دولت جدید مسیر هزینه میلیون‌ها دلار مبالغ انتقال آب را شفاف‌سازی کند

داریوش مختاری در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری علم و فناوری آنا، با درخواست از دولت چهاردهم مبنی بر ساماندهی وضعیت صنعت آب در کشورگفت:  با وجود منسوخ شدن فرآیند سدسازی در ایران، ما همچنان این کار را در ایران انجام می‌دهیم. ما نه‌‌تنها سدسازی را ادامه می‌دهیم، بلکه طبق آمار وزارت نیرو در سال ۱۳۹۴، ۱۱۰۰ سد داشتیم که ۲۰۰ سد بزرگ را شامل می‌شود. از این میان ۶۰۰ سد ساخته‌شده داشتیم و بقیه سدهای در دست ساخت یا در دست مطالعه بوده است. کل توان و آورده آبی سطحی سدها که سدها به آن منظور ایجاد می‌شوند، حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب برای ذخیره‌سازی است که این ذخیره‌سازی به خشک شدن رودخانه‌ها هم می‌انجامد.

بیشتر بخوانید

اقتصاد و دولت آینده/۱۷

اجرای سند ملی امنیت غذایی مطالبه دانش‌‌بنیان‌ها از دولت چهاردهم

پژوهشگر و کُنشگر حوزه مدیریت آب، کشاورزی و منابع طبیعی ادامه داد: در این سال‌ها حدود ۱۰۰۰ رودخانه دائمی و فصلی کشور به خشکی کامل رسیدند و تمام پیامدهایش در تالاب‌های هورالعظیم، گاوخونی، بختگان و دریاچه ارومیه دیده می‌شود. در عین حال سدسازی ما محصول توسعه نیافتن فناوری نیست، بلکه عمدتا محصول تصمیم‌های سیاسی و منطقه‌ای است، محصول کار کارشناسی نیست. اگرنه تمام این‌ها باید از مسیر فنی‌اجرایی عبور کند که حوزه فعالیت مهندسان مشاور است. مقرراتی در کشور وجود دارد که دستگاه‌های اجرایی که از اعتبارات عمرانی استفاده می‌کنند را به انجام مطالعات ملزم می‌کند.

این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: اینجا این سوال مطرح می‌شود که اگر سدسازی با هدف تولید برق است، چرا از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و خدمات مهندسی کشور و حوزه‌های تولید فناوری استفاده نمی‌کنیم که بتوانیم روش‌های جایگزین انرژی را شناسایی کنیم؟ برای مثال انرژی‌های برق‌آبی و انرژی‌های بادی؛ که ناچار شویم برای تامین حدود شش تا هشت درصد برق کشور، سدسازی اضافه انجام دهیم؟ آن هم در شرایطی که وقتی تعداد سدها بالا می‌رود، دیگر آبی نیست که بخواهیم به‌وسیله آن انرژی تولید کنیم.

از سدسازی، به سدبازی رسیدیم

مختاری با بیان اینکه در کشور ۱۹ سد قبل از سال ۱۳۵۷ ساختیم که حدود ۱۲ میلیارد مترمکعب آب را ذخیره می‌کرد، افزود: پس از آن ۲۰۰ سد بزرگ ساختیم مانند کارون، گتوند و کرخه و عمده تولیدات انرژي‌های برق‌آبی هم در استان خوزستان است. بیشتر این هم دیگر گنجایش سدسازی نداریم و حتی می‌توان برای آن اصطلاح سدبازی را به کار برد؛ یک کار غیرکارشناسی که در ظرف دانش اقتصاد و تحلیل منفعت و هزینه و دانش مهندسی، تعریف مشخصی برایش نشده است.

