شتاب علمی؛ پیشروی ایران، رکود غرب/۴

صعود آماری پروژه‌های تحقیق و توسعه؛ ایران در مسیر نوآوری، بحران در خانه غرب

ایران امروز با تعداد دانشگاه‌ها، پژوهشگران و پروژه‌های تحقیقاتی در مسیر ارتقای علمی و فناوری حرکت می‌کند و این پیشرفت‌ها نه‌تنها نشان‌دهنده تلاش و کوشش نهادهای علمی، بلکه نشانگر عزمی ملی برای بهبود وضعیت کشور در برابر چالش‌های جهانی است.

کد خبر : 952896

خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ تحقیق و توسعه (R&D) به‌عنوان یک عامل اساسی در نوآوری و رشد اقتصادی شناخته می‌شود و در راستای تحول اقتصادی و فناوری، کشور‌های مختلف به سرمایه‌گذاری در این بخش روی آورده‌اند.

جمهوری اسلامی ایران هم به‌ویژه در سال‌های اخیر، توجه بیشتری به تحقیق و توسعه نشان داده است.

این گزارش به بررسی وضعیت تحقیق و توسعه در ایران، چالش‌ها و فرصت‌ها و مقایسه آن با استاندارد‌های جهانی می‌پردازد.

وضعیت تحقیق و توسعه در ایران

آمار و ارقام

براساس آمار ارائه‌شده توسط مرکز آمار ایران و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (۲۰۲۲)، تعداد کل کارکنان تحقیق و توسعه در کشور به حدود ۲۶۴ هزار نفر می‌رسد که شامل محققان، کاردانان فنی و کارکنان پشتیبانی است.

براساس گزارش‌ها، مجموع پروژه‌های تحقیق و توسعه در کشور به بیش از ۱۸۵ هزار پروژه رسیده که در رشته‌های مختلف از جمله علوم پایه، پزشکی، فنی و مهندسی و علوم انسانی تقسیم‌بندی شده است.

تقسیم‌بندی جغرافیایی

وضعیت تحقیق و توسعه در استان‌های ایران به طور چشمگیری متغیر است. استان تهران با بیش از ۱۰۹ هزار پروژه، پیشتاز در این عرصه است، در حالی که استان‌های ایلام و کهگیلویه و بویراحمد به عنوان مناطق محروم، کمترین پروژه‌ها را در اختیار دارند، این نابرابری در توزیع منابع و امکانات تحقیقاتی می‌تواند مانع از توسعه متوازن در کشور شود.

سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه

طبق گزارش‌ها، هزینه‌های اختصاص‌یافته به تحقیق و توسعه در ایران همچنان پایین‌تر از استاندارد‌های جهانی است. به‌طور متوسط، بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته حدود ۲.۵ تا ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به پژوهش و توسعه اختصاص می‌دهند، در حالی که این رقم در ایران به میزان حدود یک درصد از GDP است (منبع: UNESCO, ۲۰۲۱).

مقایسه با استاندارد‌های جهانی

رتبه‌بندی جهانی

براساس گزارش سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO)، ایران در رتبه‌بندی جهانی نوآوری در سال‌های اخیر در موقعیت پایین‌تری نسبت به کشور‌های توسعه‌یافته قرار دارد.

به عنوان مثال، در گزارش سال ۲۰۲۲، ایران در میان ۱۳۲ کشور، در رتبه ۶۶ قرار گرفته که نشان‌دهنده نیاز به بهبود در حوزه‌های زیرساختی و منابع انسانی است.

چالش‌ها

کمبود بودجه: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تحقیق و توسعه در ایران، کمبود بودجه و منابع مالی است.

ناهماهنگی بین دانشگاه‌ها و صنایع: ارتباط ناکافی میان دانشگاه‌ها و بخش خصوصی مانع از تبادل دانش و فناوری می‌شود.

فرصت‌ها

با این حال، بازار ایران دارای ظرفیت‌های بالایی برای رشد در حوزه تحقیق و توسعه است.

نیروی انسانی جوان: ایران دارای جمعیت جوان و تحصیل‌کرده است که می‌توانند نیروی محرکه‌ای برای پیشرفت در این حوزه باشند.

