زیر و بم زندگی هوشنگ ابتهاج از سرودن تا تصحیح غزل‌های حافظ

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، شعر در ایران و در بستر زبان فارسی قدمتی  طولانی دارد. از ایام گذشته، این سرزمین شاعران بسیاری را به خود دیده است. یکی از مشهورترین شاعران معاصر امیرهوشنگ ابتهاج است. ابتهاج هم در زمینه شعر نو و هم در زمینه شعر سنتی آثار برجسته‌ای را خلق کرده است. وی در هر دو زمینه اشعار خوب و گیرایی از خود به یادگار گذاشته است. در شعر معاصر فارسی، غزلیات سایه در شمار آثار خوب و خواندنی قرار می‌گیرند. مضامین گیرا و دلکش، تشبیهات و استعارات و صور خیال بدیع و زبان روان و موزون و هماهنگ با غزل، از بارزترین ویژگی‌های شعر اوست. به مناسبت سالروز تولد این شاعر برجسته مروری بر زندگی ادبی او داریم.

استعفا از رادیو به خاطر کشتار مردم توسط حکومت پهلوی

امیرهوشنگ ابتهاج متخلص به «ه. ا. سایه» در روز یکشنبه، ششم اسفند ۱۳۰۶ در شهر رشت متولد شد. وی هم اکنون 92 ساله است و به همراه خانواده خود در کشور آلمان زندگی می‌کند. پدر او آقاخان ابتهاج از مردان سرشناس رشت بود که مدتی ریاست بیمارستان پورسینای این شهر را بر عهده داشت. هوشنگ ابتهاج دوره تحصیلات دبستان را در زادگاهش گذراند و برای تکمیل دوره دبیرستان راهی تهران شد. در همین دوران بود که اولین دفتر شعر خود به نام «نخستین نغمه‌ها» را منتشر کرد.

ابتهاج مدتی به‌عنوان مدیر کل شرکت دولتی سیمان تهران مشغول به کار شد. از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ سرپرست برنامه «گل‌ها» در رادیو ایران بود. وی همچنین برنامه موسیقایی «گلچین هفته» را پایه‌گذاری کرد. تعدادی از غزل‌ها، تصنیف‌ها و اشعار نیمایی او از سوی موسیقی‌دانان معروف ایرانی اجرا شده‌‌اند. تصنیف خاطره‌انگیز «تو ای پری کجایی» و تصنیف «سپیده» از معروف‌ترین نمونه اشعار سایه هستند. هوشنگ ابتهاج بعد از حادثه میدان ژاله در ۱۷ شهریورماه سال ۱۳۵۷ به ‌همراه تعدادی از هنرمندان مطرح به‌ نشانه اعتراض از رادیو استعفا داد.

از سرودن غزل تا تصحیح غزل‌های حافظ گستره فعالیت ادبی ابتهاج

ابتهاج در سال ۱۳۲۵ اولین مجموعه شعرش «نخستین نغمه‌ها» را منتشر کرد که شامل اشعاری به سبک کهن بود. در آن سال‌ها هنوز با نیما یوشیج آشنا نشده بود. پس از آن، «سراب» نخستین مجموعه او به اسلوب جدید است. البته قالب همان چهارپاره است که مضمونی از نوع غزل و بیان احساسات و عواطف فردی عواطفی واقعی و طبیعی دارد. مجموعه «سیاه مشق» پس از «سراب» منتشر شد. با این حال شعرهای آن متعلق به سال‌های ۲۵ تا ۲۹ شاعر هستند. در این مجموعه، ابتهاج تعدادی از غزل‌های خود را چاپ کرد و توانایی‌اش در غزل‌سرایی را نشان داد. به طوری که می‌توان گفت برخی از غزل‌های او از بهترین غزل‌های آن دوران به‌ شمار می‌روند.

سایه در آثار بعدی‌اش، غزل‌های عاشقانه را رها کرد. وی با کتاب «شبگیر» که حاصل سال‌های پر جنب و جوش پیش از سال ۱۳۳۲ است به سرایش شعرهای اجتماعی روی آورد. دیگر مجموعه او، «چند برگ از یلدا»، راه تازه‌ای را در شعر معاصر گشود. او همچنین مثنوی «قصه خون دل» را پس از درگذشت احسان طبری در بهار ۱۳۶۸، به یاد او سرود.

از مهم‌ترین آثار هوشنگ ابتهاج تصحیح غزل‌های حافظ است. این اثر با عنوان «حافظ به سعی سایه» نخستین بار در سال ۱۳۷۲ از طرف نشر کارنامه به ‌چاپ رسید. بار دیگر نیز با تجدید نظر و اصلاحات جدید منتشر شد. سایه سال‌های زیادی را صرف پژوهش و حافظ‌شناسی کرد. این کتاب حاصل تمام آن تلاش‌ها و زحمات است که در مقدمه آن را به همسرش آلما پیشکش کرده‌ است.

تسلط به موسیقی یکی از دلایل رواج شعر ابتهاج

به گفته بسیاری از کارشناسان دلیل نفوذ اشعار ابتهاج در میان طبقات مختلف اجتماعى چند نسل گذشته و امروز، توسل خوانندگان موسیقى به اشعار اوست. این جمله ادعاى بیراهى نمى‌نماید. ابتهاج، راهبر گروه چاووش یکى از گروه‌هاى موسیقی در آستانه انقلاب مردمی ایران بود که با حضور هنرمندانی چون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان، محمدرضا شجریان و… ماندگارترین تصنیف‌ها و ترانه‌هاى انقلابی بعد از مشروطه را رقم زد.

یکی از علت‌های مراجعه بسیاری از هنرمندان و موسیقیدانان به آثار ابتهاج، روح موسیقیایى نهفته در آن است. چنان که همایون خرم، آهنگ‌ساز معروف برنامه «گل‌ها» که با ترانه‌هاى ابتهاج آهنگ ساخته، دلیل اصلی استفاده موسیقی‌دانان از اشعار سایه را منبع سرشار از الهام این اشعار به موسیقى‌شناسان مى‌داند. ابتهاج پیش از آن که شاعر باشد، اهل موسیقی است.

در روز ۱۲ مهر سال ۱۳۹۷ در مراسم پایانی «ششمین جشنواره بین‌المللی هنر برای صلح»، نشان عالی با عنوان «هنر برای صلح» به هوشنگ ابتهاج و سه هنرمند دیگر اهدا شد.

انتهای پیام/4028/پ