حل مسئله معیشت نخبگان باید اولویت مسئولان باشد/ ضرورت ایجاد کارگروه‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها در راستای کارآفرینی

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، زهره محمدی؛ دانشگاه و صنعت دو نهاد کلیدی هر جامعه‌ای در دنیایی که بر محور و مدار دانایی در جهان کنونی است، محسوب می‌شوند. اگر درگذشته نیازی به برقراری ارتباط بین این دو نهاد در جوامع احساس نمی‌شد ولی امروزه لزوم ایجاد چنین ارتباط و تعاملی بین این دو نهاد، بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است. ترتیب نیروهای متخصص و کارآمد از سویی و اشتغال به کار فارغ‌التحصیلان دانشگاه از سوی دیگر مسائلی است که در این زمینه ذهن مسئولان هر کشور را به خود معطوف کرده است.

ارتباط دانشگاه و صنعت می‌تواند تأثیری تعیین‌کننده در این امر داشته باشد. به این دلیل که این ارتباط اگر به شکل مناسب برقرار شود، می‌تواند تأثیری بنیادی بر جای بگذارد. تجربه کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی به ما نشان می‌دهد که بدون وجود این همکاری، رشد و توسعه اقتصادی کشورهای غیرممکن و حداقل بسیار دشوار است.

بر اساس تئوری‌های مختلف اقتصادی پیشرفت تکنولوژی از عوامل جهش‌دهنده تولید است و با تأثیر بر ساختار فنی و تابع تولید منجر به افزایش بهره‌وری و تولید بیشتر با منابع کمتر می‌شود که بدون تردید این عامل پیش‌برنده تولید و رشد اقتصادی زاییده فعالیت‌های نخبگان علمی در زیست‌بوم فناوری است.

به طور حتم اهمیت دادن به افراد نخبه علاوه به حفظ آنان به عنوان ذخایر و منابع علمی و فکری جامعه نقش مهمی در جلوگیری از نفوذ خرده فرهنگ‌های بیگانه و بی‌هویتی نسل جوان دارد؛ اما باید همواره به این مسئله توجه کرد که نخبه فقط در آزمایشگاه مشغول نیست و وظایف دیگری نیز به جز شرکت در مسابقات علمی دارد. افرادی که جز اختراع و اکتشاف و مطالعه اقدامی در راستای زندگی جمعی در جامعه انجام ندهند، به‌درستی شایسته عناوینی چون مخترع و دانشمند نیستند.

لذا در راستای بررسی وضعیت نخبگان با ایمان شریفی، معاون پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی امیرکبیر به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن در ادامه می‌آید.

آنچه در گفت‌وگوی ما با ایمان شریفی می‌خوانید:

*همزمانی کار و تحصیل باعث افت کیفیت کار دانشجویان ارشد و دکتری می‌شود

*حل معیشت اساتید با درآمدزایی دانشگاه از محل ارتباط با صنعت

*نادرست بودن شیوه انتخاب نخبگان به روش کمی معدل

*امیدواری به طرح مجلس برای تحول در نظام آموزشی کشور

همزمانی کار و تحصیل باعث افت کیفیت کار دانشجویان ارشد و دکتری می‌شود

آنا: محور بحث دیدار اخیر رهبری با نخبگان است که فرمودند ایران باید پیشرفت کند و به منبع علمی جهان تبدیل شود؛ همه به این باور رسیده‌ایم که این خواسته رهبری قابل انجام است اما چه گام‌هایی در این راستا باید برداشته شود؟

شریفی: تحقق این امر حوزه گسترده‌ای از جمله وزارتخانه‌های مختلف را شامل می‌شود که دانشگاه هم در این پازل نقش خودش را دارد. از مسئولیت‌ها و رسالت‌های دانشگاه آموزش، تحقیقات و فناوری است. از لحاظ آموزشی اگر سطح ما از دانشگاه‌های درجه یک دنیا بالاتر نباشد، پایین‌تر هم نیست.

