خبرهای بی‌اعتبار بیننده بیشتری در فضای مجازی دارد

به گزاش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، یک پژوهش دانشگاهی نشان داده است: کانال‌های خبری فارسی زبان که در پیام رسان تلگرام فعالیت می‌کنند و اعتبار منبع ضعیفی دارند و اخبار جعلی و کم اعتبار منتشر می‌کنند، نسبت به کانال‌های معتبر، بیننده بیشتری به خود جذب کرده‌اند.

این پژوهش را آقای قادر باستانی دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی با عنوان «اعتبار منبع در رسانه‌های اجتماعی؛ مطالعه موردی کانال‌های خبری تلگرام»، به راهنمایی دکتر اکبر نصراللهی و مشاوره دکتر هادی خانیکی و دکتر اسماعیل سعدی‌پور انجام داده است.

تحلیل محتوای 3160 پُست خبری‌تلگرامی، از پیشی‌گرفتن سلبریتی‌ها از سیاستمداران در خبرسازی و حضور جدی در عرصه اطلاع رسانی و یا نقش تأثیرگذار ابرکاربران در تولید اخبار ملی و بین‌اللملی حکایت دارد.

براساس نتایج این تحقیق، کانال خبری آمدنیوز، با وجود آنکه 44 درصد اخبارش فیک است، اما در عین حال پُربسامدترین اخبار را در میان کانال‌های فارسی زبان دارد و موضوعی هشداردهنده است که هوشیاری اولیای امور و متولیان امر را می‌طلبد تا درباره دلایل چنین فکت نگران‌کننده‌ای چاره‌اندیشی کنند.

کانال بی‌بی‌سی فارسی، بالاترین اعتبار منبع و کمترین اخبار فیک را دارد و آمدنیوز، بیشترین اخبار دیده شده را ثبت کرده و هر دو رسانه، از دایره رسانه‌های درون حاکمیتی خارج هستند و سیاستگذاری هر دو بر مبنای منافع خارج از حیطه منافع ملی کشور ایران انجام می‌شود.

در تحلیل محتوای اخبار، وجود مقادیر بالای اخبار فیک در عموم رسانه‌ها، کم‌توجهی به اعتبار منبع در برخی رسانه‌ها و غلبه نگاه غیرحرفه‌ای در تنظیم اخبار به دلیل بی‌توجهی به جامعیت اخبار و تنزل عناصر چرا و چگونه در اخبار، نشانه‌های وجود مشکل ساختاری در کانال‌های خبری جدید است و نیاز جدی به چاره‌اندیشی دارد.

یافته‌های این پژوهش نشان داده است: اعتبار منبع در کانال‌های خبری تلگرامی مورد بررسی، تحت تأثیر دو نوع عوامل برون‌زا و درون‌زا هستند. عوامل برون‌زا که در بیرون بستر رسانه، اثر می‌گذارد، شامل سه مقوله تحول در مفهوم اعتبار اطلاعات، کالایی شدن مخاطب و استیلای تبلیغات تجاری و نیز افول مسئولیت اجتماعی و حرفه‌ای‌گری می‌باشد. عوامل درون‌زا که ناشی از خود رسانه، بر اعتبار منبع تأثیر دارد، شامل سه مقوله رهیافت‌نو در تولید سبک و محتوای خبر، دگرگونی در ارزش‌های خبری و تغییرات در مفهوم سنتی دروازه‌بانی خبر است.

طبق یافته‌های این پژوهش، برخی رسانه‌های نامعتبر، علیرغم آمار بالای انتشار اخبار ناصحیح، دارای دنبال‌کننده و مخاطبان زیاد و نرخ بازنشر بالایی هستند. برای انتشار یک محتوای ساختگی، نیاز به آماده‌بودن فضای اجتماعی در جامعه، برای دریافت این‌گونه اخبار وجود دارد. سیاست رسانه‌ای در کشور، به‌ویژه نحوه فعالیت خبری سازمان صداوسیما و محدودیت‌های رسانه‌های بزرگ و رسمی، به نحوی است که مردم برای شنیدن اخبار ساختگی، آمادگی خوبی دارند؛ این مشکل با توسعه رسانه‌های موبایلی دو چندان شده است. متولیان امر لازم است، جوانب جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و ارتباطی این معضل را به‌درستی کاوش و برنامه‌ریزی کنند. هرگونه تعلل و سهل‌انگاری در این امر، آسیب‌های جدی به فرهنگ عمومی، رسانه‌ها و البته عامه مردم وارد خواهد کرد.