پژوهش‌های کاربردی: نیاز به پژوهش‌های کاربردی برای حل مسائل بومی می‌تواند به تقویت واحد‌های تحقیق و توسعه کمک کند.

با توجه به وضعیت کنونی تحقیق و توسعه در ایران، ضروری است که دولت و بخش‌های خصوصی توجه بیشتری به سرمایه‌گذاری در این حوزه داشته باشند. به منظور تحقق اهداف توسعه پایدار، نیاز است که روی زیرساخت‌های تحقیقاتی، هماهنگی بین دانشگاه‌ها و صنایع و نیز بومی‌سازی دانش تمرکز شود. ایران با شناخت چالش‌ها و استفاده از فرصت‌ها می‌تواند به سمت بهبود شرایط تحقیق و توسعه حرکت کند و در مقایسه با استاندارد‌های جهانی جایگاه بهتری را به دست آورد.

وضعیت تحقیق و توسعه قبل از انقلاب اسلامی

در دوران رژیم پهلوی، تحقیق و توسعه در ایران بیشتر معطوف به نیاز‌های اقتصادی و نظامی بود و به‌طور عمومی، زیرساخت‌های علمی و تحقیقاتی کشور در سطح پایینی قرار داشت.

آمار و ارقام دوران قبل از انقلاب

تعداد دانشگاه‌ها: در سال ۱۳۵۶، ایران تنها ۲۰ دانشگاه (منبع: مرکز آمار ایران، ۱۹۷۷) داشت.

سرمایه‌گذاری در R&D:

براساس آمار، فقط ۰.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور به تحقیق و توسعه اختصاص یافته بود (منبع: گزارشی از سازمان برنامه و بودجه، ۱۹۷۵).

تعداد محققان: در این دوران، تعداد محققان و پژوهشگران به حدود ۱۰ هزار نفر محدود بود (منبع: وزارت علوم، ۱۹۷۸).

وضعیت تحقیق و توسعه بعد از انقلاب اسلامی

پس از انقلاب اسلامی به‌خصوص در دو دهه اخیر، ایران پیشرفت‌های چشمگیری را در حوزه تحقیق و توسعه تجربه کرده است.

آمار و ارقام دوران بعد از انقلاب اسلامی

تعداد دانشگاه‌ها: تا سال ۱۴۰۲، تعداد دانشگاه‌ها به بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ مؤسسه آموزشی رسیده است (منبع: وزارت علوم، ۲۰۲۳).

سرمایه‌گذاری در R&D: تا سال ۱۴۰۲، میزان سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه به حدود ۱.۳ درصد از GDP افزایش یافته است (منبع: مرکز آمار ایران، ۲۰۲۳).

تعداد محققان: تعداد پژوهشگران و محققان به بیش از ۳۰۰ هزار نفر رسیده است (منبع: وزارت علوم، ۲۰۲۳).

پروژه‌های R&D: تعداد پروژه‌های تحقیق و توسعه به بیش از ۱۸۵ هزار پروژه در سال ۱۴۰۲ گزارش شده است (منبع: مرکز آمار ایران، ۲۰۲۳).

جدول وضعیت تحقیق و توسعه در استان‌ها

تحقیق و توسعه (R&D) در ایران به‌عنوان یکی از ارکان اصلی پیشرفت علمی و صنعتی به شمار می‌رود و با توجه به اینکه امکانات و منابع در هر استان متفاوت است، بررسی وضعیت R&D در استان‌های مختلف به ما این امکان را می‌دهد که نقاط قوت و ضعف این حوزه را ارزیابی کنیم.

در این گزارش به ارائه آمار دقیق در زمینه وضعیت تحقیق و توسعه در استان‌های مختلف ایران پرداخته می‌شود.

توضیحات داخل جدول:

تعداد پروژه‌های R&D: این عدد نشان‌دهنده میزان فعالیت‌های پژوهشی در هر استان است. استان تهران با ۱۰۹,۰۷۶ پروژه پیشتاز است.

