آیا «حیات» به محیط زیست بازخواهد گشت؟ / چالش‌های زیست‌محیطی در دولت سیزدهم

گروه جامعه خبرگزاری آنا-یاسمین بخشی؛ پس از دولت دوازدهم که ادعای محیط زیستی بودن داشت و عملا باعث تشدید بسیاری از بحران‌های زیست‌محیطی و در آخر هم با بی‌مسئولیتی موجب مرگ دو تن از خبرنگاران در حادثه واژگونی اتوبوس سفر به ارومیه شد، دولت سیزدهمی روی کار آمد که بعد از حدود دو ماه علی سلاجقه را جایگزین عیسی‌ کلانتری کرد که هیچ سنخیتی با محیط زیست نداشت و به گفته محیط زیستی‌ها او منفورترین رئیس سازمان محیط زیست بود.

از ضربه‌های مهلک کلانتری به محیط زیست می‌توان به اجرای طرح بایوجیمی در تالاب انزلی، موافقت با پرورش ماهی تیلاپیا، صدور مجوزهای شکار برای اتباع خارجی، صید ترال، دفاع از کشت محصولات دستکاری‌ شده ژنتیک (GMO) و... نام برد که در آخر هم به ناعملکرد چند ساله خود نمره ۷۰ داد.

علی سلاجقه که عنوان مدیریت سازمان جنگل‌ها را دارد؛ در حالی سکاندار سازمان حفاظت محیط زیست شده است که حالِ محیط زیست کشور خوب نیست و نیاز به نگاهی عمیق و اقدامی ضربتی برای تحول و مبارزه با برخی طرح‌های ضد محیط زیستی دارد، گفتنی است مشکلات امروز محیط زیست کشور در طول سال‌های متمادی ایجاد و تبدیل به بحران شده است از این رو برای رفع آنها نیاز به بررسی و شناسایی آسیب‌ها هستیم که نیاز به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت دارد.

از طرف دیگر، سازمان محیط‌ زیست کشور متولی بیش از ۱۹‌ میلیون هکتار از مساحت کشور است که پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات‌ وحش، ‌ مناطق حفاظت‌ شده و آثار طبیعی ملی را تحت عنوان مناطق چهارگانه محیط‌زیست زیر بال و پر خود دارد.

در عین حال، ‌ محیط‌ زیست دریایی، ‌ انسانی و جانوری نیز در دایره مدیریتی این سازمان قرار دارد، به طوری که از حیوانات گرفته تا انسان‌ها و انواع محیط‌های زیست موجودات را شامل می‌شود.

محیط زیستی‌ها می‌دانند بحران آب، ‌ فرسایش خاک، ‌ چالش تالاب‌ها، ‌ آلودگی هوا و بحران شکار و حیات‌وحش عجالتا پنج مشکل اساسی است که رئیس جدید باید برایشان تدبیری در چنته داشته‌ باشد و با مانع بزرگی به اسم روند رشد توسعه که در تقابل و تضاد با محیط زیست است، برخورد کند.

در واقع محیط زیست مجموعه‌ای است از منابع انرژی، مواد بی‌جان (آب، خاک و هوا) و موجودات جاندار (گیاهان، جانوران و انسان) که این عوامل پیوسته در ارتباط با یکدیگرند. اگرچه در میان چالش‌های زیست‌محیطی ایران آلودگی هوا ملموس‌ترین و مشهودترین تهدید است، اما شرط اساسی در حفاظت محیط زیست برقراری تعادل میان عوامل تشکیل‌دهنده آن است. محیط زیست وقتی در حال تعادل است که عوامل تشکیل‌دهنده آن از نظر کمی، کیفی و ارتباطی در شرایط مناسبی قرار گرفته باشند. هرگونه تغییر در هر یک از عوامل گفته شده بدون شک باعث تغییر در سایر عوامل شده که در نهایت موجب برهم خوردن تعادل و تغییر تناسب محیط زیست می‌گردد.

آنچه موجبات عدم تعادل محیط زیست را فراهم آورده و یا آنرا تهدید می‌کند، به طور کلی تخریب یا آلودگی محیط زیست نامیده می‌شود. منشأ و عامل اصلی آلودگی و تخریب محیط زیست، انسان و عملکرد وی می‌باشد که متأسفانه امروزه به عنوان معضلی زیست‌محیطی از روند رو به رشدی برخوردار است.

محیط زیستی‌ها مخالف توسعه نیستند

توسعه پایدار یکی از چالش‌های بزرگ محیط زیستی‌ها است، آنها به هیچ‌وجه مخالف توسعه نیستند، اما باید به‌ دنبال «توسعه پایدار باشیم»، توسعه پایدار یعنی پروژه‌های مختلف مانند سدسازی‌ها، جاده‌سازی‌ها به‌ صورتی باشد که سازگار با محیط زیست باشد و در همه این طرح‌ها، حفاظت از طبیعت در نظر گرفته شود و از انجام برخی طرح‌ها در صورتی که آسیب آن‌ها بیش‌تر از منفعت‌شان باشد، صرف‌نظر شود، به‌ عنوان مثال در تالاب انزلی، وزارت راه، جاده‌ای را که در این تالاب احداث کرده است، می‌توانست به‌صورتی انجام دهد که باعث آسیب به تالاب نشود، اما متأسفانه به‌گونه‌ای عمل کرده که سبب قطع ارتباط بخش‌های مختلف تالاب شده است!

