واکاوی ویژگی‌های دانشگاه تراز انقلاب اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، انقلاب اسلامی دوران جدیدی در ایران را شکل داد، اما الگوی اسلامی سازی دانشگاه و بعدها علم در ایران، منحصر در جهان‌بینی اسلامی نبود. بسیاری فکر می‌کردند می‌توان جهان جدیدی را ساخت. انقلاب مبتنی بر تفکر انقلابی و علیه نظم موجود، به دنبال تخریب آن بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زمینه اسلامی سازی دانشگاه فراهم شد؛ تاریخ ایران مانند بستری، تبار انقلاب اسلامی است. نهاد دانشگاه در ایران جایگاه بسیاری بود، برخی که دل در غرب داشتند و برخی که نگاه به شرق دوخته بودند، اما دانشگاه میراث کسانی شد که معتقد به شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» بودند.

دانشگاه تراز انقلاب اسلامی، بر اساس تصویری که امام خمینی(ره) و رهبرمعظم انقلاب ترسیم کرده اند، علاوه بر آنکه باید کشور را به پیش برد، راهکاری برای انسان سازی و تداوم انقلاب اسلامی است؛ این دانشگاه با پیشینه نظری جدید که مبتنی بر میراث اسلامی بود به وجود آمد، نهادهای جدیدی در دانشگاه تأسیس شدند و دستاوردهای دانشگاه و نهادهای دانشگاهی افزون گشت. نهادهای تراز انقلاب اسلامی، مبین پیوند میان فرهنگ اسلامی و جامعه هستند.

انقلاب اسلامی با انقلاب فرهنگی تکمیل شد؛ فرایند انقلاب فرهنگی دو سال و نیم به طول کشید و نهاد ستاد انقلاب فرهنگی که بعدها به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر نام داد از دل آن به وجود آمد. بعدها اسلامی سازی علوم انسانی و دانشگاه در دستور کار این شورا قرار گرفت، اما این فرایند چه پیشینه و تباری داشته است. دانشگاه تراز انقلاب اسلامی محصول تاریخ معاصر ایران است. نگاهی به بستر نظری نهاد دانشگاه به ایران نشان دهنده ریشه‌های فکری این مسئله در رویارویی سنت و تجدد و آغاز دوران جدید ایران است.

این آرمان بر بستر اندیشه جدید در ایران ظاهر شده است. برخی از ارزش‌های دانشگاه در تراز انقلاب اسلامی را می‌توان اشتراکات این آرمان با دانشگاه به صورت کلی است، اما برخی از ویژگی‌ها در این آرمان خاص دانشگاه در تراز اسلامی است. بر اساس یک تحقیق در خصوص جایگاه دانشگاه و دانشگاهیان در نگاه امام خمینی دانشگاه از نظر ایشان سه وظیفه دارد: انسان سازی، قطع وابستگی و استقلال کشور و حفظ و تداوم انقلاب اسلامی.

در چند جنبه می‌توان دانشگاه تراز انقلاب را توصیف کرد. به لحاظ نظری، رهبران انقلاب اسلامی ایران، شورای عالی انقلاب فرهنگی، آیات عظام و اندیشمندان اسلامی به صورت ایجابی به توصیف دانشگاه انقلابی پرداختند. از لحاظ عملی نیز می‌توان در دو بُعد ساختاری و بروندادی، به ارزیابی دانشگاه تراز انقلاب پرداخت. امام خمینی جایگاه بالایی برای دانشگاه قائل بود و معتقد بود که دانشگاه می‌تواند انسان‌ساز باشد.

ویژگی‌های دانشگاه تراز انقلاب اسلامی

رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی فرمودند: «دانشگاه ما بی‌دین متولد شده است. دانشگاه به سبک کنونی، از ابتدا بی‌دین متولد شده؛ یعنی طراحی کردند که دانشگاه، بی‌دین زاییده بشود. این معنایش آن نیست که فلان موسس یک دانشگاه، آدم متدینی بوده یا نبوده؛ اصلاً به آن ربطی ندارد؛ بنای دانشگاه، یک بنای غیردینی، بلکه ضددینی بوده است؛ مثل روشنفکری کشور ما که از ابتدا بی‌دین متولد شده است. خاصیت دین اصیل و عمیق این است که برای نفوذ در دستگاه‌ها و در جاهای مختلف و در محیط‌های انسانی، منتظر اجازه کسی نمی‌ماند. دین، در دانشگاه و در محیط روشنفکری و در علم هم نفوذ کرد و همه جا رفت؛ اما بنا، بنای غلطی بود. این بنا بایستی دگرگون بشود و نگذاریم دوباره آن گونه بشود؛ البته دشمن هم بی کار نمی‌ماند.»

