طهرانچی: پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی نیازمند قوام و شکل‌دهی مأموریت است

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در نخستین شورای تخصصی علوم پزشکی و مراکز درمانی دانشگاه آزاد اسلامی که صبح امروز در بیمارستان فرهیختگان برگزار شد، با ارائه سخنرانی با موضوع «علوم پزشکی؛ از رسالت تا مأموریت» گفت: دانشگاه آزاد اسلامی تا پیش از این به عنوان شبکه عمل نمی‌کرد و مجمع‌الجزایری بود که هریک از واحدها کار خود را می‌کرد اما اکنون ما به دنبال نظام یکپارچه منسجم اثرگذار هستیم چرا که هر که می‌خواهد اثرگذار باشد، باید جایگاه خود در شبکه را پیدا کند.

وی خاطرنشان کرد: بنده از ابتدای سال در سخنرانی‌ها به مسئله دانایی - توانایی و رسالت  مأموریت دانشگاه پرداخته‌ام. اساساً انسان چهار ساحت پرورشی «دانایی»، «توانایی»، «رفاه یا ثروت» و «حیات» دارد و این چهار ساحت تعیین‌کننده نظام جهت‌گیری شخصی و اجتماعی است. به عنوان مثال؛ ما از کودکی با موضوع انشاء «علم بهتر است یا ثروت» مواجه بودیم و همواره موضوع دانایی و توانایی، دانایی و ثروت و رابطه این چهار ساحت با یکدیگر مطرح بوده است چرا که این چهار ساحت، چهار وجه انسان است.

دکتر طهرانچی با بیان اینکه خداوند عالَم هم داناست، هم توانا و قادر، هم رزاق و هم يُحْيِي وَ يُمِيت است، گفت: عالِم بر این اساس خلق شده که انسان باید نسبت به این چهار وجه حساسیت داشته باشد. روزگاری دانایی رکن بود و می‌گفتند «توانا بود هرکه دانا بود» و دانایی سنگ زیرین آسیاب محسوب می‌شد اما امروز جوانان به دنبال دانایی نیستند بلکه توانایی برای آنها اهمیت پیدا کرده است. به عنوان نمونه؛ نسل قبل حوزه پزشکی افرادی بودند که کتاب‌ها را با دقت مطالعه می‌کردند تا ذهن خود را قوام دهند اما امروز جوانان به سیستم و ماشین رجوع می‌کنند و نسل امروز دیگر خیلی با دانایی کاری ندارد. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: این موضوع باعث بروز چالش شده است چرا که نسل قبلی پزشکان با اساتید با منطق دانایی با جوانان صحبت می‌کنند در حالی که آنها دانایی را از هوش مصنوعی کسب می‌کنند. به همین دلیل استفاده از این دو نسل از کامپیوتر نیز متفاوت است.

وی خاطرنشان کرد: علاوه بر موضوع دانایی و توانایی، بحث حیات و روزی نیز در پزشکی از اهمیت زیادی برخوردار است و به همین دلیل شاهدیم که برخی کنش‌های پزشکی به تبع روزی تغییر کرده است به طوری که زمانی متخصص شدن در جراحی قلب و توانمند شدن پزشکان ارزش بود اما امروز برخی پزشکان به دنبال حوزه زیبایی و پوست رفته‌اند چون روزی جهت‌دهنده فعل شده است. یک پزشک جراح توانمند و یک پزشک داخلی دانا بود اما امروز می‌بینیم که پزشکان برای کسب درآمد به دنبال انجام اعمال جراحی زیبایی هستند. این موضوع نشان می‌دهد که چهار وجه پرورشی انسان شکل‌دهنده رفتار اوست و اساساً نظام‌های علمی را می‌سازد.

وی با اشاره به نقشه علم دنیا گفت: در این نقشه، پس از جنگ جهانی «سلامت» کِشنده و پیش‌برنده علم آمریکاست و پزشکی و روانشناسی سهم زیادی را به خود اختصاص داده است در حالی که در چین نگاه به پزشکی مطرح نیست و کِشنده علم آنها حوزه «مهندسی» است. در شوروی سابق نیز علوم پایه کِشنده علم بود. این موضوع نشان می‌دهد که دنیا مجموعه‌ای از اثرات بازتابی است که تحولات علم، فناوری، فرهنگ و در کنار آن موضوعات نوآوری، اقتصادی و اجتماعی درهم تنیده است. بنابراین نمی توان گفت که دانشگاه یک محیط منزوی است.