نکته اینکه وقتی دانشجویی وقتی وارد مقاطع تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتری می‌شود، نیاز به تأمین هزینه و معیشت خانواده‌اش در اولویت قرار می گیرد. کار همزمان با تحصیل خصوصا برای دانشجویان دکتری باعث افت کیفیت کار می‌شود. مسئله معیشت نخبگان باید در اولویت کار مسئولان قرار بگیرد.

در صورتی که در دانشگاه‌های مطرح و حتی درجه ۲ و ۳ دنیا، دانشجوی تحصیلات تکمیلی در راستای پروژه‌ای که بین دانشگاه و صنعت وجود دارد، جذب و به او حقوق پرداخت می‌شود، تمام فکرش روی تحقیقاتی که برایش تعریف شده متمرکز می شود ولی در کشور ما همزمانی کار و تحصیل باعث کاهش پلکانی کیفیت تحقیقات در مقاطع ارشد و دکتری می‌شود.

حل معیشت اساتید با درآمدزایی دانشگاه از محل ارتباط با صنعت

آنا: آیا برای حل معیشت دانشجویان ارشد و دکتری آیا این دانشگاه‌ها بودجه ای پیش‌بینی شده؟ اگر پیش‌بینی شده مشکل کجاست؟

شریفی: قانون واگذاری بودجه دانشگاه به خودشان از قبل وجود داشته که هدف درآمدزایی دانشگاه از محل ارتباط با صنعت است تا دانشگاه مجبور به گرفتن پروژه های مختلف از صنعت شود. برای تأمین این هدف دو مشکل داریم؛ اول اینکه صنعت اعتماد کافی به دانشگاه را ندارد، دوم قوانینی که برای ارتقای اعضای هیئت علمی است باعث می‌شود پروژه‌های مرتبط با صنعت را دقیق انجام دهند. نتیجه این اتفاق افتادن در چرخه باطلی است که گاهی استاد کم‌کاری می‌کند، صنعت بدبین می‌شود، صنعت پروژه به استاد نمی‌دهد، استاد تضعیف می‌شود و این حلقه معیوب به‌تدریج فاصله صنعت از دانشگاه را بیشتر می کند.

اما در کشورهای خارجی در اطراف دانشگاه شرکت‌های معتبر و برندهای معروف الکترونیکی، مکانیکی و غیره ساختمان‌های پژوهشی داشته و اساتید مستقیماً از آنجا پروژه می‌گیرند. به عبارت دیگر پروژه با صنعت تعریف می‌شود.

ولی در کشور ما بعضی اساتید به دنبال ترندهای(روند و گرایش) مقالات دنیا بوده و در راستای چاپ مقاله پروژه ای تعریف می کنند که کاربردش مشخص نیست! تمام قوانین ارتقای اساتید در راستای چاپ مقاله خلاصه می‌شود. بنابراین قوانین باعث تضعیف ارتباط دانشگاه با صنعت شده و دانشگاه بیش از قبل به دولت وابسته تر خواهد شد.

آنا: آیا می توانیم مشکل معیشت را دلیل اصلی فرار مغزها تلقی کنیم؟

شریفی: دلایل مختلفی دارد اما مهم‌ترین‌ آن‌ها بحث اقتصادی است. خروج نخبگان از کشور با وضع نامطلوب اقتصادی، رابطه مستقیم دارد. به عبارت دیگر نخبه فرصت شغلی‌اش را از دست رفته می بیند.

حال دانشجوی نخبه‌ای که واقعاً علاقه مند به فعالیت در حوزه علوم و تحقیقات کشور است با مقایسه وضعیت معیشت ایران با برخی کشورها، ناچار مجبور به ترک کشور شده و این سرمایه عظیم در راستای رشد دیگر کشورها به کار گرفته می شود.