پژوهشگر و کُنشگر حوزه مدیریت آب، کشاورزی و منابع طبیعی با بیان اینکه دولت باید شرایط برابری برای شرکت‌های خصوصی هم فراهم کند و برای تولید دانش و فناوری حمایت‌های عمده بگذارد، گفت: تسهیلاتی که به شرکت‌های خصولتی داده می‌شود، باید شفاف باشد، نه اینکه تسهیلات صندوق توسعه ملی به مبالغ میلیون دلاری در اختیار این شرکت‌های رانتی قرار گیرد که کار انتقال آب انجام دهند.

وی با اشاره به استفاده از ظرفیت‌های دانشی و فناوری برای حوزه تولید انرژی توضیح داد: در حوزه هواشناسی و تغییر اقلیم، شرکت‌های دانش‌بنیان و حوزه‌های خدمات مهندسی می‌توانند دانش را توسعه دهند و به‌عنوان زیربنایی در شرایطی که اقدامات کارشناسی مورد نیاز است، مورد استفاده قرار گیرند. برای مثال صفحات خورشیدی در نیروگاه‌ها را به‌عنوان مرزهای دانش‌ می‌شناسند که شرکت‌های خدمات مهندسی هم می‌توانند به این حوزه ورود کنند.

این کارشناس حوزه آب بیان کرد: ما اگر بخواهیم در مسیر درست حرکت کنیم، نظام فنی‌اجرایی کشور باید در چهارچوب و آیین‌نامه باشد. ما بیش از ۱۰۰۰ دستورالعمل سازمان برنامه بودجه کشور را داریم که فرآیندهای طولانی و سنگینی را طی می‌کنند که تصویب شوند؛ ۴۲۰۰ شرکت مهندسان مشاور در کشور داریم در رسته‌های مختلف که ۹۰۰ شرکت در گروه مهندسی آب هستند، اعم از سدسازی، آبیاری و زهکشی، مهندسی رودخانه و علوم مهندسی آب. این شرکت‌ها و ضوابط وجود دارد برای اینکه ما نظام‌مند عمل کنیم، اما تصمیمات سدسازی عمدتا خارج از تصمیمات فنی‌اجرایی است.

بیشتر بخوانید

اقتصاد و دولت آینده/۲۴

مطالبه دانش‌بنیان‌های صنایع فناورمحور از دولت چهاردهم

مختاری با بیان اینکه ما باید بر اساس نیاز آورد آبی و حجم آبی که موجود است و دوره‌های بازگشت مشخص می‌توانیم به این نتیجه برسیم که آیا به سد نیاز داریم یا خیر، اظهار کرد: برای مثال سد طبس ۳۰ سال پیش ساخته شده اما آبگیری نداشته است؛ سد تنگاب فارس فرار آب از بستر دارد، سد سیوند فرار آب دارد، روی پهنه‌های باستان‌شناسی هم ساخته شده و در ۲۰ سال اخیر رودخانه شادابی که به دریاچه بختگان منتهی می‌شد را خشک کرده است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: برای شناسایی نیاز سدسازی، دانش اکولوژی، دانش هواشناختی و گزارش فنی‌مهندسی برای ساخت بدنه می‌خواهد. اگر این دانش در سال‌های ابتدای انقلاب کم بوده، در سال‌های اخیر هم بومی شده و هم دانش نسبتا خوبی دارد. وزارت نیرو مشخصا بر اساس یافته‌های مهندسان مشاور باید این کار را انجام دهد و ما باید به سمت‌ شکست سدهای مخربی مانند گتوند و سیوند پیش برویم.

مطالبه از دولت چهاردهم در حوزه آب

این کارشناس حوزه آب درباره مطالبه از دولت چهاردهم توضیح داد: دولت جدید باید با حمایت از بخش خصوصی به تصمیمات کارشناسی اهمیت دهد. بخش عمده‌ای از منابع اعتباری کشور در دست شرکت‌های کلان پیمانکری و مهندسان مشاور است که تحت‌عنوان اقتصاد پنهان یا غیررسمی و درواقع شرکت‌های خصولتی کار می‌کنند؛ اینها به سمت انجام پروژه‌های انتقال آب می‌روند که بسیار قابل نقد است.

