از فعالیت‌های پژوهشی نهاد کتابخانه‌ها تا مدرسه جهادی خواندن

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی خبرگزاری آنا، در یک جامعه علمی همانند دانشگاه، کتابخانه به عنوان قلب آن جامعه عمل می‌کند و وظیفه خدمت‌رسانی و هماهنگی بخش‌های دیگر آن را بر عهده دارد. کتابخانه‌های عمومی نیز از پژوهش‌های بشری بی‌بهره نبوده و در واقع اوج‌گیری و پیشرفت‌های همه جانبه تحقیقات بشری دستمایه‌ای برای رونق روزافزون کتابخانه‌ها بوده است. در ارتباط با فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی نهاد کتابخانه‌های عمومی با «دکتر سیدباقر میرعبداللهی» معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به گفتگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

** در ارتباط با اهمیت پژوهش در نهاد کتابخانه‌ها برایمان توضیح دهید. اولویت‌های پژوهشی شما چیست؟

تلاش می‌کنیم پژوهش‌هایمان اعتنا به مسائل کتابخانه‌های عمومی داشته باشد و حلقه‌های مفقوده تحقیق در باب کتابخانه‌های عمومی را پُر کنند. پژوهش‌های ما باید به نیاز‌های واقعی کتابخانه توجه داشته باشد؛ یعنی، به اصطلاح، مسئله‌محور و کاربردی باشد، نه اینکه محصولش فقط انباشت دانش و تولید علم باشد، بلکه گرهی از مشکلات پژوهشی در حوزه کتابخانه‌های عمومی و در نهایت کشور را باز کند. در یک کلام پژوهش‌های ما باید به حوزه عمومی چشم داشته باشد.

خیلی از پژوهش‌های دانشگاهی و برخی از اسناد ملی، محتوا‌هایی فاخر و ظاهری شیک دارند، اما در اجرا عیقم می‌مانند. ما معتقدیم که کتابخانه عمومی، به عنوان موضوع پژوهش، موجودی پویا است؛ بنابراین، پژوهش‌های مربوط به آن هم نباید خود را محدود به تولید محتوا کند و باید با این موجود زنده نسبتی داشته باشد.

** برای اجرایی‌شدن این ایده‌ها در زمینه پژوهشی چه فعالیت‌هایی انجام داده‌اید؟

نخست تلاش کردیم ومی‌کنیم که در حوزه مباحث مفهومی و نظری، ادبیات علمی موجود در خصوص مسائل مربوط به کتابخانه‌های عمومی مثل مفهوم «کتاب»، «خواندن»، «مطالعه»، «کتابخانه عمومی» و «خدمات کتابخانه‌های عمومی» را بازتعریف کنیم و خط اطلاعاتی تازه‌ای به پژوهش‌های حوزه کتابخانه اضافه کنیم. لازمه اجرای این ایده، توجه به موضوعات پژوهشی نیازمحور است؛ بنابراین و در همین راستا فعالیت‌هایمان را در قالب چهار دسته «پژوهش»، «ارتباطات علمی»، «انتشارات علمی ـ پژوهشی» و «آموزش» سامان داده‌یم. این دسته‌بندی چهارگانه البته ارجاع به تشکیلات اداری و سازمانی اداره کل پژوهش نهاد نیز دارد.

** در حوزه پژوهش چه فعالیت‌های کاربردی در این مدت صورت گرفته است؟

اقدامات انجام شده فراوان است و ذکر همه آن‌ها بحث را طولانی می‌کند. در این مجال فقط به برخی از مهم‌ترین و تازه‌ترین فعالیت‌ها اشاره می‌کنم. مستندسازی تاریخ شفاهی کتابخانه‌های عمومی یکی از برنامه‌های جدید ماست که مرحله نخستش در حال اجرا است. برخی کتابخانه‌های عمومی کشور به لحاظ سنی، قدمت زیادی دارند و تدوین تاریخ شفاهی آن‌ها به معرفی آن‌ها کمک می‌کند. در مرحله نخست اجرای این طرح، به سراغ کتابخانه‌هایی رفته‌ایم که حدود یک قرن قدمت دارند؛ مثل کتابخانه عمومی تربیت در تبریز، کتابخانه عمومی شریعتی در مشهد و کتابخانه عمومی پیامبر اعظم (ص) در آستارا. این طرح با همکاری دانشگاه‌های تبریز، فردوسی و گیلان تا نیمه اول سال آینده به شکل مکنوب ارائه می‌شود.

طرح دیگر ما اجرای پیمایش «عادت خواندن در ایرانیان» است. براساس این طرح قرار است اطلاعات دقیقی از حوزه خواندن، سنت‌های شفاهی و کتبی، ارتباط آن با سرانه مطالعه در ایران و به کارگیری شیوه‌های نوین آموزشی و تبیین روند‌های خلاقانه در خواندن بررسی شود. پیمایش دیگر، بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادی کتابداران شاغل در کتابخانه‌های عمومی است که با مشارکت خود کتابداران بزودی انجام خواهد شد.

** بخش ارتباطات علمی شما کدام به یک از موضوعات پژوهشی می‌پردازد؟

قالب اجرای برنامه در این بخش، نشست‌های هم‌اندیشی و برگزاری همایش‌های علمی است. هدف و سعی‌ما این است که این برنامه‌ها تجلیِ همان اهداف کلان پژوهشی باشد که در اول بحث به آن اشاره کردم. به این منظور ارتباط هدفمند با استادان رشته کتابداری و معرفی الزامات و اقتضائات نهاد به آن‌ها و نیز آگاهی از فضای آکادمیک، یکی از برنامه‌های ماست که حتماً به آشنایی بیشتر این دو جهان‌بینی کمک خواهد کرد. نخستین نشست در این حوزه سال گذشته برگزارشد و دومی نیز فردا با حضور استادان دانشگاه‌های مختلف کشور برگزار می‌شود.

