یافته تازه پژوهشگران درباره علفزارهای گرمسیری هند کمک ادبیات به علم را نشان میدهد
ساواناها اکوسیستمهایی باز با پوشش پیوسته علفی و درختان پراکندهاند که در شرایط گرم و فصلی رشد میکنند و نزدیک به ۱۰ درصد هند و بیش از یکسوم خشکیهای زمین را تشکیل میدهند. براساس گزارش «سایتکدیلی» پژوهشگران با بررسی ۴۴ گونه گیاهی که در متون کهن غرب هند ذکر شدهاند، توانستند تاریخ پوشش گیاهی غرب هند را بازسازی کنند. بیش از دو سوم این ۴۴ گونه، از گونههای شاخص ساوانا هستند؛ یعنی گیاهانی که حضورشان نشاندهنده این زیستبوم است.
یافتهها نشان میدهد ساواناهای غرب هند بسیار پیشتر از دوره جنگلزدایی دوران حکومت بریتانیا در این سرزمین وجود داشتهاند. شواهد پیشین نیز تایید میکند که بسیاری از ساواناهای گرمسیری جهان از جمله ساواناهای هند حتی بسیار کهنترند. برای نمونه، بقایای فسیلی گرده گیاهان و گونههایی از اسبهایآبی علفخوار و دیگر جانوران نشان میدهد پوشش گیاهی هزاران سال پیش این مناطق با ویژگیهای ساوانایی سازگار بوده است، نه جنگلی.
چرا ساواناها امروز اهمیت دارند
فقط در هند، بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی وجود دارد که در هیچ جای دیگر زمین یافت نمیشوند. بسیاری از آنها تنها در سالهای اخیر از سوی دانشمندان شناسایی و به طور رسمی ثبت شدهاند و اکنون با تبدیل زمینها به کشاورزی یا کاربریهای دیگر در معرض خطر قرار دارند. «آشیش نرلکار»، نویسنده اصلی این پژوهش از دانشگاه میشیگان میگوید: «بخش زیادی از تنوع زیستی ساوانا مقدس است؛ یعنی علاوه بر ارزش اکولوژیکی، ارزش فرهنگی نیز دارد».
ساواناها همچنین به عنوان مخازن کربن عمل میکنند؛ زیرا دیاکسیدکربنی را جذب میکنند که در غیر این صورت در جو باقی میماند و به گرمشدن زمین میانجامید. این علفزارها در آسیا، آفریقا، استرالیا و آمریکای جنوبی خوراک دام صدها میلیون راس گاو، گوسفند و دیگر علفخواران را تامین میکنند. برآورد میشود که ۲۰ درصد جمعیت زمین برای معاش خود به ساواناها و علفزارها وابستهاند.
پژوهشگران هشدار میدهند که این مزایا در خطر نابودی قرار خواهد گرفت، اگر تلاشهای مقابله با تغییر اقلیم شامل کاشت درخت در مکانهایی شود که هرگز جنگل نبودهاند. نرلکار میگوید: «این روایتهای چندصدساله روزنهای نادر به گذشته ما میگشایند و آن گذشته، گذشتهای ساوانایی بوده نه جنگلی».
ساوانا چیست؟
براساس تعریف «دانشنامه بریتانیکا»، ساوانا نوعی پوشش گیاهی است که در اقلیمهای گرم و فصلی رشد میکند و با درختانی پراکنده بر فراز لایهای پیوسته از علفها شناخته میشود. بزرگترین پهنههای ساوانایی جهان در آفریقا، آمریکای جنوبی، استرالیا، هند و مناطق میانمار–تایلند در آسیا و ماداگاسکار قرار دارند.
بحران نادیده گرفته شده
در حالی که جنگلها اغلب در مرکز برنامههای حفاظت و سیاستگذاری قرار دارند، ساواناها و علفزارها سالهاست به طور خاموش از میان میروند. طبق ارزیابیهای جهانی، بیش از نیمی از علفزارهای جهان به سبب کشاورزی، استخراج معدن، ساختوساز و مدیریت نادرست تخریب شدهاند. یکی از تهدیدهای فزاینده، «جنگلکاریِ اشتباه» است؛ یعنی کاشت درخت در مناطقی که ذاتا ساوانایی هستند. «لئونی مایر»، مسئول جهانی بازسازی اکوسیستم و چمنزارها و ساوانها در صندوق جهانی طبیعت در مقالهای درباره ساواناها تاکید میکند که چنین مداخلاتی میتواند ذخیره کربن و تنوع زیستی را کاهش دهد؛ زیرا این مناطق «جنگلهای ناقص» نیستند، بلکه زیستبومهایی مستقل و تکامل یافتهاند.
درسهایی از جهان برای مدیریت بهتر ساواناها
«مایر» در مقاله خود احیای این ساواناها و علفزارها را امری ممکن میداند که میتواند از طریق حذف عوامل وارد کننده فشار بر این محیطهای طبیعی مانند چرای بیش از حد یا از طریق مداخلات فعال مانند کاشت مجدد علفهای بومی و ... صورت گیرد. او همچنین به نمونههای موفقی را از احیای ساواناها و علفزارها در آمریکای شمالی، استرالیا، آرژانتین، مجارستان و برزیل اشاره میکند.
انتهای پیام/
