هویت جوانان قربانی عدم هماهنگیها شده است/ نسل جوان و حجاب؛ گمشدهای که پیدا میشود!
حجتالاسلام طاهر قلیزاده کارشناس مطالعات خانواده در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با بیان اینکه بیحجابی در جامعه امروز را نمیتوان صرفاً به یک علت کاهش داد؛ بلکه محصول مجموعهای از عوامل فرهنگی، روانشناختی و اجتماعی است، ابراز داشت: نخستین ریشه، غفلت از فرهنگسازی صحیح در حوزه حجاب و عفاف است. بخش قابل توجهی از جامعه بهویژه نسل جوان، آموزش عمیق و قانعکنندهای درباره فلسفه، کارکرد و زیباییهای حجاب دریافت نکردهاند.
وی افزود: آنچه در این مدت ارائه شده بعضاً در قالب اجبار یا توصیههای شعاری بوده و همین امر نوعی مقاومت روانی ایجاد کرده است. قرآن کریم در توصیف انسان میفرماید: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ» (یوسف/۵۳)؛ یعنی نفس بهطور طبیعی تمایل به رهایی و بیقیدی دارد و اگر تربیت صحیح و هدایت روانی صورت نگیرد، این میل بهراحتی در عرصه پوشش و رفتار اجتماعی بروز میکند.
تغییر سبک زندگی، رسانهها و تهاجم فرهنگی؛ عوامل مؤثر در گرایش به بیبندوباری
حجتالاسلام قلیزاده بیان داشت: از سوی دیگر، تغییر سبک زندگی و تأثیر رسانههای جهانی و تهاجم فرهنگی نیز نقش مهمی داشته است. الگوسازی نادرست در فضای مجازی و کمتوجهی مسئولان فرهنگی به تولید محتوای جذاب و متناسب با نیازهای نسل جدید باعث شده برخی جوانان ناخودآگاه مباحث ناهمسو با فرهنگ ملی و دینی را الگو قرار دهند. این امر نه از سر ضدیت با دین و یا جامعه، بلکه بهدلیل نبود جایگزین جذاب و مقتدر داخلی است.
وی ادامه داد: در کنار این موارد، نبود مشوقهای اجتماعی برای پایبندی به حجاب و همچنین عدم برخورد مناسب و منطقی با هنجارشکنان، شرایطی را پدید آورده که عدهای تصور میکنند رعایت نکردن حجاب هزینهای ندارد. بنابراین، میتوان گفت وضعیت امروز حاصل ترکیب کمکاری در تبیین منطقی، فقدان حمایت فرهنگی ـ اجتماعی، و همچنین بیتوجهی به رویکردهای روانشناختی در انتقال ارزشهاست.
چالش دوگانهسازیهای اجتماعی و روانی
این استاد دانشگاه بزرگترین چالش در این زمینه را دوگانهسازیهای اجتماعی و روانی دانست و اظهار داشت: هنگامی که مسئله حجاب به جای آنکه در چارچوبی عقلانی و فرهنگی تبیین شود، صرفاً در قالب تقابل «با نظام» یا «با دین» معرفی گردد، بسیاری از افراد که شاید تنها تحت تأثیر مُد یا غفلت فرهنگی هستند، ناخواسته در صفی قرار میگیرند که خودشان آن را انتخاب نکردهاند.
وی گفت: قرآن هشدار میدهد: «وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» (حشر/۱۹)؛ یعنی بیتوجهی به ارزشهای الهی موجب غفلت از هویت خویش میشود. این غفلت امروز در پوشش و هویت اجتماعی برخی از افراد به وضوح دیده میشود.
فقدان زبان مشترک با نسل جوان
حجتالاسلام قلیزاده تصریح کرد: چالش اصلی را شاید بتوان فقدان زبان مشترک با نسل جوان دانست. نهادهای فرهنگی اغلب زبان رسمی و دستوری را بهکار میبرند، در حالی که نسل امروز بهدنبال منطق، زیبایی و کارکرد است. وقتی «حجاب» صرفاً بهعنوان تکلیف حکومتی یا محدودیت مطرح شود، نه تنها جذابیت ندارد، بلکه مقاومت در برابر آن ممکن است افزایش یابد.
وی افزود: از دیگر چالشها، نبود هماهنگی میان خانواده، مدرسه، رسانه و نهادهای دینی است. وقتی خانواده بهدلیل مشکلات اقتصادی و تربیتی از ایفای نقش خود غافل میشود و رسانههای داخلی هم نتوانند بدیلی برای هجمههای فضای مجازی باشند، طبیعی است که جامعه به سمت بیتوجهی پیش رود. بنابراین، چالش امروز بیش از آنکه «بیحجابی» باشد، «فقدان رویکرد صحیح در مواجهه با آن» است.