دکتر طهرانچی با بیان اینکه از سیصد سال گذشته که علوم پزشکی و فیزیک قوام یافت، دوره جدیدی در علم آغاز شد، گفت: پس از شاخه شاخه شدن علم در دوره جدید، وارد مباحث جدی شده‌ایم به طوری که بعد از انقلاب صنعتی موضوع integrated interbranch technologies مطرح شد و بین پزشکی و روند توانایی و فناوری رابطه جدی است. رشد پزشکی مرهون تشخیص پزشکان و تشخیص پزشکان نیز مرهون ابزارهایی همچون MRI، آزمایش‌ها، رادیولوژی و... است و این مسیر از زمانی که پزشکان از یک گوشی پزشکی به عنوان ابزار استفاده می‌کردند تا اکنون که پیشرفت‌های چشمگیری در علم پزشکی به وجود آمده، ادامه دارد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: اخیراً با رشد ابزار، over-branches technologies مطرح شده و هوش مصنوعی به میدان آمده است. زمانی اپتیک به کمک چشم‌پزشکان آمد و اکنون نیز هوش مصنوعی به کمک آمده تا نقش پزشکان در تشخیص را حذف کند و کار پزشک را انجام دهد. بدین ترتیب با فناوری نو مواجه هستیم که انسان‌واره است.

وی با بیان اینکه در تحولات انقلاب صنعتی، غرب از ماشین‌ابزار به ماشین‌همراه رسیده است، تصریح کرد: این مسیری است که غرب طی می‌کند و اگر درک درستی از آن نداشته باشیم، دانشگاه، پزشکی و دیگر امور و تخصص‌های ما تعطیل خواهد شد. اکنون تحولات به جایی رسیده است که دیگر اتوماسیون اتاق عمل نیز تغییر کرده و بازوی هوشمند و سخت‌افزار پا به عرصه پزشکی گذاشته است و اگر این سیر تحول که از گوشی پزشکی، نوار قلب، اکو و سی‌تی آنژیو طی شده را درک نکنیم، به جایی خواهیم رسید که دانشجویان بگویند وقتی هوش مصنوعی به سؤالات ما پاسخ می‌دهد، چرا باید کتاب «اصول طب داخلی‌هاریسون» را بخوانیم. زمانی پزشکان خط به خط این کتاب را حفظ بودند اما اکنون دانشجویان اتکای دانایی را به هوش مصنوعی و ماشین سپرده‌اند. واقعیت این است که در مقطعی از زمان قرار داریم که پزشکی به شدت تحت تأثیر تحولات ماشین و انسان قرار گرفته است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: اتفاقات جدیدی خلق شده و ربات دیگر فقط ماشین نیست. فرق تلسکوپ و ربات این است که ربات هیبریدی شده و هوش انسانی پیدا کرده است و هدف علم امروز انسان‌واره است نه طبیعت. علم و فناوری درهم تنیده است و الگوی مصرف انرژی، ماشین‌ گیاه‌واره را به حیوان‌واره تبدیل کرده اما این مسیر مصرف انژی با مسیر مصرف انرژی بدن انسان متفاوت است به طوری که انسان 70 سال عمر می‌کند و در این مدت غذا مصرف می‌کند اما ضایعه زیست محیطی ندارد یا مرغابی که 5 هزار کیلومتر پرواز می‌کند، آلایندگی به وجود نمی‌آورد اما هواپیما آلایندگی دارد.

دکتر طهرانچی با بیان اینکه اکنون انسان محور منطق انرژی شده است، گفت: سیستم بدن انسان منطق طراحی‌های امنیتی، نظامی و... شده و بدین ترتیب پزشکی وارد عرصه جدیدی شده است چرا که  انسان احسن الخالقین است و غرب با اتکای به این موضوع از سیستم ایمنی بدن که در پیوند کلیه مطالعه شده، برای نظام امنیتی الگو می‌گیرد. تاکنون فیزیک محور توسعه علم غرب بود اما امروز جای خود را به پزشکی داده است. پیش‌تر از سیستم فیزیک و رفتار طبیعت سلاح و نظام امنیتی ساخته می‌شد اما اکنون از روی بدن انسان این طراحی صورت می‌گیرد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه اهل علم درمقابل قرآن به سجده افتاده و خاضع می‌شوند، گفت: خداوند 1400 سال پیش در قرآن کریم می‌فرماید «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ». اکنون دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که در طراحی‌های خود باید به سراغ انسان‌واره بروند. به همین دلیل آنچه در قرن جدید اتفاق می‌افتد، حرکت از مدل پدیده‌های طبیعی به سمت طبیعت جاندار و انسان است.
وی با بیان اینکه دنیای پیش رو دنیایی جدید است، تصریح کرد: امروز به جواب‌های تکنولوژیک دست یافته‌ایم که براساس اصول بنیادی طبیعت زنده بنا شده است. در اینجا مرحله جدیدی از توسعه شروع می‌شود که در آن ما مجهز می‌شویم که از یک تکنولوژی محض، نوع مدل‌وار از نسخه‌برداری «سازمان‌دهی طبیعت انسان» برپایه مواد غیر ارگانیک نسبتاً ساده به بازتولید سیستم‌های طبیعت زنده برپایه نانوبیوتکنولوژی‌ها گذر کنیم.