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با اساتید دانشگاه نیز با اشاره به خطر سیاست‌زدگی دانشگاه‌ها برای پیشبرد علمی اهداف این نهاد می‌فرمایند: «من خواهش می‌کنم از مدیران دانشگاه‌ها و مسئولان گوناگون مدیریتی که دانشگاه را مرکز جولان سیاسی و تلاش‌ها و فعالیت‌های جناح‌های سیاسی قرار ندهید. سَمّ مهلک حرکت علمی این است که دانشگاه‌ها تبدیل بشوند به باشگاه‌های سیاسی.»

برای تبیین نقش فعالیت سیاسی در دانشگاه به طور کلان، ابتدا باید به مؤلفه‌های اساسی پویایی در «دانشگاه ایده‌آل تراز» انقلاب از نگاه رهبر معظم انقلاب اشاره کرد. دانشگاه آرمانی مدنظر انقلاب اسلامی، دانشگاهی است که از رکود و خمودگی فاصله دارد و چنین فضایی عمدتاً دارای سه پارامتر اساسی است که می توان آنها را به مثابه اضلاع یک سه وجهی تصور نمود که هر یک از وجوه این سه وجهی مکمل دیگری به حساب می آیند. با نگاهی به بیانات متعدد رهبر فرزانه انقلاب در سال‌های اخیر در جمع دانشگاهیان می توان سه ضلع دانشگاه بانشاط را متشکل از نشاط علمی، نشاط معنوی و نشاط سیاسی دانست.

نشاط علمی در دانشگاه اساسی‌ترین وجه تمیز آن از سایر محیط‌های اجتماعی است. دانشگاه‌های کشور در صورتی که دارای پویایی و خودباوری در عرصه علم باشند، یقیناً محصول چنین نشاطی را می‌توان در پیشرفت‌ها و دستاوردهای علمی آن کشور جست وجو کرد. از این روست که رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند «عرصه در دانشگاه‌ها عرصه نشاط علمی است. من به شما عرض بکنم؛ امروز یکی از نیازهای اساسی و درجه یک کشور، نیاز علمی است. اگر چنانچه ما توانستیم در عرصه علمی، پیشرفت‌هایی را که تا امروز بحمدالله به دست آمده است، با همین سرعت دنبال کنیم، هم در زمینه مشکلات اقتصادی، هم در زمینه مشکلات سیاسی، هم در زمینه مشکلات اجتماعی، هم در زمینه مسائل بین‌المللی، مطمئناً گره‌گشایی‌های بزرگی خواهد شد.

نشاط معنوی در دانشگاه‌ها نیز در حقیقت وجه ممیز دانشگاه تراز انقلاب اسلامی با سایر محیط‌های آکادمیک و دانشگاهی سکولار و غیرمذهبی است. معنویت در حقیقت به رویکرد علمی دانشگاه نیز جهت‌دهی می‌کند و آن را با اهداف عالی نظام همراستا می‌سازد. رهبر انقلاب اسلامی در این زمینه می‌فرمایند «دانشگاه باید یک محیط دینی باشد. در دانشگاه باید متدیّنین احساس کنند که فضای عمومی آنجا به آنها کمک می‌کند. البته تدین، دین، معنویت و اخلاق، و از جمله شعب این معنویت، همین احساسات انقلابی است. امروز کسی نمی‌تواند بگوید من متدین هستم، اما درتضاد با انقلابی باشد که براساس دین است.»

دانشگاهی که تهی از جهت‌گیری معنوی باشد، حتی در صورتی که نشاط علمی و سیاسی در آن به اوج خود برسد، نمی‌تواند از ظرفیت خود ملازم با اهداف عالیه انقلاب اسلامی بهره‌برداری نماید و ثمره فعالیت‌های علمی در چنین فضایی لاجرم در خدمت نظام نخواهد بود.

