تولید محصولات آرایشی بهداشتی سلامت‌محور بدون ترکیبات شیمیایی مضر
محققان یک هسته فناور موفق به ایجاد فرمولاسیون و تولید محصولات آرایشی بهداشتی سلامت‌محور فاقد ترکیبات شیمیایی مضر شدند.
خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ حسین عقابی؛ گسترش روزافزون محبوبیت لوازم‌آرایشی بهداشتی و جاذبه استفاده از این لوازم، باعث حضور چشم‌گیر این دسته از محصولات در سبد خرید بسیاری از افراد شده است.
فرآورده‌هایی که به‌طور مکرر مستقیماً روی پوست غشا‌های مخاطی مو و ناخن انسان اعمال می‌شوند باید برای سلامتی انسان بی‌خطر باشند. استفاده از این محصولات در برخی موارد با بروز اثرات نامطلوب ناشی از حضور عمدی یا تصادفی مواد شیمیایی ازجمله فلزات سمی مرتبط است.
فلزات موجود در لوازم‌آرایشی ممکن است مستقیماً وارد پوست شده از طریق پوست جذب خون شود در بدن تجمع کند و اثرات سمی در اندام مختلف داشته باشند. اکنون صنعت آرایشی بهداشتی بر رشد و توسعه چندجانبه برای سلامت مصرف‌کنندگان و محیط‌زیست متمرکز بوده؛ فرمولاسیون محصولات آرایشی و بهداشتی هر ساله بنا بر تحولات ایجاد شده در فناوری و تغییر تقاضای جهانی پیشرفت می‌کنند و به‌روز می‌شوند.
در همین راستا شرکت فناور «استودیو سلامت» مستقر در مرکز رشد سلامت دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد موفق به فرمولاسیون و تولید محصولات آرایشی بهداشتی سلامت محور فاقد ترکیبات شیمیایی مضر شده است. برای کسب اطلاعات چگونگی این موفقیت گفت‌وگویی با الهام میرممتاز عضو هیئت علمی گروه شیمی این واحد دانشگاهی و مدیرعامل این شرکت داشتیم که در ادامه خواهیم خواند.
آنا: درباره هسته فناور متبوع خود و زمینه کاری آن توضیحاتی را ارائه فرمایید.
میرممتاز: استفاده از محصولات بهداشتی، بخشی از عادت‌های روزانه افراد زیادی بوده که برخی محصولات بهداشتی موجود در کشور از پایه، مواد نامرغوب و حتی مضر تهیه می‌شوند. این امر به دلایل مختلف ازجمله تمایل به سودآوری بالا از سوی برخی تولیدکنندگان و عدم استفاده از مواد اولیه مرغوب، قاچاق محصولات بهداشتی از مبادی غیراصولی و با عدم کنترل زنجیره انتقال صحیح، وجود تحریم‌ها به‌عنوان مانعی بر تأمین مواد اولیه و حتی تولید محصولات بدون نظارت در کارگاه‌های زیرزمینی با برچسب برند‌های معتبر است.
محصولات بهداشتی ممکن است حاوی عناصر سنگین و برخی مواد غیراستاندارد باشد و استفاده دائمی از این مواد می‌تواند عوارض متعددی برجای بگذارد. پژوهش‌های این هسته فناور ارائه فرمولاسیون مناسب و کاربردی در راستای ساخت محصولات سلامت‌محور شامل کرم‌های مرطوب‌کننده، ضد آکنه، ضد لک، ترمیم‌کننده و آب‌رسان برای انواع پوست، کرم‌های ضد آفتاب شیمیایی و هیبرید با مقادیر مختلف SPF، محصولات محافظتی و ارایشی لب نظیر رژ و بالم در ایران انجام شده است.
در این تحقیقات، تحلیل و بررسی پارامتر‌های مؤثر بر کیفیت محصول برای اهداف توسعه پایدار کشور انجام شده و به این منظور محصولات تولیدی با استفاده از عصاره گیاهان، روغن‌های آنتی‌اکسیدانی و گیاهی، نگهدارنده‌های بی‌خطر، رنگ‌دانه‌های فاقد عناصر سنگین، اسانس‌های روغنی، امولسیفایر مناسب و ترکیبات شیمیایی ایمن با حد استاندارد تهیه و آنالیز‌های کنترل کیفی نظیر آنالیز عناصر سنگین، کشت میکروبی، تست SPF، تست pH روی همه محصولات انجام شده است.
