمان مورد نظر است.
عملیات بازار مالی از پشتیبانی توانمند یک سیستم مدیریت ریسک کارا و ساختار و چارچوب حاکمیت بی بهره است.
بانکها و وزارتخانه ها متکی به تسهیلات و منابع بانک مرکزی هستند.
ضعف نظام بانکی کشور در اعتبار سنجی مشتریان حقیقی و رتبه بندی مشتریان حقوقی موجب افزایش مطالبات معوق نظام بانکی کشور شده است.
تدوین و تنظیم سیاست پولی به دلیل روند ناکارای فرایند جمع آوری داده ها اغلب با تاخیر انجام می شود.
فعالیت های اعضای بازار مالی به علت وجود محدودیت در انجام بانکداری بین المللی و عدم ورود به بازار ارز و اوراق بهادار خارجی بدلیل تحریم های موجود بسیار محدود است.

در این فاز با شناخت مشکلات فوق و ترسیم افق آتی تلاش شد محموعه اقدامات و فعالیت هایی که باید در بانک مرکزی انجام گیر تا بتوان به مدل مطلوب رسید را مدون و ارایه کنیم.

فاز 4: تهیه برنامه اجرایی شامل معیارها، فرآیندها و رویه‌ها، شاخص‌های کلیدی عملکرد، پروژه‌ها و خطوط زمانی برای رسیدن به هدف نهایی وضعیت مطلوب در طول یک دوره 8 ساله است. در این فاز، کلیه فعالیت ها در قالب 54 پروژه مدون شده است که با برنامه ریزی و زمان بندی دقیق انجام شده باید در مدت 8 سال اجرایی شوند.

فازبندی اجرای پروژه ها با توچه به اهمیت و اولویت هر یک و همچنین میزان تاثیرگذاری آنها بر کارایی بانک از جمله مواردی است که در تدوین این سند مد نظر قرار گرفته است. طبیعی است اجرای این تعداد پروژه که بعضا" مستلزم همکاری و هماهنگی با سازمان های بیرونی بانک مرکزی است، نیازمند توجه به ساختارها و مفاهیم دقیق مدیریت و کنترل پروژه است. اجرای این پروژه ها تحت نظارت و راهبری اعضای هیات عامل و با مشارکت مدیران ارشد و میانی سازمان و کارشناسان برگزیده در هر یک از حوزه های بانک است. در حال حاضر تشکیل این ساختار در دستور کار بانک قرار دارد.
دستاوردها:
پس از اجرای کامل پروژه های نقشه راه مدل های اطلاعاتی و ارتباطی بانک مرکزی منسجم و نظام مند شده و این موضوع موجب ارتقاء کارایی و کیفیت سامانه ها و نیز اعتبار بیشتر داده های جمع آوری شده در بانک مرکزی خواهد شد. علاوه بر این، کانال های ارتباطی مشخص بین بانک مرکزی و سازمان‌های بیرونی ضمن تسهیل مبادلات و مراودات اطلاعاتی از چند باره کاری و سردر گمی ذی‌ نفعان جلوگیری می‌کند.

ایجاد انباره‌های غنی اطلاعاتی و بکارگیری ابزارهای هوشمند تحلیل کسب و کار این امکان را برای مقام ناطر فراهم می آورد که با دید باز و دقت بیشتری تصمیمات مهم اقتصادی و سیاست گذاری های کلان پولی را انجام دهد. علاوه بر موضوعات فوق آموزش نیروهای انسانی مجرب و مطلع که به واسطه تعامل با مشاوران و کارشناسان داخلی و خارجی در اجرای پروژه ها دخیل بوده اند، از دستاورهای مهم و بسیار ارزشمند این پروژه محسوب می‌شوند.
جمع بندی :
با عنایت به مطالب مطرح شده، در سال 1400 و پس از اجرای کامل پروژه های پیشنهادی در نقشه راه شاهد بانک مرکزی پویا و مدرنی خواهیم بود که قادر است با بکارگیری تکنولوژی های اطلاعاتی و اطلاعاتی و همچنین اصلاح فرایندها و روال های داخلی خود و نظام بانکی کشور اقدامات لازم برای انجام امور زیر را انجام دهد:

توسعه و گسترش یکپارچه نظام پولی و مالی کشور مطابق الگوهای موفق جهانی
توسعه حاکمیت و تحقق استقلال بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
خروج تدریجی از حوزه های اجرایی غیرمرتبط و واگذاری آنها به شبکه مالی و بانک های تجاری
استقرار ساختار بازارهای مالی (FMI) یکپارچه بر اساس استانداردهای جهانی و مدل های موفق
توسعه و نوسازی نظام جامع اطلاعاتی
شکل دهی به انجمن های بین بانکی به منظور مشارکت شبکه مالی و بانک های تجاری در تصمیم سازی و سیاست گذاری
توسعه ابزارهای لازم برای عملیات و وظایف محوری بانک مرکزی نظیر سیاست های پولی و ارزی، نظارت و نظام های پرداخت