ضلع سوم مورد نیاز برای تحرک دانشگاه، وجود نشاط سیاسی در این محیط علمی است. ایجاد فضای نشاط سیاسی در دانشگاه دو نتیجه مهم در بر دارد. اول آن که سبب افزایش تحلیل سیاسی و بصیرت بخشی عمومی در قشر دانشگاهیان می‌گردد و زمینه را برای تولید گفتمان سیاسی از درون دانشگاه برای جامعه فراهم می‌آورد. رهبر معظم انقلاب در خصوص افزایش تحلیل سیاسی در دانشگاه می فرمایند «یک نکته اساسی مطرح می‌شود که من همیشه در مواجهه با دانشجویان، روی آن تکیه می‌کنم؛ و آن، پیدا کردن قدرت تحلیل مسائل و جریان‌های مهم کشور است. سیاست در دانشگاه‌ها به این معناست. ما دو کار سیاسی داریم: سیاست‌زدگی و سیاست‌بازی؛ این یکجور کار است. این را من به هیچوجه تأیید نمی‌کنم؛ نه در دانشگاه و نه در بیرون دانشگاه؛ بخصوص در دانشگاه. یکی هم سیاست‌گری است؛ یعنی حقیقتاً فهم و قدرت تحلیل سیاسی پیدا کردن؛ که یکی از وظایف تشکل‌های دانشجویی این است. من تأکید می‌کنم، تشکل‌های دانشجویی نوع برنامه‌ریزی و کار را به کیفیتی قرار دهید که دانشجو قدرت تحلیل سیاسی پیدا کند؛ هر حرفی را به آسانی نپذیرد و هر احتمالی را به آسانی در ذهن خودش راه ندهد یا رد نکند؛ این قدرتِ تحلیل سیاسی، خیلی مهم است. ما غالباً چوب این را خورده‌ایم؛ نه ما، بلکه ملت‌های دیگر هم بر اثر خطاها و خبط‌هایی در فهم سیاسی شان، گاهی مشکلات بزرگی را از سر گذرانده‌اند. این، یک مسئله مهم است «.

نتیجه دوم فعالیت‌های سیاسی در دانشگاه‌ها که مورد تأکید رهبری نیز است، تربیت کادر نخبه سیاسی برای آینده کشور است. ایشان در دیدار با فعالان تشکل‌های دانشجویی به همین نکته اشاره می‌فرمایند «بخشی از نخبه پروری هم مربوط به شماست؛ یعنی در محیط تشکل‌های دانشجویی، نخبه‌های سیاسی پرورش پیدا کنند؛ فضا را آماده کنید از فکر، از ذهن استفاده کنید، ببینید چگونه می‌توانید محیط بحث و استدلال و ارزیابی فکری و تقویت روحیه و تقویت امید و محکم کردن پایه های فکر سیاسی را در این طبقه جدیدی که بعد از شما می‌آیند، برنامه‌ریزی کنید.»

فعالیت سیاسی در دانشگاه‌ها باید منافاتی با دو وجه دیگر نشاط دانشگاه‌ها نداشته باشد؛ لذا ضلع نشاط سیاسی در دانشگاه باید به گونه‌ای تعریف شود که از طرفی نه تنها برخالف اصول معنوی و ملاحظات دینی نباشد؛ بلکه هرگونه فعالیت سیاسی تنها در راستای افزایش بصیرت معنوی و درک جایگاه اجتماعی دانشجویان به عنوان موتور محرک جامعه دینی انجام شود و از طرف دیگر به هیچ عنوان مخل آرامش مورد نیاز برای ارتقا و پیشرفت علمی این محیط نباشد. فعالیت سیاسی در دانشگاه بر عهده مدیران و مسئولان دانشگاهی؛ احزاب و جریان‌های سیاسی و در نهایت از سوی مجموعه‌های دانشجویی است.

البته رهبر معظم انقلاب به وجود خطری اشاره می‌کنند و آن خطر این است که از سویی مدیران دولتی دانشگاه‌ها و از طرف دیگر جریانات و احزاب سیاسی کشور پس از مدتی که آرامش نسبی سیاسی بر فضای دانشگاه حاکم بود مجدداً بخواهند، از دانشگاه به عنوان ابزار قدرت نرم و فشار از پایین بر مجموعه حاکمیت استفاده کنند (نظیر بهره‌کشی از فضای دانشگاه در ایام اصلاحات) و از این روست که پرهیز دادن رهبری، مجموعه مدیران و جریان‌های سیاسی را از جولان سیاسی در دانشگاه‌ها، فضایی را می‌طلبد که مجموعه‌های دانشجویی که شایسته‌ترین مجموعه برای فعالیت دانشجویی هستند، ضمن استقلال کامل از این احزاب و گروه‌های سیاسی، جریان سیاسی دانشگاه‌ها را با فعالیت دو چندان خود در قبضه دانشجویی و همراستا با هدف اساسی ایجاد «نشاط علمی» و ارتقای «نشاط معنوی» نگاه دارند.

*اشکان حسنی کریم آباد، دانش‌آموخته دکتری مدیریت فناوری اطلاعات دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز

انتهای پیام/۴۱۶۷/