برگزاری موفق نزدیک به ۱۰ وبینار فراملی و سه وبینار ملی از برنامه‌های دیگر بخش «ارتباطات علمی» است. موضوع این وبینار‌ها خواندن دیجیتال، منابع و اطلاعات مربوط به حوزه سلامت، معرفی کتابخانه‌های عمومی جهان اسلام و موضوعات کتابخانه‌ای دیگر است. کتابداران و مسئولان کتابخانه‌هایی از ایران و عراق سفر‌های متقابل به کشور‌های هم داشته‌اند. تجربه بعدی ما در این حوزه کشور ترکیه است. خود من در ماه گذشته به دعوت «ایفلا» برای شرکت در کارگاه منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه ایفلا، به نمایندگی از نهاد کتابخانه‌ها، به بانکوک رفتم.

نهاد کتابخانه‌ها سال گذشته در شیراز همایش بین‌المللی «توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی: الگوها، تجربه‌ها و ایده‌ها» را با حضور محققان ایرانی و خارجی برگزار کرد. دومین همایش نیز امسال نیز در مشهد به صورت بین‌المللی و با عنوان «کتابخانه‌های عمومی و کسب و کار‌های کوچک» برگزار می‌شود. علاوه بر این‌ها و به عنوان بخش جنبیِ این همایش‌ها رویداد «جایزه خدمات کتابخانه‌های عمومی» را نیز برگزار کردیم و که سال جاری نیز دومین نوبت آن را برگزار خواهیم کرد.

** آیا بخش پژوهشی نهاد کتابخانه‌ها، مانند ارگان‌های تحقیقی دیگر، مجله علمی ـ پژوهشی نیز منتشر می‌کند؟

بله، این موضوع دقیقاً بخش سوم وظایف پژوهشی ماست. این فصلنامه علمی ـ پژوهشی با عنوان «تحقیقات اطلاع رسانی کتابخانه‌های عمومی» منتشر می‌شود که یکی از حلقه‌های اتصال ما با دانشگاه و پژوهش‌های آن است که اخیرا از رتبه «ب» به «الف» صعود کرده است. این مجله در دوره جدید با ظاهر و محتوایی جدید منتشر می‌شود. علاوه بر این، با برخی ناشران نیز برای تألیف و ترجمه آثار مرتبط با اهداف فرهنگی نهاد همکاری می‌کنیم. نهاد تاکنون حدود سی عنوان از این گونه آثار منتشر کرده است که آخرین آن کتابی بود با عنوان «سه استعاره درباره خواندن».

** به استثنای پژوهش، موضوع آموزش در کجای فعالیت‌ها و برنامه‌های نهاد است و چقدر برایتان در اولویت و اهمیت دارد؟

آموزش کارکنان نهادی از فعالیت‌های پیوسته و مستمر ماست و ارج و اهمیتش از پژوهش کمتر نیست، اگر بیشتر نباشد. همکاری با بیش از هفت هزار کارشناس و کتابدار، مستلزم آموزش‌های مرتبط و همیشگی در موضوعات مختلف اداری و فرهنگی برای افزایش مهارت و اطلاعات آنان است. بسیاری از این موضوعات آموزشی، ارتباط بسیار مستقیمی با اعضای کتابخانه دارد. این آموزش‌ها طیف گسترده‌ای از موضوعات و مخاطبان را شامل می‌شود.

«مدرسه تابستانی مهارت‌های اطلاع‌یابی» یکی از این برنامه‌ها بود که امسال به میزبانی شهر تبریز و با حضور ۱۰۰ کتابدار به شکل کارگاهی برگزار شد. دوره آموزشی «مشاوره کتابدار» نیز هر دو سال یک بار برگزار می‌شود. علاوه بر این «مدرسه الکترونیکی تولید محتوا در فضای مجازی» نیز برای کتابداران با همکاری دانشگاه خوارزمی برگزار شد. در حال حاضر نیز یکی از عمومی‌ترین و مورد نیازترین آموزش‌ها یعنی کمک‌های با مشارکت سازمان ملی هلال احمر در تهران و استان‌های دیگر برای کتابدارن و کارشناسان در حال برگزاری است.

بنابراین برنامه‌های آموزشی نهاد رویه‌ای مناسبتی ندارد و از اقدامات مستمر نهاد است. فهرست برنامه‌های آموزشی به صورت فصلی مرتب و اجرا می‌شود.

** نکته پایانی؟

نکته پایانی من چیزی نیست جز دعوت مردم به کتابخانه‌های عمومی. دعوت مردم به خواندن وظیفه فرهنگی ماست که در فضا و گستره‌ای بسیار بیشتر از امکانات نهادی به آن اعتقاد داریم. یکی از نمود‌های این اعتقاد و از با اهمیت‌ترین برنامه‌های آموزشی ما نهاد با عنوان «مدرسه جهادی خواندن» است. این مدرسه تاکنون ۱۰ دوره برگزار شده و دوره یازدهم آن بهمن ماه امسال برگزار می‌شود. جغرافیای برگزاری این مدرسه تاکنون منطقه بشاگرد در استان هرمزگان بوده است. تلاش داریم برای دوره‌های بعد، هم به لحاظ کمّی و هم کیفی به سراغ مناطق محروم دیگر کشور برویم و فعالیت گروه‌های جهادی را در دیگر مناطق تسهیل کنیم. مهم‌ترین دستاورد این نوع فعالیت‌ها تسری اقدامات جهادی از بخش عمران به حوزه فرهنگی بوده است.