مختاری با بیان اینکه دولت جدید باید شرایط اقتصاد رسمی را پررنگ کند، گفت: تسهیلاتی که به شرکت‌های خصولتی داده می‌شود، باید شفاف باشد، نه اینکه تسهیلات صندوق توسعه ملی به مبالغ میلیون دلاری در اختیار این شرکت‌های رانتی قرار گیرد که کار انتقال آب انجام دهند. دولت باید شرایط برابری برای شرکت‌های خصوصی هم فراهم کند. برای تولید دانش و فناوری باید حمایت‌های عمده بگذارد.

وی خاطرنشان کرد: ما یک سری طرح تحت عنوان تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی داریم. چند صد هزار میلیارد تومان پروژه انتقال آب صرف می‌شود که فقط دو میلیارد مترمکعب آب استحصال شود. اگر بخش کوچکی از این اعتبار، به شرکت‌های حوزه آب داده شود که طرح‌های تعادل‌بخشی را انجام دهند، در آن حوزه می‌توانیم رشد فناوری هم داشته باشیم.

این کارشناس حوزه آب گفت: موانعی که پیش روی شرکت‌های پیمانکاری و مهندسین مشاور در حوزه بیمه و مالیات است، حتی موانعی که محیط کسب‌وکار آنها را محدود می‌کند، باید اصلاح شود، در غیر این صورت شرکت‌های خصوصی در نتیجه فشار اقتصادی که روی آنها است حذف می‌شوند. دغدغه اصلی، یکجانبه‌نگری در توزیع اعتبارات و حذف رقابت در حوزه خدمات مهندسی است. وقتی فضا فراهم شود، فناوری هم رشد می‌کند و انرژی‌های جایگزین برق‌آبی و روش‌های ارزان تولید انرژی از محل نور خورشید و آب هم خودبه‌خود شکل می‌گیرند.

استفاده یک‌دهم درصدی از انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران

مختاری با بیان اینکه در حال حاضر کمتر از یک‌دهم درصد از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌شود، گفت: ما می‌گوییم چون کشورهای همسایه از منابع آب دریا برای شیرین‌سازی استفاده می‌کنند، عقب نیفتیم. حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب استحصال آب سالیانه از آب‌های زیرزمینی سطحی داریم، اما نیاز نیست به حوزه شیرین‌سازی وارد شویم، زیرا توجیه اقتصادی ندارد. اتفاقا باید برای تامین آب به روش‌های گلخانه‌ای رو بیاوریم.

وی خاطرنشان کرد: گلخانه‌های هوشمند با استفاده از فناوری فضایی که اگر مورد حمایت قرار گیرند، می‌توان حجم قابل توجهی محصول کشاورزی با آنها تولید کرد؛ در آن صورت نیاز نداریم برای تامین آب به پروژه‌های گران‌قیمت رو بیاوریم. دولت باید نقش پیشران و پشتیبان داشته باشد که این گلخانه‌ها توجیه اقتصادی داشته باشند.

بیشتر بخوانید

اقتصاد و دولت آینده/۲۳

مطالبه دانش‌بنیان‌ها از رئیس جمهور؛ برای مقابله با تغییرات اقلیمی حمایت می‌خواهیم

پژوهشگر و کُنشگر حوزه مدیریت آب، کشاورزی و منابع طبیعی با بیان اینکه تخصیص منابع در حوزه آب در کشور ما به‌شدت مشکل دارد، گفت: ما باید از ظرفیت انرژي‌های تجدیدپذیر استفاده کنیم. در حالی که چون کشور ثروتمندی از منابع نفت و گازی هستیم، به سمت منابع رانتی می‌رویم و گران‌قیمت‌ترین و غیراقتصادی‌ترین کارها را انجام می‌دهیم. در حالی‌که باید منابع اعتباری خود را صرف توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و مهندسی حوزه فناوری‌های ساخت و تولید سازه‌های انرژي خورشیدی و بادی کنیم.