یادداشت/ آیلین لازار
«از گوشه و کنار ترجمه»؛ هنر پرداختن به مصداق‌ها به جای توصیف مفاهیم فنی ترجمه
«از گوشه و کنار ترجمه» مجموعه‌ای از یادداشت‌های گوناگونی است که به قوی‌تر شدن بینش مترجمان کمک می‌کند.
به گزارش گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، کتاب «از گوشه و کنار ترجمه» اثری به قلم علی صلح‌جو است؛ مجموعه‌ای از یادداشت‌هایی که به قوی‌تر شدن بینش مترجمان کمک می‌کند. نویسنده به‌جایِ توصیف مفاهیم فنی ترجمه، بیشتر به مصداق‌ها می‌پردازد.
کتاب «از گوشه و کنار ترجمه» به طیف گسترده‌ای از موضوعات مختلف پرداخته است. فهرستی شامل مدخل‌هایی با عنوان‌های خاص که از اصطلاحات رایج ساخته نشده‌اند و به‌طور ضمنی، ارتباط غیرمستقیمی میان آن‌ها وجود دارد. برای دادن تصویری کلی از این یادداشت‌ها به‌اختصار پرسش‌هایی را مطرح کرده و شرحی چند در سطرهای پیش رو خواهیم داشت.
علل ادامه نیافتن نهضت ترجمه و موانع رشد علم چیست؟ آیا می‌توان به فواید ترجمه بسنده کرد و زبان فلسفی خود را یافت و یا اینکه با تألیف و اندیشیدن به زبان مادری است که می‌توان درباره فلسفه و تمام رشته‌های دیگر در ذهن و زبان و فهم کاربران آن زبان رفت؟ آیا پیش از ترجمه آثار بنیادی رشته‌های علمی، ادبی و فلسفی نباید برخی از آثار نوشته‌شده درباره آن‌ها (کتاب، مقاله و مصاحبه) را ترجمه کرد؟ چه نسبتی میان ادبیات بومی و آثار ترجمه‌شده وجود دارد؟ مقصود از ترجمه پیش‌رس و ارتباط آن با جامعه فرهنگی چیست؟
ترجمه چه تأثیری بر تألیف و شعر فارسی گذاشته است؟ آیا ترجمه‌های نامفهوم حاصل واردکردن ساختارهای نحوی زبان مبدأ به زبان مقصد (فارسی) نیست؟ آیا معادل یا برابری حتی در سطح واژه‌های معمولی و روزمره وجود دارد؟ طیف ترجمه از نظر وابستگیِ ساختاری به متن اصلی دارای چه پیوستگی است؟ آیا امانت کامل در ترجمه برابر نافهمی مطلق نیست؟ چه عوامل سازنده‌ای انسجام متن را ایجاد می‌کنند؟ نظریه «اسکوپوس» و مفهوم و معیار بسندگی (Adequacy) چیست و دربردارنده چه ملاک‌هایی است؟ آیا نظریهٔ ترجمه ملاکی برای ارزشیابی ترجمه است؟ چرا جناس‌ها و در برخی از موارد بازسازی‌ها ترجمه‌ناپذیرند؟ مکتب دست‌کاری (Manipulation) چگونه مکتبی است؟ معیار ارزشیابی ترجمه خوب از دیدگاه لارسن (۱۹۸۴) در قیاس با ونوتی (۱۹۹۵) چه تفاوتی دارد؟ چگونه گرایش ناباکوف در ترجمه تغییر کرد؟ بنا بر گفته «در مثل مناقشه نیست»، گفته «تشبیه ترجمه به زن» را می‌توان برداشتِ بازتری از مفهوم امانت‌داری در ترجمه دانست؟ مکتب تک‌نفره چگونه گرایشی است؟ آیا می‌توان از عناصری که زنده نیستند و از زبان‌های مرده آمده‌اند واژه‌سازی کرد؟ تأثیر زبان مادری در ترجمه چیست؟
