شهروندان در جمهوری اسلامی چه حقوقی دارند؟

به گزارش گروه فرهنگی آنا، کتاب «حقوق شهروندی در اندیشه اسلامی» در 9 فصل؛ مجموعه مقالاتی ست از حجت الاسلام والمسلمین سید جواد ورعی، که به بررسی حقوق شهروندان در نظام اسلامی می‌پردازد.

در بخشی از فصل دوم این کتاب می خوانیم:

«پیامبر خدا و جانشینان معصوم ایشان کم و بیش از حقوق شهروندی در برابر حکومت سخن گفته و بر تأمین آن پای فشرده اند. چه در زمان «بسط ید» و برخورداری از قدرت و چه در زمان «قبض ید» و محرومیت از قدرت.

سخن گفتن از «برابری حقوق اجتماعی، اقتصادی و سیاسی» در شرایطی که حتی در جوامع متمدن آن روز «برتری ثروتمندان بر فقرا» ، «قدرتمندان بر ضعفا» ، «مالکان بر بردگان» و «مردان بر زنان» امری پذیرفته شده و مخالفت با آن دیوانگی تلقی می شد، حاکی از «راهبردی بودن سیاست دفاع از حقوق شهروندی» در سیره رسول خدا بود.

یکی از حقوق شهروندی که در سیره پیشوایان معصوم به چشم می خورد، «آزادی های اجتماعی» است. رسول خدا(ص) و ائمه اطهار (ع) «اظهار نظر در حوزه امور عمومی» را حق مردم می دانستند. از این رو، با آنان مشورت کرده و «نظرخواهی از مردم» را حقّ آنان شمرده و در ادای این حق پیشقدم بودند. رسول خدا در موقعیت های گوناگون با مردم مشورت می کرد و بدین وسیله ضمن این که به آنان شخصیت می داد و میانشان الفت ایجاد می کرد و راه و رسم تعامل با یکدیگر را می آموخت، «احساس مسئولیت» نسبت به مسائل اجتماعی را درآنان بر می انگیخت. گرچه تصمیم گیری نهایی با پیامبر بود اما مشورت با دیگران را ترک نمی کرد. هرگز از اظهار نظر مردم در مسائل مربوط به آنان ناراحت نمی شد و ایشان را از بیان نظراتشان برحذر نمی داشت. استاد شهید مطهری معتقد است:

«برای هیچ کس مثل رسول خدا زمینه استبداد و دیکتاتوری فراهم نبود ولی هرگز استبداد در امور اجتماعی نمی ورزید و کوشش می کرد مردم را به دموکراسی عادت دهد. داستان ها از مشورت های رسول خدا هست. رأی و نظر و فکر و عقیده مردم را محترم می شمرد، با آن ها تبادل نظر می کرد، با این که با عالم وحی متصل بود.» (مطهری ، یادداشت های استاد مطهری: ج 9، ص 139)

یکی دیگر از حقوق شهروندان در برابر حکومت «حق سئوال، انتقاد و اعتراض» بود. در فر هنگ اسلامی و سیره پیشوایان معصوم مردم در برابر حاکمان حق سئوال، انتقاد، اعتراض و حتی شکایت دارند. و متقابلا دولتمردان «مسئول و موظف به پاسخگوئی»اند. وقتی امام معصوم خود را مقیّد بداند که به سئوالات، انتقادات و اعتراض ها و حتی شکایات مردم پاسخ دهد و خود را فوق سئوال و اعتراض و شکایت نداند، حاکمان غیر معصوم به طریق اولی چنین وظیفه و مسئولیتی دارند. در گفتار و سیره معصومان هرگز «پاسخگویی» در برابر خداوند «رافع مسئولیت پاسخگویی» در برابر مردم نبوده است.

حجت الاسلام والمسلمین سید جواد ورعی، دانش آموخته الهیات دانشگاه تهران است و سردبیری فصلنامه «حکومت اسلامی» (ارگان رسمی مجلس خبرگان رهبری) را در سوابق علمی خود دارد.

کتاب «حقوق شهروندی در اندیشه اسلامی» را انتشارات میراث اهل قلم منتشر کرده است. علاقه‌مندان همچنین می‌توانند برای خرید نسخه الکترونیک این کتاب به سایت فیدیبو مراجعه کنند.