تعداد محققان: این عدد نشان‌دهنده نیروی انسانی متخصص در هر استان است. استان تهران با بیش از ۹۰,۰۰۰ محقق و پژوهشگر، بالاترین رقم را دارد.
سرمایه‌گذاری در R&D: میزان سرمایه‌گذاری در هر استان نمایانگر توجه و حمایت مالی از فعالیت‌های علمی است.

درصد از GDP: این عدد نشان‌دهنده نسبت سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی هر استان است. استان تهران در این زمینه نیز بالاترین نسبت را دارد.

وضعیت تحقیق و توسعه در استان‌های ایران به‌طور کلی نشان‌دهنده پیشرفت‌های خوبی به‌خصوص در استان‌های توسعه‌یافته‌ای مانند تهران، اصفهان و خراسان رضوی است. با این حال، برخی استان‌ها مانند ایلام با کم‌ترین پروژه‌ها و نیروی انسانی متخصص، نیاز به توجه ویژه‌ای برای تقویت زیرساخت‌های علمی و تحقیقاتی دارند.

تحقیق و توسعه در هر استان باید متناسب با نیاز‌های محلی و پتانسیل‌های موجود برنامه‌ریزی و حمایت شود تا از منافع آن برای بهبود اقتصادی و اجتماعی بهره‌برداری شود. تقویت همکاری‌های علمی-صنعتی و تأمین منابع مالی برای استان‌های کمتر توسعه‌یافته، می‌تواند به بهبود وضعیت R&D در کشور کمک کند.

نتیجه‌گیری:

تحقیق و توسعه در ایران پس از انقلاب اسلامی تحولات عظیمی را تجربه کرده است. از سوی دیگر، در دوران رژیم پهلوی، وضعیت علمی و تحقیقاتی کشور نشان‌دهنده کمبود زیرساخت‌های مناسب و سرمایه‌گذاری ناکافی بود و با گذشت زمان به‌خصوص با توجه به تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی بر توسعه علمی و فناوری، شاهد رشد قابل توجهی در این حوزه هستیم.

ایران امروز با تعداد دانشگاه‌ها، پژوهشگران و پروژه‌های تحقیقاتی زیاد، در مسیر ارتقای علمی و فناوری حرکت می‌کند و این پیشرفت‌ها نه‌تنها نشان‌دهنده تلاش و کوشش نهادهای علمی، بلکه نشانگر عزمی ملی برای بهبود وضعیت کشور در برابر چالش‌های جهانی نیز هست.

سیاست‌های مؤثر در حمایت از علم و پژوهش، می‌تواند به تقویت بیشتر این حوزه و مقابله با تهدیدات دشمنان کمک کند، چنان که رهبر معظم انقلاب اسلامی به آن اشاره کردند و بر لزوم پاره کردن پرده توهم اقتدار دشمن تأکید داشتند.

وضعیت تحقیق و توسعه در آمریکا و کشورهای غربی

در دهه‌های اخیر، کشورهای غربی به‌ خصوص ایالات متحده آمریکا به‌عنوان پیشگامان فناوری و تحقیق ثبات بالایی را در این حوزه حفظ کردند، اما سال 2023 نشانه‌های چالشی و رکود در این حوزه در برخی از کشورهای غربی مشاهده می‌شود.

در این بخش به بررسی این چالش‌ها و ارائه آمار و داده‌های مرتبط می‌پردازیم.

وضعیت تحقیق و توسعه در غرب و آمریکا

1. کاهش سرمایه‌گذاری

به‌طور کلی، آمارها نشان می‌دهد که در سال 2023، میزان سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در کشورهای غربی به میزان قابل توجهی کُند شده است.

آمریکا: براساس گزارش‌ها، سرمایه‌گذاری در R&D در سال 2023، تنها 2.2% از تولید ناخالص داخلی (GDP) را به خود اختصاص داده که نسبت به 2.8% در سال 2020 کاهش یافته است (منبع: National Science Foundation, 2023).

منطقه یورو: (متشکل از ۱۹ کشور عضو اتحادیه اروپا با واحد پول یورو، یک منطقه اقتصادی و پولی با تاریخچه و قوانین عضویت مشخص است.) در سال 2023، سرمایه‌گذاری کل در تحقیق و توسعه در کشورهای عضو منطقه یورو نسبت به سال گذشته افزایش کمّی داشت، اما هنوز در سطح 2% از GDP باقی مانده که این نشان‌دهنده بی‌توجهی به نیازهای نوآورانه و ظرفیت‌ها است (منبع: Eurostat, 2023).