آنا: از چه زمانی فعالیت خود را آغاز کردید و تاکنون چه موفقیت‌هایی در مسیر طی شده حاصل شده است و چه دستاورد‌هایی داشته‌اید؟
میرممتاز: سال ۱۳۹۷ به‌صورت مستقل از دانشگاه، کار روی محصولات بهداشتی سلامت‌محور را آغاز کردیم و پیشرفت‌های مناسبی در این زمینه به دست آوردیم. در این راستا و به منظور تجاری‌سازی محصول، ارتباطاتی با شرکت‌های خارجی برقرار کردیم تا بتوانم برخی مواد اولیه باکیفیت را وارد کنیم که با ورود به دوران کرونا این امکان از بین رفت. از پایان سال ۱۴۰۰ و پس از فروکش کردن ویروس کرونا به تعریف پروژه‌های کاربردی برای دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد در زمینه تولید محصولات آرایشی بهداشتی سلامت‌محور پرداختیم.
سال ۱۴۰۲ و با حصول پیشرفت‌هایی برای تولید محصولات بهداشتی سلامت‌محور به تأسیس هسته تحقیقاتی «استودیو سلامت» اقدام کردیم. رویکرد این تحقیقات در راستای فرمولاسیون و تولید انواع کرم‌های سلامت‌محور آب‌رسان، مرطوب‌کننده، ضد آکنه، ضد لک، روشن‌کننده، ترمیم‌کننده، ضد آفتاب و انواع بالم‌ها و محصولات لب فاقد عناصر سنگین و فاقد نگهدارنده‌های مضر قرار گرفت. در فرمولاسیون و تولید محصولات، از مواد اولیه ازجمله روغن‌ها و اسانس‌ها و بخش کوچکی از مواد اولیه وارداتی باکیفیت بالا استفاده شد که اشتیاق و تمایل دانشجویان به کسب نتیجه عملی و تمایل به ورود به بازار کار جهت ارائه محصولات تولیدی، از مهم‌ترین دستاورد‌های این تحقیقات بود.
با توجه به ابراز علاقه دانشجویان به همکاری، محصولات سلامت‌محور پس از فرمولاسیون در مقیاس آزمایشگاهی باکیفیت قابل ملاحظه تولید و بین جامعه آماری کوچکی به‌عنوان سمپل توزیع شد. درخواست‌های مکرر مصرف‌کنندگان به استفاده مجدد از محصولات، گویای کیفیت بالای محصول و قیمت مناسب در ازای کیفیت بالا، مزیت رقابتی محصولات سلامت‌محور تولیدی این هسته تحقیقاتی بوده است.
آنا: آیا هسته فناور متبوع شما در کسب درآمد‌های غیرشهریه‌ای دانشگاه نقشی داشته است؟ و دانشگاه سهمی از فعالیت شما دارد؟
میرممتاز: در ادامه فعالیت هسته تحقیقاتی به درخواست دانشجویان و با هماهنگی با مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد به برگزاری کارگاه‌های آموزشی و عملی ساخت محصولات سلامت اقدام کردیم. در برگزاری کارگاه‌ها، تلاش بر آن داشتیم که علاوه بر کمک به کسب درآمد‌های غیرشهریه‌ای، شرایطی مهیا کنیم که امکان شرکت دانشجویان علاقه‌مند به این رشته با هزینه پایین‌تر از بازار آزاد و در عین حال با راندمان آموزشی بالا فراهم شود.
آنا: محصول و نوع خدمت هسته فناور متبوع شما چه نیازی از نیاز‌های مردم و کشور را برطرف می‌کند؟
میرممتاز: سال‌های اخیر، رویکرد تولیدکنندگان به فرمولاسیون محصولات آرایشی بهداشتی عاری از مواد شیمیایی مصنوعی و با استفاده از عصاره‌های طبیعی گیاهی به‌عنوان جایگزین، تغییر یافته است. در گیاهان ترکیبات فعال زیستی مانند ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها، روغن‌های مختلف، اسانس‌ها، رنگ‌ها، تانن ها، آلکالوئیدها، کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و ترپنوئید‌ها و ... وجود دارد که می‌تواند به‌عنوان ترکیب فعال آرایشی بهداشتی استفاده شود.
