مطالعه و خواب مناسب شبانه؛ دو عامل مهم در افزایش عملکرد تحصیلی

به گزارش خبرگزاری آنا، لیلا امامی گفت: به فصل امتحانات نزدیک می‌شویم و دانش‌آموزان و دانشجویان در تلاش هستند تا خود را برای امتحانات پایان ترم آماده سازند و برخی از آنان برای کسب آمادگی و مطالعه بیشتر دروس از خواب شبانه صرفه نظر کرده و دچار کمبود خواب در ایام امتحانات می‌شوند.

وی افزود: براساس نتایج مطالعات صورت گرفته در ایران و جهان دانش آموزان و دانشجویان میزان خواب کافی و مورد نیاز محدوده سنی خود را ندارند.

امامی افزایش ساعت کار نیمه وقت، حجم بالای مطالب درسی، عادات اشتباه (تماشای تلویزیون و استفاده از وسایل الکترونیکی مثل کامپیوتر و موبایل قبل از خواب) را برخی از دلایل این تغییر الگو و کمبود خواب در دانشجویان و دانش آموزان عنوان کرد.

این متخصص بیهوشی اظهار کرد: خواب در فرآیند‌های شناختی که برای یادگیری و عملکرد تحصیلی ضروری هستند، نقش حیاتی ایفا می‌کند و براساس یافته‌های آکادمی طب خواب آمریکا، مطالعه و خواب مناسب شبانه دو عامل مهم برای افزایش عملکرد تحصیلی در دانشجویان و سایر فراگیران است.

امامی با اشاره به نظر متخصصان و اساتید بین المللی درخصوص تاثیر خواب در یادگیری گفت: طبق نظر یکی از برنامه‌ریزان تحصیلی دانشگاه هاروارد، محرومیت از خواب باعث خواب آلودگی در کلاس درس و اثرات منفی بر عملکرد کلی تحصیلی دانشجو می‌شود. همچنین طبق گفته یکی از اساتید گروه خواب دانشگاه استانفورد میزان هوشیاری فرد در طول روز حساس‌ترین معیار برای تعیین میزان نیاز اختصاصی هر فرد به خواب است.

به گفته این فلوشیپ طب خواب، اگر فردی در طول روز همواره خسته و خواب آلود است نشان می‌دهد که احتمالا خواب او کافی نیست.

تاثیر کیفیت و کمیت خواب بر میزان هوشیاری فرد

وی کیفیت و کمیت خواب را دو عامل اولیه موثر بر میزان هوشیاری فرد در طول روز برشمرد و این عوامل را در هوشیاری روزانه نوجوانان و جوانان بسیار مهم دانست، زیرا در این سنین در مقایسه با میانسالی یا کهنسالی، اختلالات شایع خواب نظیر آپنه انسدادی و سندرم پای بیقرار نادر است.

این متخصص بیهوشی بیمارستان شهدای تجریش کمبود خواب را منجر به اختلال یادگیری و حافظه و همچنین کاهش تمرکز و توجه عنوان کرد.

به گفته وی براساس نتایج مطالعات صورت گرفته در دانش‌آموزان، عواملی مانند زمان خواب کوتاه، برنامه نامنظم خواب و بیداری، دیر خوابیدن و بیدار شدن و کیفیت پایین خواب با سطح عملکرد تحصیلی نوجوانان در مدرسه مرتبط هستند. 

این فلوشیپ خواب طبق شواهد موجود فقدان خواب کافی در شب را منجر به اختلال عملکرد مغز و در نتیجه عملکرد ضعیف تحصیلی برشمرد.

امامی در ادامه به نتایج برخی تحقیقات در خصوص اثرات نامطلوب و ارتباط خواب ناکافی یا نامناسب با موفقیت درسی دانش‌آموزان و دانشجویان اشاره کرد.