دکتر طهرانچی ادامه داد: سؤالی که مطرح می‌شود، این است که آیا این مباحث خطرناک است؟ پاسخ منفی است چرا که خداوند در فطرت انسان در دانایی، توانایی، روزی و حیات کمال‌طلبی قرار داده است و حیات مطلق، روزی‌دهنده، دانا و قادر مطلق خداوند عالم است و می‌فرماید وقتی به معجزین فی الارض برمی‌خورید، به پیامبران اولوالعزم رجوع کنید. بعد از حضرت نوح، چهار پیامبر اولوالعزم داریم که هرکدام نماد یکی از این چهار جلوه خداوند هستند؛ حضرت ابراهیم سرزمین را بنا نهاد که روزی و امنیت برقرار شود، حضرت موسی عصایی داشت که ابزار متحرک و توانای او بود، حضرت عیسی معجزه حیات و زنده کردن مردگان داشت و پیامبر مکرم اسلام (ص) نیز با معجزه قرآن مظهر دانایی شد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به تفاوت‌های علم در غرب و اسلام گفت: علم غرب خداوند را مدنظر ندارد و فقط انسان، جامعه و طبیعت را در سه علم روانشناسی، علوم اجتماعی و علوم طبیعی (پزشکی) می‌بیند اما ما مسلمانان خدای رب العالمین را داریم و در اموری مانند پزشکی معتقدیم که زمانی که بیمار می‌شویم، خداوند است که ما را شفا می‌دهد (وَإِذَا مَرِضتُ فَهُوَ يَشفِينِ). ما این موضوع را کجا به دانشجو یاد می‌دهیم که شفا به اذن خداوند است و خدا اصل وجود است. در اینجاست که مفهوم شفا، توسل، امید به زندگی، عبور از بیماری و سلامت معنوی معنا پیدا می‌کند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: دانشگاه نهاد دانش و نهاد اجتماعی است. پزشکی ابتدا به عنوان نهاد دانش باید حل مسئله کرده و دانش حل مسئله آن چندبعدی باشد. در بعد نهاد اجتماعی نیز باید مدیریت دانش و نگاه برون‌گرایانه داشته باشد. اگر حل مسئله یک‌بعدی باشد، مانند مواجهه با کرونا می‌شود که همه چیز را تعطیل کردیم تا سلامت جسمی تأمین شود اما برای سلامت اجتماعی و روانی برنامه و تدبیر نداشتیم. 

وی با بیان اینکه پزشکی رسالت انسانی بزرگ و از صفات خداوند است، گفت: پزشکان در هنگام طبابت و جراحی باید بدانند که دستان خدا برای شفای بیمار هستند. آیا دانشجویان را اینگونه تربیت می‌کنیم که بدانند فعل خدا را جاری و ساری می‌کنند و حلول جلوه الهی هستند؟ واقعیت این است که باید خیلی کار کنیم تا پزشک حاذق دست خدا تربیت کنیم. 

وی با بیان اینکه برای سلامت و رشد انسان باید خلق معنا کرد، گفت: ما در دانشگاه آزاد اسلامی یک سند تحول و تعالی داریم و براساس آن حرکت می‌کنیم. روزی که می‌خواستم رشته روانشناسی بالینی را به معاونت علوم پزشکی منتقل کنم، برخی مخالف و نگران این اتفاق بودند اما ما می‌خواستیم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی، انسان به ماهو انسان را بشناسد.