محصولات آرایشی بهداشتی بر پایه گیاهان می‌تواند به منظور مصارف روزانه تولید و استفاده شود. فرمولاسیون و تولید محصولات آرایشی بهداشتی در هسته تحقیقاتی استودیو سلامت، عمدتاً بر پایه روغن‌ها، و کس‌ها، اسانس‌ها و ترکیبات گیاهی، نگهدارنده‌های بی‌خطر، رنگ‌دانه‌های دارای کنترل کیفی، فاقد عناصر سنگین و فاقد آلودگی میکروبی است تا بتواند این هدف را تأمین کند.
در فرمولاسیون نهایی بر اساس آنالیز‌های کنترل کیفیت استفاده از مواد شیمیایی مضر و عناصر سنگین تا زیر حد مجاز کاهش یافته؛ فرمولاسیون‌های ارائه شده، دارای بافت بسیار مطلوب و عاری از عناصر سنگین و آلودگی میکروبی بوده و از لحاظ کیفیت، آنالیز شیمیایی و قیمت نسبت به محصولات موجود در بازار دارای ارزش اقتصادی بالایی است.
آنا: نواقص و کمبود‌ها در راه تجاری‌سازی محصولات فناور را بیان کنید.
میرممتاز: فرمولاتور، نیاز به فضا و زمان کافی برای بررسی و ارائه فرمولاسیون محصولات و اصلاح آن دارد. مواد اولیه در کشور به‌صورت تکرارپذیر و باکیفیت بالا قابل دستیابی نیست. گاهی با اتمام روغن گیاهی ساده و تأمین مجدد آن، کل فرمولاسیون نیاز به اصلاح مجدد پیدا می‌کند که مستلزم صرف وقت و هزینهٔ هنگفتی بوده این در حالی است که روغن استاندارد و دارای کنترل کیفی ترکیبات، قابل دسترس نیست و در صورت وجود، بسیار گران‌قیمت است.
به‌عنوان محققی که در کشور‌های مختلف نظیر ایتالیا، امریکا و افریقای جنوبی و دانشگاه‌هایی نظیر صنعتی اصفهان به کار تحقیقاتی پرداخته‌ام، وجه تمایز فاحشی بین تحقیقات در ایران با مراکز تحقیقاتی مورد تجربه می‌بینم که از مهم‌ترین آنها، اتلاف وقت زیاد بر مسائل غیرعلمی است!
تأمین بودجه برای خرید مواد اولیه از مهم‌ترین دغدغه‌های محقق است با توجه به عدم اختصاص گرنت از طرف دانشگاه همه مخارج به‌صورت مشترک از طرف محقق و دانشجو تأمین می‌شود و گاهی با کمک برخی همکاران و آشنایان، صرفاً تلاش بر کاهش مبلغ آنالیز‌ها می‌شود. با توجه به وضعیت معیشتی حاکم بر جامعه، تأمین این بودجه بسیار سنگین شده و عدم تأمین بودجه یعنی توقف تحقیق و این مورد به کرات اتفاق می‌افتد.
تأمین مواد اولیه‌ای که کیفیت تکرارپذیر ندارند و توسط تأمین‌کنندگان محدودی ارائه می‌شود از دیگر مشکلات در راه محققان است. در این شرایط خریدار، حق انتخابی ندارد و قیمت ترکیب با قیمت ترکیبات معتبر دنیا مانند مرک و سیگما برابری می‌کند! از طرفی کیفیت همین مواد اولیه محدود به علت عدم درج اطلاعات روی بسته توسط تأمین‌کننده، لازم است با انجام آنالیز‌های متعدد کنترل شود که مستلزم صرف هزینه بوده در حالی که در صورت دسترسی به بازار آزاد این محدودیت مرتفع خواهد شد.
عدم تولید باکیفیت برخی مواد اولیه نظیر اسانس‌های روغنی با وجود تنوع گسترده‌ای از گیاهان در کشور، سبب محدودیت فرمولاتور در ارائه محصول با رایحه مناسب است که البته در حوزه آرایشی بهداشتی اهمیت بالایی دارد.