به گفته کارشناسان این حوزه در سال‌های اخیر اقدامات علمی مؤثری در حوزه محیط زیست توسط سازمان و بدنه علمی دانشگاه‌های کشور انجام شده که دانش ما را نسبت به سال‌های گذشته افزایش داده است و از آنجا که سازمان محیط زیست در بسیاری از حوزه‌های تحت نظر خود، اطلاعات کافی ندارد، باید با نظرخواهی از متخصصان این حوزه و استفاده از راهکارهای ارائه‌ شده توسط آن‌ها، نقشه راه برای پیشبرد اهداف خود را ترسیم کند، از این‌رو نظرخواهی مدیران از کارشناسان متخصص در خود سازمان محیط زیست و متخصصان دانشکده‌های محیط زیست می‌تواند برای ارتقاء علمی سازمان مؤثر باشد.

کمبود آب در کشور بحرانی است

تنش آبی وقتی ظاهر می‌شود که برداشت آب بیشتر از قدرت تجدیدپذیری منابع آب باشد و چون ایران در وضعیت بسیار شدید تنش آبی قرار دارد، به این معناست که بسیار بیشتر از حد توان منابع آبی از آنها برداشت می‌شود؛ این حقیقت که وضع فعلی تا حدی ناشی از شرایط اقلیمی و کم‌بارشی‌های متمادی است، بر کسی پوشیده نیست، ولی گزارش‌های آینده‌پژوهی نشان از رفتارهای غلط مدیریتی دارد که به جبر اقلیمی و تبعات آن دامن زده‌ است.

بستر گسترده فرونشست‌ها

فرونشست زمین ارتباط تنگاتنگی با منابع آب دارد و هر ناکارآمدی در مدیریت منابع آب به صورت این پدیده ظاهر می‌شود. در دنیا ثابت شده که ۹۰ درصد فرونشست‌ها ناشی از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است که در دوره خشکسالی این تغییرات خزنده پرمخاطره، به‌شدت ظهور می‌کند و تنها راهکار کنترل آن نیز مدیریت و محدود کردن تقاضای آب به سبکی خردمندانه است.

تالاب‌های خشکید در بی‌حیاتی

طبق آخرین اعلام سازمان فضایی ایران که تغییرات در برخی دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور را پایش ماهواره‌ای کرده، وضعیت عموم تالاب‌های کشورمان به دلیل کم‌آبی چندان مساعد نیست و تالاب‌های هامون در استان سیستان و بلوچستان، دریاچه بختگان و دریاچه ارژن در استان فارس نیز خشک شده‌اند که ناشی از خشکسالی‌های متوالی و پروژه‌های سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای است که برخی تصمیمات دولتی نیز به آن دامن می‌زند.

آلودگی هوا

سال‌هاست مشکل آلودگی هوا بحران است که در فصول سرد نیز تشدید می‌شود. این آلودگی وسیع و عمیق هوا، یکی از چالش‌های زیست‌محیطی عمده کشور است که البته سازمان حفاظت محیط زیست کشور به تنهایی نمی‌تواند آن را از بین ببرد و نیاز به همکاری سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها نیز دارد.

حیات وحش کشور پیر شده است

حیات وحش کشورمان از یک سو با تهدیدات طبیعی می‌جنگد و از سوی دیگر با شکارچیان و طرح‌های توسعه‌ای انسان‌ها. در کشورمان ۳۰ پارک ملی، ‌ ۱۷۰ منطقه حفاظت‌ شده، ۴۵ پناهگاه حیات وحش و ۳۷ اثر طبیعی ملی وجود دارد که همگی زیستگاه ارزشمندترین گونه‌های جانوری‌اند.

در کشور ما حیات وحش در امان نیست، همیشه خطر شکار توسط شکارچیان، خشکی آب چشمه‌ها، ضعیف شدن مراتع و علفزارها و آلودگی‌های زیست‌محیطی آنها را تهدید می‌کند و در کمین است.

در دو دهه گذشته فعالیت‌های انسانی منجر به تخریب اکوسیستم‌ها، حذف ژن‌های گونه‌های مختلف و قابلیت‌های زیستی شده و توسعه بی‌ضابطه در مناطق شهری، بخش کشاورزی و صنعت، فشارهای شدیدی را بر ذخایر زیستی کشور وارد کرده است، اما حاصل این وضع اخبار ناگواری است که هر سال از جان باختن جانوران مختلف به گوش می‌رسد و زنگ هشدار انقراض گونه‌های جانوری بلندتر از همیشه شنیده می‌شود.

این ثروت‌های طبیعی گرچه لابه‌لای کارهای اداری در سازمان حفاظت محیط زیست سال‌هاست که کمرنگ یا فراموش شده، اما اکنون انتظار توجه داریم، چراکه محیط زیست شکننده کشورمان دیگر مجالی برای تکرار خطاها ندارد و اگر این ناملایمی‌ها و بی‌توجهی‌ها ادامه داشته باشد، برای همیشه آن را از دست خواهیم داد، امید است رئیس جدید سازمان حافظت از محیط زیست در این امر کوتاهی نکند و درگیر منافع اقتصادی ‌بازی‌های سیاسی نشود.

انتهای پیام/۴۱۶۱/پ