از طرف دیگر آمار مهاجرت دختران به خارج از کشور در سال های اخیر افزایش چشمگیری داشته که باید مورد توجه جدی قرار گیرد زیرا در سال های آتی، نرخ رشد جمعیت را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد. با رفع مشکل اقتصادی نخبگان مسئله فرهنگ سازی در جامعه برای تشویق نخبگان به ماندن در کشور نیز باید مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه جوی در کشور حاکم شده که علاوه بر نخبگان، خانواده های آنان را نیز ترغیب به خروج فرزندانشان می کنند. خروج نخبگان از کشور با وضع نامطلوب اقتصادی، رابطه مستقیم دارد

خودم به شخصه دانشجوی دکترا دیدم که برای تأمین معیشت وارد اسنپ شده و کار می کرد. اگر قرار باشد درس بخوانی و نهایتا به اینجا ختم شود که تحصیلات عالی نیاز نیست. شما می‌بینید این همه درس می‌خوانی آخرش باید بروی روی اسنپ، خب درس نمی‌خوانی می‌روی روی اسنپ. بنابراین اگر امکان رفتن باشد خب طرف می‌رود.

اساتید فعلی کشور، در واقع به نوعی کار جهادی می‌کنند. زیرا با وجود داشتن خانواده، حقوق زیر هزار دلار، مخارج بالای چند هزار دلار و فراهم بودن فرصت مهاجرت باز هم مانده‌اند و به کشور خدمت می کنند. همه اساتید به کشور و قوانین به شدت پایبند بوده و هدفی جز هدایت و حمایت از دانشجویان و نخبگان ندارند. پس لزوم حمایت از این سرمایه های علمی باید مورد توجه همه مسئولان کشور قرار گیرد.

آنا: شما به عنوان یک استاد دانشگاه در مورد مشکلات اساتید چه توضیحاتی دارید؟

شریفی: به نظر من مسئله اقتصاد باید در قدم اول حل شود. بسیاری از تحقیقات تجربی در دانشگاه‌ها نیاز به انجام آزمایشات عملیاتی و تجهیزات آزمایشگاهی با هزینه های بالا دارد که اساتید و دانشجویان محقق توان تأمین آن را ندارند به عنوان مثال هزینه خرید یک لپ‌تاپ یا کامپیوتر نسبتا خوب حداقل ۴۰میلیون تومان است و چون دانشگاه هم در تأمین بودجه حمایت کافی ندارد مجبورند به سراغ حالت های شبیه‌سازی و کارهای کامپیوتری بروند.

آشنایی با فضای بین‌المللی و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی برای انجام پروژه‌های مشترک، یکی از مواردی است که اساتید به آن نیاز دارند اما به دلیل هزینه های گزاف رفت و آمد و چاپ مقاله در کنفرانس، امکان سفرهای خارجی نیز فراهم نیست. متأسفانه در ۱۰ سال اخیر معیشت برای اساتید خیلی بحث مهم و جدی شده است. مسائل سیاسی، اجتماعی و هر چه که حساب کنید یک طرف، اقتصاد و معیشت بسیار مهم است.

نادرست بودن شیوه انتخاب نخبگان به روش کمی معدل

آنا: تا چه میزان با شیوه انتخاب نخبگان به روش کمی معدل موافق هستید؟

شریفی: نخبه یعنی چی؟ به‌شخصه با واژه نخبه نیز خیلی موافق نیستم. نخبه یعنی کسی که معدل درسی‌ بالایی دارد. نخبه گرایی به مفهوم فراهم آوردن زمینه لازم برای فعالیت مطلوب نخبگان و بهره‌مندی از آنان است به نحوی که بتوانند با دانش، مهارت، تخصص و نوآوری سبب پیشرفت جامعه شوند.

امروزه تعدد نخبگان از مشخصه های جوامع مدرن بوده و هر روز شاهد ظهور نخبگان جدیدی در جامعه هستیم که صاحب فکر و اندیشه بوده و نماینده بخشی از جامعه و یا اثرگذار بر آن است. از جمله می‌توان به نخبگان علمی، نخبگان سیاسی، نخبگان کارگر، نخبگان دانشجو، نخبگان کشاورز و غیره اشاره کرد. تعدد نخبگان موجب تحرک جامعه و پویایی آن شده که امکان نوآوری را مهیا می کند.