یافتن ظروف مناسب محصول برای بسته‌بندی از مشکلات دیگری بوده که یک فرمولاتور محقق با آن روبه‌رو است. تولیدکنندگان بزرگ ظروف آرایشی بهداشتی، معمولاً برای شرکت‌های بزرگ به‌صورت انحصاری تولید انجام می‌دهند. از طرفی تولیدکنندگان کوچک به علت عدم صرفه اقتصادی، تعداد محدودی ظروف ارائه می‌دهند که در سراسر ایران به‌صورت یکسان توزیع و امکان انتخاب بر ایجاد تنوع در بسته‌بندی محدود می‌شود. این مشکل نیز به دلیل عدم دسترسی به بازار جهانی است؛ زیرا با جستجوی ساده در آمازون و یا سایت‌های معتبر خارجی می‌توان تنوع زیادی از بسته‌بندی‌ها با امکان سفارش به تعداد مورد نظر وجود دارد.
آنا: آیا حمایت لازم را از سوی دانشگاه و مراکز و نهاد‌های مربوط با مأموریت خود داشته‌اید؟ و انتظارتان از مسئولان چیست؟
میرممتاز: موضوع اصلی، عدم تسهیل تولید از مبادی قانونی است؛ امکانی که به محقق اجازه بررسی و کسب تجربه بیشتر بدهد. عدم آگاهی نهاد‌های بالادست از مسائل مرتبط با تولید، سبب بی‌توجهی به تصویب بند‌های قانونی برای تسهیل تولید شده است. گرفتن مجوز‌های لازم نیازمند صرف هزینه و وقت زیادی است که محقق و فرمولاتور را از مسیر تحقیق دور می‌کند. وجود نهاد‌های تسهیل‌کننده که با دریافت هزینه منطقی و یا تسهیم سود، به فرمولاتور برای کسب مجوز و راه‌اندازی لابراتوار مجهز کمک کند، می‌تواند مسیر تولید محصولات باکیفیت را بسیار هموار کند. این در حالی است که به نظر می‌رسد فرمولاسیون، دانش و تجربه بالا، ساده‌ترین بخش کار بوده و ادامه مسیر پر از ناهمواری است. نخستین گام پس از فرمولاسیون، کسب مجوز و تأمین لابراتوار مناسب بوده که هزینه‌بر است و با توجه به عدم امکان حمایت اصولی توسط دانشگاه، این امر پر چالش خواهد بود.
یکی از چالش‌های مسیر‌های تحقیقاتی در زمینه آرایشی بهداشتی، تأمین مجوز برای مسیر‌هایی بوده که قبلاً در قانون تعریف نشده و یک فرمولاتور یا محقق خلاق می‌تواند آن مسیر جدید را پایه‌گذاری کند؛ اما برخی از ایده‌های کسب‌وکار به دلیل عدم تعریف قانونی، امکان شکوفایی ندارد. اینجا، نیاز به همکاری مرکز رشد به‌صورت جدی مطرح می‌شود؛ اما معمولاً مراکز رشد بر اساس تعریف بسیار محدودتری کار می‌کنند.
آنا: برای رشد و شکوفایی مراکز رشد در دانشگاه‌ها چه پیشنهادی ارائه می‌دهید؟
میرممتاز: تخصیص بودجه و استخدام نیروی متخصص برای نظارت بر اختصاص صحیح بودجه، مهم‌ترین نیاز مراکز رشد است. خلاقیت و پشتکار برای رشد و شکوفایی یک تحقیق، لازم و ضروری بوده؛ اما قطعاً بدون تأمین بودجه امکان رشد و پیشرفت بسیار محدودکننده می‌شود؛ بنابراین باید در عوض اختصاص اتاق و پست‌های مدیریتی در مراکز رشد، نهاد‌های مسئول به فکر تأمین بودجه و حمایت از هسته‌ها و شرکت‌های دارای محصول باشند. در غیر این صورت هر تلاشی در تولید، محکوم به عدم موفقیت است.
آنا: تازه‌ترین فعالیت‌ها و نیز برنامه‌های آینده خود را تشریح فرمایید.
