ضرورت تبیین تفاوت‌های بنیادین فرهنگ مدرن و فرهنگ اسلامی

حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه در مراسم اختتامیه نخستین اجلاس منطقه‌ای رایزنان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در کشورهای همسایه با تاکید بر «حکمت و حکمرانی فرهنگ» اظهار کرد: اگر نگاه حکمی به حکمرانی فرهنگ داشته باشیمُ می‌توانیم موفق شویم، منظور از حکمت علم نافع کارآمد مبتنی بر لب یا خرد ناب است، در واقع اگر عقل نظری، عقل عملی، عقل معاش و عقل معاد جمع شود، لب که جمع آن الالباب است، تحقق پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه کاربست لب یا خرد ناب، حکمت طبق تعبیر قرآن است، ادامه داد: حکمرانی از حکومت داری متفاوت است، هر چه فرهنگ را حکومتی کنیم از حکمرانی آن دور می‌شویم. برای ترویج و تحقق فرهنگ ایرانی اسلامی باید از مشارکت حداکثری مردم به‌ویژه حلقه‌های میانی استفاده کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری در مشارکت مردم در مسائل اقتصادی و فرهنگی بیان کرد: متاسفانه برعکس این تاکیدات عمل و دستگاه‌های حاکمیتی و حکومتی را گسترده کرده‌ایم، در این زمینه نهادهایی را راه‌اندازی و نیروهایی جذب شده‌اند که کارایی لازم را ندارد، بعد می‌گوییم که همه بودجه صرف دستمزد نیروها می‌شود. بنابراین برای حکمرانی فرهنگی باید تعداد کمی از افراد در دولت فعالیت فرهنگی را برای فعالان این حوزه تسهیل کنند.

خسروپناه با بیان اینکه اگر حکمت با حکمرانی پیوند داشته باشد موفق خواهیم شد، اضافه کرد:  پژوهش های زیادی درباره موضوع حکمرانی در جهان صورت گرفته است و بسیاری از عقلای دنیا مشارکت حداکثری مردم را عامل موفقیت در حکمرانی می‌دانند، ما نیز باید از این الگوها استفاده کنیم، در مبانی تفکر غربی اختلافاتی داریم اما می‌توانیم از تکنیک‌ها و فناوری‌های محققان جهان استفاده کنیم.

استاد خسروپناه در تعریف فرهنگ آن را یعنی مجموعه‌ای شبکه‌ای از دانش، بینش، نگرش، گرایش، منش و کنش یک جامعه دانست و افزود: هویت فرهنگی شبکه‌ای در هم تنیده از این ۶ ساحت در جامعه است، در حال حاضر جامعه ما هویت ایرانی اسلامی غربی دارد، در صورتی که بر مبنای سخنان مقام معظم رهبری هویت مطلوب ما ایرانی اسلامی انقلابی است، در این مسیر طبیعتاً دستاوردهای مثبت غرب را می‌پذیریم، اما تفکرمان غرب‌گزین انتقادی است و نسبت به استکبار غرب، غرب‌ستیز هستیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه با تاکید بر مفاهیم بنیادین غربی نظیر مدرن (Modern)ادامه داد: واژه مدرن معادل فارسی ندارد و سنت (Tradition) قرون وسطایی در مقابل مدرن است.

وی با بیان اینکه مدرن در تمدن غرب با تمدن اسلامی قابل مقایسه نیست، ادامه داد: بر اساس اصول بنیادین تمدن اسلامی، خداگرایی یا انسان برای خدا مطرح است، بر این مبنا عقل‌گرا و وحی‌گرا هستیم و عقل و وحی را دو منبع معرفتی می‌دانیم. بنابراین اگر بنیادی‌های معرفتی را بپذیریم، با این بنیان‌ها باید به سمت حکمرانی فرهنگ اسلامی برویم و در این زمینه باید اقداماتی را انجام دهیم.

خسروپناه اقدام نخست را تبیین تفاوت‌های بنیادین فرهنگ مدرن و فرهنگ اسلامی دانست و گفت: باید وجوه اشتراک و افتراق ما مشخص شود، این نیست که بگوییم با فرهنگ مدرن در تضاد هستیم چون ما عقل مستقل را قبول داریم، ما حکمت خودمان را داریم البته این حکمت قیاس‌پذیر نیز هست و می‌توان آن را با فلسفه غرب مقایسه کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام مباحثه با متفکران غربی برای تبیین بنیادین فرهنگ مدرن و فرهنگ اسلامی موثر قلمداد کرد و افزود: باید تفاوت‌های بنیادین را استخراج کنیم تا ما را متهم به قرون وسطایی نکنند، اندیشمندان غربی نیز علاقه‌مند به این مباحثات هستند.

وی اقدام بعدی برای حکمرانی فرهنگ اسلامی را سیاستگذاری کلان و عملیاتی فرهنگ اسلامی اعلام کرد و ادامه داد: در این زمینه مثلا در حوزه بین‌الملل باید سند فرهنگ و ارتباطات بین الملل تدوین شود تا حکمرانی در این باره مشخص شود. همچنین باید سیاست‌های کلان و عملیاتی را تدوین کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید بر پرهیز از تصدی گری این شورا در تدوین اسناد، بیان کرد: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمانی قدرتمند در حکمرانی فرهنگ و ارتباطات بین‌المللی است که تجربه وزین و نیروی فکور زیادی دارد. در کشور ما برخی حکمرانی را با مدیریت یا سیاستگذاری یکی می‌دانند در صورتی که اینگونه نیست و سیاستگذاری بخشی از حکمرانی است، تنظیم‌گری بخشی بعدی حکمرانی است، تصدی‌گری شامل مقررات‌گذاری، آیین‌نامه‌نگاری، گفتمان‌سازی، راهبری، نظارت و ارزیابی و اصلاح مقررات است.

خسروپناه بر استفاده از حلقه‌های میانی داخلی و جهان در موضوعات مختلف فرهنگی تاکید کرد: در اکثر موضوعات حلقه‌های میانی متعددی داریم که می‌توان از آنها استفاده کرد در حالی که دنبال نهادسازی هستیم، به نظر می‌رسد که حکومت داری و حکمرانی را بد فهمیدیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین با اشاره به رویکردهای جدید ایجاد شده در این شورا عنوان کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی چهار حوزه ماموریتی علم، فناوری، فرهنگی و اجتماعی دارد، و چهار ستاد در حوزه‌های علم و فناوری، تعلیم و تربیت، فرهنگی اجتماعی و زنان و خانواده ایجاد کرده تا کار قرارگاهی و راهبری را از این طریق دنبال کند.

وی ماموریت های اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی را راه بینی، راهبری، راهبردی و راه سنجی دانست و گفت: رویکرد جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی ارتباط با جبهه‌های مردمی، حلقه‌های میانی و دستگاه‌های حاکمیتی است.

خسروپناه اعلام کرد: معتقدیم که فعالان حوزه‌های مختلف خودشان سندهای موردنیاز را بنویسند و ما در شورا بررسی نهایی را انجام می‌دهیم.