راهکار مقابله با بدحجابی؛ بازگشت به اصول روانشناسی تربیت و قرآن
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: راهکار مقابله با بدحجابی، قبل از هر چیز، بازگشت به اصول روانشناسی تربیت و قرآن است. قرآن میفرماید: «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» (نحل/۱۲۵)؛ یعنی دعوت به ارزشها باید بر اساس حکمت و سخن نیکو باشد. در عمل، این یعنی جایگزینی روشهای قهری با گفتوگوی عاطفی و منطقی، و استفاده از الگوهای جذاب به جای تهدید.
وی ادامه داد: گام نخست، آموزش صحیح در مدارس و دانشگاههاست. اگر نوجوان و جوان بفهمد که پوشش نه محدودیت، بلکه ابزاری برای حفظ حرمت و آرامش روانی است، آن را انتخاب خواهد کرد. تحقیقات روانشناختی نیز نشان دادهاند که پوشش متعادل، سطح اضطراب اجتماعی را کاهش داده و احساس امنیت فردی را تقویت میکند.
حجتالاسلام قلیزاده بیان داشت: گام دوم، تقویت مشوقهاست. همانطور که جامعه برای برتری علمی یا ورزشی و سایر امور جایزه میدهد، باید برای عفاف و حجاب نیز نمادهای مثبت و جذاب بسازد. غفلت مسئولان فرهنگی در این زمینه یکی از دلایل ضعف در ترویج بوده است.
وی گفت: در نهایت، برخورد با هنجارشکنان باید عاقلانه و عادلانه باشد. تفکیک میان کسی که از روی غفلت یا مدگرایی حجابش کامل نیست با کسی که عامدانه و با نیت تخریب هنجار عمل میکند، امری ضروری است. تنها با این تفکیک است که جامعه احساس عدالت کرده و ارزشها بهصورت درونی پذیرفته میشوند.
حلقه مفقوده حجاب و عفاف؛ «پیوستگی فرهنگی و تربیتی» و «هماهنگی و استمرار»
این کارشناس خانواده حلقه مفقوده حجاب و عفاف را «پیوستگی فرهنگی و تربیتی» دانست و بیان داشت: عفاف و حجاب تنها یک حکم شرعی نیست، بلکه بخشی از هویت فردی و اجتماعی است. اگر این هویت از کودکی در خانواده، مدرسه، رسانه و فضای عمومی به صورت هماهنگ و جذاب شکل نگیرد، در نوجوانی و جوانی نمیتوان انتظار پایبندی داشت.
وی افزود: قرآن در توصیف جامعه سالم میفرماید: «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا» (عنکبوت/۶۹)؛ یعنی هدایت و ثبات در مسیر ارزشها نیازمند مجاهده و پیوستگی است. متأسفانه در مسئله حجاب، تلاشها مقطعی و جزیرهای بوده است. یک روز در قالب طرحهای ضربتی، روز دیگر در قالب تبلیغات مناسبتی؛ اما هیچگاه یک جریان پایدار و همهجانبه طراحی و برنامهریزی نشده است.
شرط پایبندی انسانها به هر «ارزش»
حجتالاسلام قلیزاده ابراز داشت: از منظر روانشناسی اجتماعی نیز پایبندی انسان به هر «ارزش» زمانی عمیق و پایدار میشود که او آن ارزش را در تمام ابعاد زندگی روزمرهاش تجربه کند و نه صرفاً در قالب توصیه یا دستور. نوجوان و جوان، برای پذیرش یک ارزش، نیازمند مشاهده آن در رفتار خانواده، نظام آموزشی، رسانهها، محیط شهری و حتی در تعاملات اجتماعی ساده است.
وی ادامه داد: اگر در خانه یک پیام، در مدرسه پیام دیگر، در رسانهها الگوی متضاد و در جامعه تصویری متفاوت به او منتقل شود، نتیجه چیزی جز سردرگمی و بیاعتمادی نخواهد بود. قرآن کریم نیز هشدار میدهد: «لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ» (صف/۲)؛ که حکایت از این امر دارد که شکاف میان گفتار و عمل میتواند اثرگذاری هر دعوتی را خنثی سازد.
این کارشناس مذهبی اظهار داشت: بنابراین، حلقه مفقوده بحث عفاف و حجاب دقیقاً همین «هماهنگی و استمرار» است؛ هماهنگی میان تمام نهادهای فرهنگی و اجتماعی برای انتقال یک پیام واحد و استمرار در ارائه الگوهای مثبت، جذاب و باورپذیر که بتواند در ذهن نسل جوان جایگزین الگوهای تحمیلی یا متزلزل شود. تنها در چنین شرایطی، ارزش حجاب میتواند به انتخابی آگاهانه و پایدار تبدیل شود.
انتهای پیام/