بیشتر بخوانید:

• ضرورت ارائه طرح «صیانت از نخبگان» برای ممانعت از مهاجرت


• ضرورت اتخاذ تمهیدات برای ممانعت از خروج نخبگان


• امروز دانشگاه‌های ما تبدیل به فرودگاه‌های بین‌المللی شده‌اند/ به نخبگان بی‌توجهی می‌شود

پس در اینجا لازم است به مراجعه مجدد به تعریف نخبه بین دانشمند و مخترع با نخبه تفاوت قائل شد زیرا که در هر جامعه بایستی اداره امور هر بخش به دست نخبگان همان حوزه باشد تا بتوانند با تصمیم گیری صحیح و مشارکت به عنوان بازیگران فعال، نقش اجتماعی خود را ایفا کرده و از طرفی با استفاده از نفوذ خود الگوسازی نموده و در هدایت نسل جوان و ایجاد ارزشهای صحیح اقدام نمایند از طرفی این موضوع به اصولی از طرف اندیشمندان جامعه و مدیران حکومتی تبیین گردد. زیرا که جامعه برای پیشرفت نیازمند نخبگان در زمینه های مختلف بوده تا از یک جانبه نگری، مدرک گرایی و یاس و ناامیدی در جامعه جلوگیری کرد زیرا با این تعاریف هر کس می تواند در کار و رشته خود نخبه شده و با ارائه افکار نو موج جدیدی ایجاد کند.

آشنایی با فضای بین‌المللی و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی برای انجام پروژه‌های مشترک، یکی از مواردی است که اساتید به آن نیاز دارند

امیدواری به طرح مجلس برای تحول در نظام آموزشی کشور

آنا: جدیدا بحث تحول در نظام آموزشی کشور در مجلس مطرح شده، به نظر شما می توان امیدوار بود که آینده علمی کشور با این طرح تضمین شود؟

شریفی: بعضی از دوستانی که به آمریکا سفر کرده‌اند علاوه بر تحصیل در رشته تخصصی، موضوع پروژه درسی خود را بررسی شیوه های آموزشی در مدارس کشورهای پیشرفته انتخاب می کردند. لزوم تحول در نظام آموزشی و روش های تدریس در مدارس بیش از هر زمانی احساس می شود. می گوییم چرا بعضی کشورهای اروپایی پیشرفت کرده‌اند؟ خب باید ببینیم فرآیند تحصیل و نحوه انتخاب نخبگان در آن کشورها چگونه است؟

در کشور ما بحث تاریخی وجود دارد که در ادوار گذشته که بحث رعیت و ارباب مطرح بوده وقتی فردی تحصیلات مثلا مهندسی داشته، اعلام می کرده من مهندس هستم تا جزو جامعه رعیت محسوب نشود و این روند باعث شد خانواده‌ها آرزویشان دکتر و مهندس شدن فرزندانشان باشد اما امروز مبنای آموزش باید بر اساس نیازسنجی کشور باشد.

ما شاید هنرمند نیاز داشته باشیم. تکنسین خوب نیاز داشته باشیم. الان کشور ما در راستای صنعتی واقعی شدن، نیاز به تکنسین خوب دارد که خیلی کم داریم. تکنسینی که واقعاً بتواند برود یک چیزی را در کارخانه‌ای تعمیر کند یا خوب بلد باشد با دستگاهی کار کند، کم است. همه می‌خواهند سریع مدیر شوند.

بحث نظام آموزش خیلی مهم است اما به نظر من ثانویه حساب می‌شود. مسئله اولویت دار همان اقتصاد و معیشت است. یک بحث هم این است که ما به عنوان دانشگاه و کسانی که در لایه‌های مدیریتی دانشگاه هستیم تا چه اندازه می توانیم در حل مشکل معیشت نخبگان موثر باشیم؟ دانشگاه های مطرح کشور باید کارگروه های پژوهشی در راستای کارآفرینی و حل مشکلات اقتصادی نخبگان تشکیل داده و هر چه زودتر اقدامات راهبردی و عملی را انجام دهند.

انتهای پیام/پ