بهترین حالت ترجمه کدام‌یک از این دو حالت است: از زبان خارجی به زبان مادری یا برعکس؟ چگونه ترجمه ابهام‌زدایی می‌کند؟ حوزه‌های معنایی خاص (اصطلاحی) به چه بخش‌هایی اطلاق می‌شود؟ آثاری که به دست ترجمه‌ویرا (ویراستار ترجمه) می‌رسد، چند گروه‌اند؟ آیا ترجمهْویرایان نباید با انواع نثرهای متفاوت، یا به‌عبارتِ‌دیگر، زبان متفاوت آشنا باشند؟ زمان مناسب برای ترجمهٔ دوباره اثری چه موقع است؟ نباید حُرمت پیش‌کسوتیِ مترجم اول را در نظر گرفت؟ در کشف کمبودهایِ فرهنگ لغت‌های فارسی، به‌ویژه برای یک خارجی‌زبان، چه تمهیداتی اندیشیده‌ایم؟ از میان دو روش ترجمه (Translation) و بازآفرینی (Transliteration) کدام‌یک را برمی‌گزینید؟ آیا همکاری مترجم بومی با ویراستار زبان‌دان غیربومی می‌تواند بهترین شیوه دستیابی به محصولی آرمانی در ترجمه‌ها باشد؟ رویکرد نادرست به نقد ترجمه و ایجاد نوعی نگاه سطحی چه آسیب‌هایی به نقد ترجمه در ایران زده است؟ ترجمه معکوس (Back Translation) چگونه فرایندی است؟
آیا در زمینه جامعه‌شناسیِ ترجمه کاری انجام داده‌ایم؟ خوانندگان تا چه اندازه به ترجمه و نوشته پاکیزه اهمیت می‌دهند؟ رضایت اکنونیان یا منافع آیندگان؟ صورت مجهول در فارسی چه کاربردی دارد و در چه موقعیتی به شمِ زبانی ما نزدیک‌تر است؟ همایندها به چه عبارت‌هایی گفته می‌شوند؟ در کجا و چگونه باید از به کار بردن واژه‌های تابو اجتناب کرد؟ در چه صورت به کار بردن گرده‌برداری می‌تواند مفید واقع شود؟ آثار ترجمه‌شده فروید و یونگ به فارسی به چه صورتی انجام شده‌اند؟ در تبدیل واحدهای اندازه‌گیری به چه صورتی عمل کنیم؟ کدام ساختار زبانی را چه زمانی، در چه متنی و برای چه گروهی از مخاطبان می‌توان عرضه کرد؟ آیا می‌توان واژه‌هایی را که قبلاً در زبان فارسی وجود داشته‌اند، همانند واژه‌ها و ترکیباتی که از راه ترجمه وارد فارسی شده‌اند، معنایی تازه بخشید؟ آیا در نگرش ترجمه از موضع برتر، احساس فروتری در ما و فراتری در مترجم زبان خارجی دخلی به اصول و روش ترجمه دارد یا اینکه موضوعی روان‌شناختی است؟ ترجمه نام‌های خاص در متن‌های داستانی و غیرداستانی به چه صورت باید انجام شود؟
آیا می‌توان کوته‌نویسیِ نام‌های میانی را با بیش از یک حرف در فارسی در نظر گرفت؟ چگونه دست به ترجمه عنوان بزنیم، به‌گونه‌ای که معنی مجازی یا بار فرهنگی آن حفظ شود و همان تأثیری را بر خواننده زبان مقصد بگذارد که بر خواننده زبان مبدأ گذاشته است؟ هر کدام از لهجه‌های محلی و اجتماعی چه تعریف و کاربردی در ترجمهٔ شخصیت‌های داستانی دارند؟ آوردن یک واژه‌نامه چه فوایدی برای خود مترجم، خوانندگان، مترجمان بعدی و فرهنگ‌نگاران دارد؟ واژه‌سازیِ سامان‌مند چه مختصاتی داراست؟ ترجمهٔ غیرروزآمد به چه مقوله‌ای بازمی‌گردد؟ ضرورت تنظیم نمایه برای مترجم چیست؟ منظور از نمادهای گرافیکی و کارکرد خاص هر کدام از آن‌ها چیست؟ افسون معنای اول به چه اشتباه رایجی از مترجمان برمی‌گردد؟