میرممتاز: در عصر جدید، فرمولاتور‌های محصولات آرایشی و بهداشتی با استفاده از تکنولوژی‌های جدید و جایگزینی تدریجی مواد مصنوعی با مواد طبیعی به اصلاح فرمولاسیون پرداخته‌اند. در سال‌های اخیر، رویکرد فرمولاتور‌ها با استفاده از فناوری‌های جدید مانند فناوری نانو به فرمولاسیون محصولات آرایشی بهداشتی عاری از مواد شیمیایی مصنوعی و با استفاده از عصاره‌های طبیعی گیاهی به‌عنوان جایگزین، تغییر یافته؛ بدین منظور در اصلاح فرمولاسیون محصولات این هسته تحقیقاتی، کاربرد ترکیبات نانو با منشأ گیاهی به‌عنوان یک سیستم انتقال موضعی کارآمد و ایمن برای بهبود پوست و درمان ترمیمی در حال بررسی است.
امروزه محصولات آرایشی بهداشتی فراوانی به‌صورت خانگی با متریال غیربهداشتی و بدون کنترل کیفی تولید می‌شود و در پیج‌های مختلف اینستاگرامی با حمایت اینفلوینسر‌ها به منظور کسب سود به فروش می‌رسد و به دلیل عدم کاربرد مواد اولیه ضروری، می‌تواند منبع آلودگی باشد. این خوش‌بینانه است که تصور کنیم برخی از این تولیدکنندگان از خواص ترکیبات خطرناک و کوتاه اثر مانند کورتون در محصول استفاده نکنند!
برخی از مروجان ناآگاه طب سنتی به تشویق مردم در عدم استفاده از ترکیبات شیمیایی می‌پردازند. برای نمونه پیشنهاد می‌دهند از عسل به‌عنوان نگهدارنده استفاده شود. آنالیز میکروبی محصولاتی که در آنها نگهدارنده مناسب وجود ندارد، عمدتاً دارای آلودگی هستند و برخی مردم، بر اساس سوگیری، ترجیح می‌دهند باور کنند که ترکیب شیمیایی مضر است. در حالی که استفاده از ترکیبات شیمیایی با رعایت حد استاندارد، می‌تواند به تضمین سلامتی کمک کند.
در دورانی که ذهنیت مردم توسط برخی شیادان به سخره گرفته شده، رسالت خود را بر این می‌دانیم که بتوانیم با فرمولاسیون و تولید محصولات آرایشی بهداشتی باکیفیت بالا و قیمت مناسب، احساس رضایت برای مصرف‌کننده، فراهم کنیم.
به گزارش آنا، الهام میرممتاز عضو هیئت علمی گروه شیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، دوره دکتری را به‌صورت مشترک در دانشگاه صنعتی اصفهان و مرکز Elettra ایتالیا گذراند و به‌عنوان دانشجوی منتخب کشوری فارغ‌التحصیل شد.
او در طول سال‌های تحصیل و کار، چندین مقاله معتبر ISI، دو کتاب ملی و بین‌المللی چاپ شده و پروژه‌های تحقیقاتی متعددی با فولاد مبارکه اصفهان، مرکز انرژی اتمی اصفهان و شرکت گاز شهرکرد ارائه کرد. بین پروژه‌های صنعتی، ساخت دستگاه تمام‌اتوماتیک جهت آنالیز آنلاین و همزمان گاز احیا در فولاد مبارکه، به‌عنوان طرح ملی در کشور مورد تقدیر قرار گرفت.
میرممتاز از سال ۱۳۸۳ تدریس در دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا و واحد فلاورجان را آغاز کرد و از سال ۱۳۸۸ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد مشغول به فعالیت شد. طی سال‌های اول کار در دانشگاه آزاد شهرکرد، پروژه‌های تحقیقاتی بنیادی برای دانشجویان ارشد در نظر گرفت که مقالات معتبری از آنها به چاپ رسید. با این حال، در طی تحقیق و تدریس و با وجود تلاش زیاد دانشجویان در پروژه‌های تحقیقاتی و حصول نتایج ارزشمند، اما نتایج، حاکی از عدم انگیزه و توانمندی کافی دانشجویان برای ورود به بازار کار بود؛ بنابراین با دیدگاه جدیدی به تعریف پروژه‌های تحقیقاتی کاربردی روی آورد.
انتهای پیام/