خواب آلودگی و کاهش عملکرد تحصیلی و روزانه دانشجویان، کسب نمرات پایین در ریاضی و خواندن و نوشتن، مشکلات سلامت روان، کیفیت خواب پایین در دانشجویان رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی، کسب معدل پایین‌تر در دانشجویانی که "تمام شب" بیدارند و مطالعه می‌کنند برخی از نتایج مطالعه مذکور بود.

به گفته وی دانش‌آموزانی که شب‌ها تا دیروقت بیدار می‌مانند و آخر هفته این کمبود خواب را جبران کرده و بسیار دیر بیدار می‌شوند، عمکرد ضعیفی در کلاس درس پیدا می‌کنند. زیرا ساعت بیولوژیک بدنشان مجبور است مرتب خود را با ساعت متغیر خواب و بیداری آنها تنظیم کند و این موضوع باعث کاهش توانایی آنها در بیدار شدن زودهنگام برای کلاس‌های صبح ابتدای هفته می‌شود.

امامی در ادامه سخنان خود به تبیین نقش خواب در عملکرد تحصیلی فراگیران از ابعاد گوناگون پرداخت.

۱- تقویت حافظه

این فلوشیپ خواب دانشگاه با اشاره به اثر خواب در تقویت حافظه و انتقال اطلاعات به حافظه بلندمدت خاطرنشان کرد: خواب به انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت کمک می‌کند و به خاطر آوردن حقایق و مفاهیم آموخته شده در طول روز را آسان‌تر می‌سازد.

وی تقویت مهارت‌ها را از دیگر آثار مثبت خواب برشمرد و گفت: مغز در طول خواب به تقویت مهارت‌های حرکتی و دیگر آموخته‌های فرد می‌پردازد که این امر برای مهارت‌های نیازمند تمرین مانند موسیقی یا ورزش، حیاتی است.

۲- عملکرد شناختی

امامی توجه و تمرکز ذهنی را از تاثیرات مثبت خواب در حوزه عملکرد شناختی برشمرد و افزود: خواب کافی باعث افزایش توجه و تمرکز شده و به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد در طول کلاس‌ها و جلسات درسی تمرکز بهتری داشته باشند.

وی با اشاره به اثر خواب بر توانایی حل مسئله گفت: خواب به بهبود تفکر انتقادی و توانایی حل مسئله کمک می‌کند و به دانشجویان کمک می‌کند تا به طور موثرتری به مدیریت چالش‌ها بپردازند.

۳- تنظیم احساسات

این فلوشیپ دانشگاه با اشاره به نقش خواب در تنظیم احساسات و مدیریت استرس افزود: خواب با کیفیت به تنظیم احساسات و کاهش استرس کمک می‌کند و بر کیفیت یادگیری و عملکرد تحصیلی تاثیرگذار است.

این متخصص بیهوشی ثبات خلق و خو را از دیگر آثار خواب با کیفیت برشمرد و خاطرنشان کرد: دانش‌آموزانی که به خوبی استراحت کردند، معمولاً خلق و خوی بهتری دارند و این امر بر تعاملات آنها با همکلاسی‌ها و معلمان تاثیر مثبت می‌گذارد.

۴- سلامت جسمی

دکتر لیلا امامی نقش خواب را در رشد و تکامل جسمی به ویژه در نوجوانان بسیار مهم و ضروری عنوان کرد.

وی با اشاره به اثر خواب در عملکرد ایمنی بدن تاکید کرد: خواب کافی باعث تقویت سیستم ایمنی فرد می‌شود و احتمال ابتلا به بیماری‌های گوناگون را در وی کاهش می‌دهد، در نتیجه فراگیران وقت بیشتر و موثرتری برای مطالعه دارند.

۵- عملکرد تحصیلی

این فلوشیپ خواب با توجه به تاثیر خواب کافی در بهبود نمرات فراگیران گفت: طبق نتایج تحقیقات دانش‌آموزانی که خواب کافی دارند، معمولاً نمرات بالاتری کسب می‌کنند و در آزمون‌های استاندارد نیز عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند.

