مروری بر شبهات ایجادشده در زلزله خوی

احمد زارعان شیروانه‌ده دکتری تخصصی ژئوفیزیک زلزله‌شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا در شبستر با مروری بر شبهات ایجادشده در زلزله اخیر خوی اظهار کرد: امروزه با توسعه شبکه‌های لرزه‌نگاری در مقیاس محلی، منطقه‌ای و جهانی امکان ثبت هرگونه جنبش نیرومند زمین ایجادشده در هر نقطه از زمین و در سراسر جهان وجود دارد.

وی افزود: تشخیص زلزله‌های طبیعی حاصل از گسلش با لرزش‌های ناشی از انفجار با استفاده از روش مکانیسم کانونی با دقت بسیار خوبی امکان‌پذیر است. لرزه‌های ناشی از گسلش به صورت کشش یا فشارش در ایستگاه‌های لرزه‌نگاری بنا به محل جایگیری ایستگاه ثبت می‌شوند؛ اما لرزه‌های حاصل از انفجار به صورت فشارشی در تمام ایستگاه‌ها ثبت می‌شوند.

زارعان توضیح داد: اگر انفجارات بزرگ در حد هسته‌ای باعث فعال شدن گسل و ایجاد زلزله القایی نیز بشوند، امکان تشخیص وجود دارد؛ البته شبکه لرزه‌نگاری دنیا که توسط آمریکا توسعه داده شد به منظور اندازه‌گیری شدت و تعیین محل انفجارات هسته‌ای شوروی سابق بود.

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر در پاسخ به این پرسش که آیا انفجار مصنوعی برای اکتشاف لیتیوم باعث زلزله اخیر خوی شده است؟ گفت: بی‌اعتمادی بین ملت و دولت به دلیل حوادث چند سال اخیر باعث به وجود آمدن چنین شایعاتی می‌شود، این در حالی است که برای اکتشاف لیتیوم که عمدتاً در شورابه‌ها وجود دارند، نیازی به انفجار نیست و چینی‌ها نیز با وجود ذخایر بزرگ لیتیوم افغانستان نیازی به ذخایر لیتیوم ضعیف ایران ندارند؛ هرچند وجود لیتیوم در منطقه تأیید شده است و با انفجار امکان استخراج آن فراهم نمی‌شود.

وی درباره اینکه آیا وقوع زلزله با بزرگی ۵.۹ ریشتر در منطقه خوی طبیعی است؟ توضیح داد: منطقه خوی در ایالت لرزه زمین ساختی البرز آذربایجان بوده که در امتداد گسل تبریز _ میشو واقع شده است. دانشمندان بسیاری از دهه‌ها قبل تا دهه حاضر در محدوده زون کششی خوی مطالعات بسیار مفصل و دقیقی انجام داده‌اند. از جمله مطالعات «دکتر اسماعیلی» از سازمان زمین‌شناسی کشور و ژان پیر از ETH زوریخ شاهدی بر فعال بودن گسل‌های این منطقه است.

دکتری تخصصی ژئوفیزیک زلزله‌شناسی تشریح کرد: مرکز زلزله ۵.۹ ریشتذری خوی استان آذربایجان غربی روی نقشه گسله‌های ایران ثبت و بر این اساس، گسل احتمالی مسبب زلزله حدس زده شده است. برآورد شد که سگمنت‌هایی از گسل گیلاتو-سیه‌چشمه-خوی در مجاورت رومرکز زلزله امتداد دارد و احتمالا جنبایی آن قطعه گسلی موجب رخداد زلزله ۵.۹ خوی استان آذربایجان غربی شده است به این ترتیب وقوع زلزله در خوی به هیچ عنوان دور از ذهن نیست.

زارعان اضافه کرد: مسئله مهم در ایجاد خرابی بر اثر جنبش ناشی از زلزله، شتاب ثبت شده در محل سازه است. در تنها شتاب نگاشت شهر خوی، شتاب مجموع مؤلفه‌های افقی پردازش نشده مقدار ۰.۴۱ g را نشان می‌دهد. این مقدار از شتاب ۰.۳۵ g آیین‌نامه زلزله موسوم به ۲۸۰۰ بیشتر است. سازه‌های شهری معمول در صورت طراحی و اجرای صحیح فقط بر اساس این شتاب و طیف طرح حاصل از آن انجام شده است. با توجه به اینکه آیین‌نامه ۲۸۰۰ تضمینی برای ایمنی ۱۰۰ درصد سازه نمی‌دهد با این حال عملاً حداقل کشته و مصدوم را شاهد بودیم.

وی توضیح داد: سال ۱۳۹۲ تحلیل خطر و ریز پهنه‌بندی جامع شهر خوی توسط سازمان مسکن و شهرسازی آذربایجان غربی انجام شد که مقادیر ارائه شده در این گزارش به مقادیر واقعی تجربه شده نزدیک‌تر است. اینکه اگر مقادیر همین مطالعات مد نظر طراحی قرار می‌گرفت، شاهد همین میزان تخریب نیز نبودیم.

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر با یادآوری امدادرسانی به زلزله‌زدگان گفت: حدود دو ماه پیش سفری به یکی از بزرگ‌ترین معادن سنگ آهن ایران در یزد داشتم. ریل راه آهن که اتصال معدن به فولاد اصفهان را میسر می‌کرد بر اثر سهل‌نگاری راننده لوکوموتیو دچار آسیب چندکیلومتری شده بود. برای تعمیر این خط پولساز و اقتصادی به تعداد زیادی پیمانکار برای بازسازی از کل ایران به منطقه اعزام شده بود به‌طوری‌که شمردن تعداد بیل مکانیکی و جرثقیل و سایر تجهیزات امکان‌پذیر نبود.