2. کمبود نیروی انسانی متخصص

یکی از چالش‌های عمده‌ای که کشورهای غربی با آن مواجه هستند، کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های کلیدی مانند علوم پایه، فناوری‌های نوین و مهندسی است.

آمریکا: براساس آمارها، حدود 1.5 میلیون شغل پژوهشی در حوزه‌های علمی و فناوری در سال 2023 در ایالات متحده خالی مانده است (منبع: U.S. Bureau of Labor Statistics, 2023). این امر موجب کاهش توانایی‌های تحقیقاتی و نوآوری در صنعت و دانشگاه‌ها شده است.

منطقه یورو: همچنین، کاهش تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) یکی دیگر از چالش‌هاست. در سال 2023، نرخ فارغ‌التحصیلی از این رشته‌ها در اروپا به کمترین میزان در یک دهه گذشته رسیده است (منبع: European Commission, 2023).

3. کاهش ثبت اختراعات و نوآوری

کاهش ثبت اختراعات نیز نشان‌دهنده رکود در نوآوری در کشورهای غربی است.

آمریکا: در سال 2023، تعداد ثبت اختراعات جدید در ایالات متحده نسبت به سال گذشته کاهش 5 درصدی را نشان می‌دهد که به طور مستقیم به رکود در فعالیت‌های تحقیقاتی و ایده‌های نوآورانه مرتبط است (منبع: U.S. Patent and Trademark Office, 2023).

منطقه یورو: ثبت اختراعات در کشورهای اروپایی هم در همین سال با کاهشی مشابه مواجه بوده است و این مسئله نگران‌کننده‌ای برای آینده نوآوری در این منطقه محسوب می‌شود (منبع: European Patent Office, 2023).

4. فاصله‌گیری از نوآوری‌های کلان

با توجه به شرایط اقتصادی و سیاسی، کشورهای غربی به‌‌خصوص آمریکا در سال 2023 با چالش‌های جدی در زمینه نوآوری‌های کلان مانند هوش مصنوعی، انرژی‌های تجدیدپذیر و بیوتکنولوژی مواجه هستند.

دولت ایالات متحده: سیاست‌های مربوط به تأمین مالی و همکاری‌های بین‌المللی در پروژه‌های تحقیقاتی به شدت تحت تأثیر سیاست‌های داخلی و فشارهای اقتصادی قرار گرفته که منجر به کاهش فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک بین‌المللی و پیشرفت فناوری می‌شود.

به گزارش آنا، تحقیق و توسعه در کشورهای غربی به‌خصوص ایالات متحده در سال 2023 با چالش‌های جدی مواجه است. کاهش سرمایه‌گذاری، کمبود نیروی انسانی متخصص، کاهش ثبت اختراعات و فاصله‌گیری از نوآوری‌های کلان همگی نشانه‌های رکود و انحطاط در این حوزه هستند. اگر این روند ادامه یابد، ممکن است کشورهای غربی در سال‌های آینده توان رقابت با سایر کشورهای نوظهور در زمینه فناوری و نوآوری را از دست بدهند.

این وضعیت نشان‌دهنده نیاز فوری به استراتژی‌های مؤثر برای احیای سرمایه‌گذاری در R&D، آموزش نیروی انسانی و تشویق نوآوری‌های جدید است که نارضایتی مردم آمریکا و کشورهای غربی از سیاست جنگ‌زده این کشورها و دولت‌هایشان پژوهشگران و نخبگان را به سمت یأس و ناامیدی سوق داده و منجر به کاهش محسوس تحقیق و توسعه در آمریکا و منطقه یورو شده است.

منابع

مرکز آمار ایران (۲۰۲۲). گزارش وضعیت تحقیق و توسعه در ایران.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (۲۰۲۲). آمار رسمی پژوهش‌های علمی و فناوری.
سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) (۲۰۲۲). گزارش جهانی نوآوری.
یونسکو (۲۰۲۱). وضعیت جهانی تحقیق و توسعه.

انتهای پیام/