عربستان بالاخره دست ها را بالا برد و ایران پای میز مذاکره نشست

در شرایطی که وضعیت میدانی نبرد در سوریه طی شش ماه اخیر بسیار پیچیده و به ضرر ارتش و دولت مستقر سوریه شده بود و حتی بشار اسد از حفظ نقاط کلیدی کشور و عدم دفاع از سایر مناطق به واسطه عدم وجود توان نظامی سخن به میان آورده بود و در عین حال کشورهای عربی با تقویت های تروریست های تحت حمایت شان در خاک سوریه، در تلاش برای نزدیک شدن به دمشق و وارد کردن ضربات مهلک به ساختار برجای مانده سیاسی و امنیتی این کشور بودند، ورود روسیه معادلات را بر هم زد.

روس‌ها که دریافته بودند اگر با تاخیر بیشتری وارد جنگ به سوریه شوند، ممکن است دیگر فرصت برای اقدامات موثر نظامی باقی نمانده باشد، با حضورغیرمنتظره و وسیع نظامی، توانستند توازن نسبی را در صحنه نبرد ایجاد کنند؛ تحولی که ژنرال جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در سخنان تازه اش در جلسه استماع سنا درباره مقابله با داعش بدان اذعان کرد و به صراحت گفت موازنه قدرت در سوریه به نفع بشار اسد در حال تغییر است.

عربستان و ترکی که پیش از این تنها به دنبال ژست مذاکره در نشست‌های ژنو یک و دو بودند وعملاً اعتقادی به رفع چالش در سوریه از طریق گفت و گوی فراگیر نداشتند و با حذف ایران به عنوان یکی از بازیگران منطقه‌ای اصلی مکنونات قلبی شان را بروز دادند بودند، اکنون دریافته اند که با تغییرات معادلات در زمین، امکان رسیدن به دیوارهای دمشق را نخواهند داشت و جنگی بی پایان را پیش رو دارند و در همین راستا حاضر به وسعت بخشیدن به میز مذاکره شدند و قرار دادن صندلی و دعوت از تمامی طرفین مذاکره از جمله ایران به مذاکرات وین شدند.

در واقع می‌توان یکی از نشانه‌های بزرگ تغییر را حضور ایران در این مذاکرات قلمداد کرد. اما نشانه دیگر، تغییر ادبیات کشورهای غربی و ترکیه و عربستان در قبال تغییر وضعیت بشار اسد به عنوان رئیس جمهور مستقر سوریه است؛ در شرایطی که پیش از این تغییر بشار اسد به عنوان پیش شرط آغاز راه حل سیاسی در سوریه قلمداد می‌شد، اکنون قریب به اتفاق کشورهای مخالف دولت کنونی سوریه، از این پیش شرط گذشته اند و در عوض خواستار تعیین مدت مشخصی برای تعیین پروسه سیاسی و البته ارائه یک تضمین برای عدم حضور اسد در انتهای فرآیند سیاسی هستند.

واقعیت آن است که کشورهای عربی و غربی آنچنان سرمایه گذاری وسیعی برای پایین کشیدن اسد از مصدر امور در سوریه طی پنج سال اخیر انجام داده‌اند که اکنون حتی ممکن است حاضر به حفظ کل ساختار سیاسی و نظامی سوریه شوند اما همچنان خواستار تغییر نماد این ساختار یعنی بشار اسد هستند تا در نهایت به عنوان بازنده معرفی نشوند. ایران اما بدون پذیرش هرگونه پیش شرط به مذاکرات پیوسته و همانگونه که محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه کشورمان در جمع خبرنگاران در فرودگاه وین گفت، ایران حاضر نشده با قبول پیش شرط‌های خاص به فرآیند مذاکرات بپیوندد.

با همه نشانه های مثبت آیا می توان چنین استنباط کرد که نشست وین، نخستین گام برای پایان بخشیدن به بحران سوریه در کوتاه مدت است؟ پاسخ به این پرسش منفی است و به نظر می رسد بحران سوریه به واسطه حضور بازیگران متعدد «درون سوری»، «منطقه‌ای» و «جهانی» آنچنان پیچیده، لایه لایه و عمیق است که حتی اگر نشست وین به عنوان نشست «استمزاج» منجر به برقراری دیالوگ های مشترکی میان طرفین مناقشه و آغاز یک پروسه سیاسی شود، مذاکرات سنگین و نفس گیر و به پیچیدگی درگیری های سوریه برای دوره‌ای لااقل دوساله پی گرفته خواهد شد.

شواهد نشان می‌دهد اگرچه میان برخی از طرفین گفت و گو، شکاف گفتمانی در موضوع سوریه بسیار عمیق به نظر می‌رسد اما با چینش همه بازیگران و توالی تعامل طرفین میتوان به مفاهیم مشترکی دست یافت که از دشواری‌های پیش روی دستیابی به راه حل نهایی می‌کاهد و این نمای بیرونی از یک تضاد آشتی ناپذیر میان طرفین گفت وگوهای وین را تغییر می‌دهد.

به عنوان نمونه در سایه همه مناقشات رسانه‌ای و موضع گیری‌های شدید، روسیه و آمریکا به عنوان دو بازیگر عمده در صحنه بحران سوریه در برخی موارد می توانند به اشتراکاتی برسند و از آن سو، آمریکا با عربستان و ترکیه برخی نقاط نظرات مشترک دارند که در این مذاکرات تلاش می‌شود با تکیه بر همین نقاط اشتراک مذاکرات به پیش برود و هیات ایران نیز خود را آماده کرده تا علاوه بر نشست مشترک، با تمامی طرفین درگیر جهانی و منطقه‌ای درباره سوریه گفت و گوهای دوجانبه داشته باشد.

محمدجواد ظریف که شب گذشته گفت وگوی مفصلی در جهت تبادل نظر و هماهنگی مواضع با ولید المعلم همتای سوری خود داشته، اکنون پای میز مذاکره نشسته تا در عوض دعوای بی پایان درباره تقدم راه حل نظامی بر راه حل سیاسی و تقدم راه حل سیاسی بر راه حل نظامی، راه سومی را پیش پای طرفین قرار دهد که این دو راه حل به موازات هم پیش برود و هر گام سیاسی، با یک گام نظامی مشترک برای ثبات و امنیت بخشیدن به سوریه همراه شود.

در این میان ایران قصد ندارد در نقش وکیل مدافع شخص بشار اسد وارد شود و در واقع بر سرشخص دعوا نمی کند اما همچنان تاکید بر این است که هر اتفاقی ولو تغییر رئیس جمهور یا ساختار سیاسی سوریه، نه توسط قدرت های خارجی، بلکه باید در فرآیندی دموکراتیک توسط مردم سوریه در این ارتباط تصمیم گیری شود و همچنان اصرار بر این موضع وجود دارد که راه حل سیاسی به سوریه تحمیل نشده، بلکه در معرض رای مردم سوریه گذاشته شود.

با این حال اینکه فرآیند تحولات وسیع سیاسی در سوریه در قالب دولت وحدت ملی یا هیات انتقالی و یا هر ساختاری دیگری پی گرفته شود، اینکه کدام بخش از معارضان در چه چارچوبی حق حضور در تحولات سیاسی آینده سوریه را خواهند یافت، دستیابی به راه حل نهایی را پیچیده تر و دشوارتر می سازد اما آنچه اکنون به وضوح برای تمامی طرفین مشخص شده، این حقیقت است که بحران سوریه با شلیک گلوله به سرانجام نخواهد رسید و اگر قرار بر عبور از این بحران باشد، گام آخر در اتاق مذاکره برداشته می شود.