وی کاهش غیبت را از دیگر آثار خواب کافی در فراگیران برشمرد و یادآور شد: الگوی خواب سالم می‌تواند به کاهش غیبت از مدرسه منجر شوند و فرصت‌های یادگیری را تضمین کند.

توصیه‌های کلیدی به فراگیران در ایام امتحانات

امامی با اشاره به نیاز اغلب نوجوانان به هشت تا ۱۰ ساعت خواب شبانه برای عملکرد بهینه تاکید کرد که دانش‌آموزان و دانشجویان علاوه بر کمیت خواب (ساعات کافی و مناسب) باید به کیفیت خواب نیز توجه کنند و ضمن رعایت قوانین بهداشت خواب باعث ارتقا و بهبود کیفیت خواب خود شوند.

وی در ادامه به بیان برخی از قوانین بهداشت خواب و توصیه‌هایی به فراگیران پرداخت که به شرح زیر است.

بزرگسالان به هفت تا هشت ساعت و نوجوانان به هشت تا ۱۰ ساعت خواب شبانه نیاز دارند.

زود به رختخواب بروید تا زمان کافی برای خواب شبانه مناسب داشته باشید.

اگر در به خواب رفتن (شروع خواب) مشکل دارید، از تختخواب خارج شوید و تا زمانی که احساس خواب‌آلودگی کنید، یک کار آرامبخش مانند مطالعه کتاب یا گوش دادن به موسیقی انجام دهید.

از تختخواب فقط برای خواب استفاده کنید و از انجام مطالعه، تماشای تلویزیون یا صحبت با تلفن در تخت اجتناب کنید.

چرت روزانه باید محدود باشد و درصورت نیاز به خواب کوتاه روزانه باید مدت آن کمتر از نیم ساعت و حتما قبل از ساعت ۱۵ بعدازظهر باشد.

ساعت خواب و بیداری خود را در تعطیلات آخر هفته نیز همانند سایر روز‌های هفته تنظیم کرده و سعی کنید همان ساعت روتین همیشگی به رختخواب بروید و از خواب بیدار شوید.

اگر در طول هفته دچار کمبود شدید خواب هستید، می‌توانید در تعطیلات آخر هفته آن را جبران کنید، اما ساعات خواب شما باید به گونه‌ای باشد که مانع زود خوابیدن شما در شب نشود.

به یاد داشته باشید که دیر خوابیدن در اخر هفته باعث دشوار شدن بیداری برای کلاس‌های صبح روز شنبه می‌شود.

بعدازظهر و شب از مصرف کافئین خودداری کنید. کافئین ساعت‌ها در بدن باقی مانده و باعث ایجاد اختلال در به خواب رفتن می‌شود.

نور و روشنایی منزل را در شب کم کنید تا بدن شما بداند به زودی زمان خواب فرا خواهد رسید.

برای تقویت هوشیاری خود، صبح‌ها در معرض نور خورشید قرار بگیرید.

قبل از رفتن به تختخواب، مدتی را به "آرام کردن ذهن" خود اختصاص دهید.

قبل از خواب کامپیوتر، تلویزیون و تلفن همراه را خاموش کنید و ۱۵ تا ۳۰ دقیقه قبل از خواب در آرامش باشید.

هرگز قبل از خواب وعده غذایی سنگین نخورید.

شام به اندازه کافی بخورید و گرسنه به تختخواب نروید.

اگر با عمل به توصیه‌های مذکور هنوز دچار اختلال خواب هستید با پزشک یا متخصص خواب مشورت کنید.

فلوشیپ خواب دانشگاه در خاتمه سخنان خود خاطرنشان کرد: خواب تنها یک حالت استراحت جسم و ذهن نیست؛ بلکه یک فرآیند فعال است و تاثیر قابل توجهی بر یادگیری و موفقیت تحصیلی دارد و تشویق دانشجویان و دانش‌آموزان به رعایت بهداشت خواب باعث نتایج تحصیلی بهتر و بهبود سلامت آنها می‌شود.