دکتر طهرانچی تأکید کرد: منطق ما در سند تحول و تعالی این است که سلامت زیستی، روانی و اجتماعی باید بومی شود و سلامت فقط جسمی نیست بلکه جسمانی، اجتماعی و روانی است.

دکتر طهرانچی با اشاره به علت موفقیت حوزه علوم پزشکی در کشور و اقبال مردم به این رشته‌ها، گفت: دانشکده‌های پزشکی در کشور ما موفق بودند چون به رسالت و مأموریت توجه داشتند. مأموریت این دانشکده‌ها بهداشت و درمان و رسالت آنها آموزش پزشکی است و به طور همزمان در نهاد دانش و اجتماع حضور دارند و مردم می‌گویند که پزشکی جوانان آنها را دانا و توانا می‌کند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: واقعیت این است که دانشگاه چهار نظام علمی، فناوری، تربیتی و فرهنگی دارد که نظام تربیتی باید پایه و عرصه محور بوده و طوری رفتار کند که دانشجویان آماده حضور در اجتماع شوند. همچنین ما باید در کنار ارائه دانایی و توانایی به جوانان، روی موضوعات رزق و حیات نیز کار کنیم. 

وی با بیان اینکه در موضوعات تربیتی با دانش، توانش، گرایش، کنش و بینش مواجه هستیم، گفت: علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی باید منشأ دانش بوده و بیمارستان‌های خود را داشته باشد. در این روند فقط به دنبال تربیت پزشک دانا و توانا نیستیم بلکه دیگر رشته‌های مرتبط با حوزه درمان و بیمارستان مانند رشته‌های صنایع غذایی، حسابداری، هتلداری، مهندسی صنایع، معماری و... نیز باید در این عرصه به صورت تعاملی حضور داشته باشند. دانشگاه بدون بیمارستان جامع بی‌معنی خواهد بود چرا که بیمارستان کانون اجتماعی است و ما نیاز این کانون هستیم.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه این دانشگاه در سند تحول و تعالی می‌خواهد با این نگاه مهارت و آموزش عملی را زنده کند، گفت: ما معتقدیم که باید رویکرد حل مسئله واقعی را به عنوان الگو قرار دهیم و فقط به دنبال ارائه آموزش تخصصی نبوده و آموزش اجتماعی، مهارتی، حرفه‌ای و کارآفرینی را به جوانان بدهیم. پزشکی و پرستاری فقط دانش نیست بلکه بینش و گرایش هم در این حوزه بسیار مهم است و پزشک و پرستار باید در عین دانایی و توانایی، مهربان و صبور نیز باشند.

دکتر طهرانچی تأکید کرد: نظام دانایی در کلاس و نظام توانایی در عرصه اتفاق می‌افتد و ما بین این دو محیط مکمل، کاربینی و کارآموزی را تدارک دیده‌ایم. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه مأموریت دانشگاه در جامعه‌پردازی است و نه نظام درونی دانشگاه، گفت: می‌خواهیم در حوزه مأموریت جامعه فرهیخته، خلاق، نوآور و کارآمد داشته باشیم اما سؤالی که در حوزه پزشکی مطرح است، این است که مأموریت حوزه پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی چیست. می‌دانیم داشتن مأموریت عامل پایداری است و رسالت دانش را می‌شناسیم اما تاکنون حوزه علوم پزشکی مأموریت جدی نداشته چرا که مأموریتی از سوی حاکمیت به ما واگذار نشده است و خودمان باید مأموریت پزشکی را ترسیم کنیم.

وی ادامه داد: دانشگاه آزاد اسلامی 40 درصد پرستاران و 10 درصد پزشکان کشور را تربیت می‌کند و این در حوزه رسالت است. در حوزه مأموریت نیز یکی از برنامه‌های معاونت علوم پزشکی، ایجاد قطب‌های پزشکی است. باید مأموریت‌های حوزه علم پزشکی را ترسیم و آن را با قدرت تثبیت کنیم؛ چرا که ریشه مشکل زیان‌ده بودن بیمارستان‌های ما نداشتن نگاه مأموریتی است و تاکنون نگاه به بیمارستان در این دانشگاه صرفاً نگاه عرصه آموزش بوده است. دیگر نباید بیمارستان‌ها عرصه صرف باشد و باید برای آن مأموریت در نظر بگیریم.

دکتر طهرانچی در پایان خاطرنشان کرد: پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی نیازمند قوام و تقویت انجام رسالت و شکل‌دهی مأموریت است.