در چه مواردی می‌توان مقوله جمع در برابر مفرد را اجرایی کرد؟ فرآیند کاهش و افزایش در ترجمه چیست؟ آیا وسواس و افراط برخی از مترجمان در کاربرد قلاب درست و لازم است؟ آیا وظیفه مترجم ترجمه صِرف است یا ابعاد دیگری از جمله آرایش متنی - گفتمانی زبان‌ها را نیز دربرمی‌گیرد؟ داشتن شعور متعارف در ترجمه به چه معناست؟ ضرورت خواندن روزنامه و مجله و در کل نوشته‌هایی مربوط به امور روزمره در چیست؟ «آبوس»: رفع چنین اشتباهاتی نیازمند مراجعهٔ مترجم به دایرة‌المعارف است. بخش انتهایی اثر با عنوان «پیشخوان» به توصیه‌هایِ پایانی در ترجمه پرداخته است. ترجمه فرآیندی ناتمام است. اثر پایان‌یافته خود را بازنگری کنید. قبل از تحویل به ناشر، از یک پیشخوان به‌عنوان مشخص‌کردن «دست‌اندازهای» ترجمه کمک بگیرد. از این افراد در مراحل مقدماتیِ ارزشیابی ترجمه نیز می‌توان کمک گرفت. البته، ارزشیابی متن‌های ترجمه‌شده را به مترجمان کاردان یا ترجمهْویرایان واگذار می‌کنند.»
علی صلح‌جو در مقدمه‌ای به دنیای شگرف و بی‌انتهای ترجمه پرداخته است. خواندن این مجموعه یادداشت‌ها در کتابِ حاضر بیانگرِ منحصر به فرد بودن این پدیده است؛ ازاین‌رو، برای هر ترجمه تدبیر و تمهیدی خاص ایجاب می‌کند. این یادداشت‌های شیوا و تا حد امکان موجزْ حاصل چندین سال ویراستاری و مطالعه در زمینهٔ ترجمه است. ازآنجاکه گوناگونند، به‌نحوی، به بیشتر قسمت‌های ترجمه پرداخته شده است. همچنین در آن‌ها آثار مختلف ایران و جهان همراه با مثال‌ها و شرح کامل نیز آمده است. هر یادداشت در یک مدخل جداگانه تنظیم شده است. ساختار این کتاب به خواننده اجازه می‌دهد که از ابتدا تا انتها و یا بر طبقِ مدخل دلخواه خود آن را بخواند. علاوه‌برآن، نمایه‌ای جامع جهت سهولت در جست‌وجوی مدخل‌ها تدوین شده است. خواندن کتابِ حاضر کمک شایانی است به ارتقای سطح ترجمه و بازتر شدن اُفق دید مترجمان، ترجمهْویرایان و منتقدان ترجمه. هر مترجمی خواه ناخواه، آگاه یا ناآگاه، به یکی از گرایش‌های رایج در حوزه ترجمه نزدیک می‌شود. مهم آن است که قبل از دستیابی به گرایش مطلوبش با ماهیت و مسائل کوچک و بزرگ ترجمه آشنا شود. ازاین‌رو، در گرایش مدنظر خود نیز بهتر عمل خواهد کرد.
«از گوشه و کنار ترجمه» نوشته علی صلح‌جو در ۱۸۲ صفحه و به قیمت ۴۹ هزار تومان در نشر مرکز منتشر شده است.
انتهای پیام/۱۱۰/پ
انتهای پیام/