قادر باستانی در جلسه دفاع از رساله دکتری‌اش گفت اثرگذاری خارج از قاعده سلبرتی‌ها و اَبَرکاربران بر فضای خبری، به طور مشخص و ملموس در تحلیل محتوا دیده شد. تغییری که در ارزش‌های خبری به وجود آمده و ارزش شهرت را بالاکشیده و در عنصر «که»، وجود درصد بالایی افراد معروف هنرمند و ورزشکار، نشان دهنده تحولی است که در رسانه‌های جدید به وقوع پیوسته و سمت و سوی اخبار را تغییر داده است. تحلیل‌ محتوا نشان داد، بخش اعظم اخبار به سمت فشردگی پیش رفته که این امر، زوال متن و اهمیت تیتر را هویدا می‌سازد.

وی افزود: با رشد رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل و اثرگذاری آن بر افکار عمومی، و همزمان با آن، گسترش اخبار جعلی در فضای مجازی و اثرات روزافزون آن بر جوامع بشری، مطالعات اعتبار منبع از اهمیت بیشتری برخوردار شده است.

به گفته آقای باستانی تنوع و تعدد روزافزون اخبار و اطلاعات، انسان امروزی را در تنگنای بزرگی قرار داده و آزادی بی‌حد و حصر و ذره‌ای‌شدن نظام اطلاع‌رسانی که با پیشرفت‌های فناورانه حاصل شده، به نوعی آنارشیسم و از دست رفتن جریان اصلی جامعه از دست نخبگان انجامیده است. مردم اطلاعات و دانش سیاسی خود را از رسانه‌ها به دست می‌آورند و این اطلاعات، پس از تحلیل و پردازش مستقیم توسط مخاطب یا با کمک رهبران فکری، مبنای دیدگاه‌ها، نگرش‌ها و در نهایت رفتار سیاسی مردم می‌شود و حالا با برآمدن رسانه‌های جدید، مسئولیت اجتماعی روزنامه نگاران و نقش آنان در شکل گیری افکار عمومی، دچار چالش جدی شده است و نخبگان در موضع قرار گرفته‌اند.

این پژوهشگر با بیان اینکه تغییر «عصر اطلاعات» به «عصر اعتبار»، تغییری است که انسان باید در برابر اخبار دروغین، اطلاعات غلط و روش‌های مختلف نشر اکاذیب، توانمند شود، تصریح کرد: شهروندی که در عصر دیجیتال به رشد و بلوغ رسیده است، نباید صرفاً در جستجوی «صحت» اخبار باشد، بلکه باید بتواند با پیگیری منابع اخبار و اطلاعات، اعتبارشان را ارزیابی کند. همچنین بتواند اهداف پخش‌کنندگان اطلاعات را ارزیابی کند و از برنامه‌ها و مقاصد افرادی که به این اطلاعات اعتبار می‌بخشند، آگاهی کسب کند.

وی افزود: پس هرگاه که می‌خواهیم اطلاعات و اخباری را باور کنیم یا مردود بشماریم، باید از خود بپرسیم: منبع این اطلاعات چیست؟ آیا این منبع معتبر است؟ چه مراجعی به آنها اعتماد دارند؟ به چه دلیل باید به این مراجع اعتماد کنم؟ چنین سؤالاتی به ما کمک خواهند کرد تا با واقعیت در تماس باشیم و پرسیدن این سؤالات، بهتر از این است که منابع را به‌طور مستقیم بررسی کنیم تا از صحت اطلاعات اطمینان حاصل کنیم.

باستانی اظهار کرد: اخبار ساختگی، عمداً مخاطب را گمراه می‌کند و فریب می‌دهد. در خبر ساختگی، غالباً تیترهای چشم‌نواز یا گزارش‌های خبری کاملاً جعلی به کار می‌گیرند تا خوانندگان مطلب را افزایش دهند، تعداد اشتراک‌گذاری آنلاین را بالا ببرند و میزان کلیک مطلب در اینترنت را بیشتر کنند. در مورد آخری، خبر را به شکل مطالب «محرک کلیک» درمی‌آورند که فارغ از درستی خبر، سود تبلیغاتی از این فعالیت ببرند. همچنین اخبار جعلی، پوشش رسانه‌های جدی را تضعیف و پوشش خبرهای مهم را برای روزنامه‌نگاران مشکل می‌کند.

دانشجوی دکتری رشته ارتباطات، در پایان دفاع از رساله خود، پیشنهاد کرد روشی که در این پژوهش برای سنجش و تعیین جایگاه کانال‌های خبری تلگرامی از لحاظ اعتبار منبع معرفی شده، توسط نهادهای آکادمیک و یا مدنی از جمله انجمن روزنامه نگاران و نظایر آن به کار گرفته شود و سالیانه گزارش وضعیت اعتبار منبع در کانال‌های خبری فعال در فضای مجازی، ارزیابی و به اطلاع عموم برسانند. این کار هم در تولیدکنندگان محتوا انگیزه رقابتی ایجاد خواهد کرد تا نقایص کاری خود را جبران کنند و در حد استاندارد ظاهر شوند و هم برای مخاطب، راهنمای خوبی است که کانال معتبر را از کانال غیرمعتبر تشخیص دهند.

انتهای پیام/4071/