تبیین پارادایم جدید علم اقتصاد با کتاب «مقدمه‌ای بر اقتصاد اطلاعات»

به گزارش خبرنگار حوزه نظام دانشگاهی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، کتاب «مقدمه ای بر اقتصاد اطلاعات» ترجمه پیشگفتار و مقدمه مجموعه آثار جوزف استیگلیتز با هدف پاسخ به این سؤال که چرا علم اقتصاد مستعد یک تغییر پارادایمی است، در صدد بررسی کل سازمان اقتصاد است و پارادایم جدیدی را در حوزه علم اقتصاد تبیین کرده که محور اصلی آن کنار گذاشتن یکی از فروض اقتصاد متعارف مبنی بر وجود اطلاعات کامل است. این کتاب ارزشمند توسط محمد سلیمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) ترجمه شده و از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) به زیور طبع آراسته شده است.

اغلب مردم عادی تصور می‌کنند در اقتصاد، در مورد پول و نقش آن و نیز در مورد چگونه ثروتمند شدن بحث می‌کند. برای اغلب اقتصاددانان، اقتصاد فهم این است که چه کالاهایی، چگونه و برای چه کسانی تولید شود و به همین دلیل است که اقتصاددانان بازار را مورد مطالعه قرار می‌دهند همان مکانیزمی که به سؤالات اساسی علم اقتصاد (چه کالاهایی، چگونه و برای چه کسانی) پاسخ می‌دهد. در نتیجه مسئله اساسی در علم اقتصاد چگونگی جمع کردن اطلاعات پراکنده و چگونگی کارکرد اقتصاد با عنایت به نقش اطلاعات است.

امروزه اقتصاد اطلاعات به یکی از مباحث نوپا در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی تبدیل شده است و آن را شاخه‌ای از علم اقتصاد در نظر می‌گیرند. با گذشت زمان در علم اقتصاد، اطلاعات به‌عنوان کالا شناخته شد و خریدوفروش آن موردبحث اقتصاددانان و کتابداران و اطلاع‌رسانان قرار گرفت به‌گونه‌ای که در عصر حاضر داشتن اطلاعات راجع به قیمت، نوع و کیفیت کالا، اهمیت شایانی در مبادلات اقتصادی دارد تا آنجایی که اطلاعات یکی از عوامل اساسی در فرآیند تصمیم‌گیری عاملان اقتصادی است.

بازاندیشی و زیر سؤال بردن یکی از فرض‌های نظریه رقابت کامل در بازار منجر به شروع بحث از نقش اطلاعات در اقتصاد شد. این فرض بر این مبنا است که تمام شرکت‌کنندگان در بازار، از تمام قیمت‌ها و تمام اطلاعات فناورانه مربوط، اطلاعات کامل دارند.

در فضای اقتصاد کلاسیک، داشتن اطلاعات کامل و متقارن از مورد معامله، از مفروضات اولیه هر تئوری اقتصادی است. با این حال در بسیاری از بازارها اطلاعات ناقص، فرض واقعی‌تری است. بنابراین تئوری‌های جدید تلاش کرده‌اند تا با ورود اطلاعات در بحث‌های اقتصادی این نقص را جبران کنند.

برای ورود به مبحث اقتصاد اطلاعات مناسب است فرض در دسترس بودن اطلاعات کامل در نظریه بازار رقابت کامل در نظر گرفته شود. در این نوع بازارها اطلاعات در دسترس عاملان بازار (خریداران و فروشندگان) نامتقارن است (عدم تقارن اطلاعاتی). عدم تقارن اطلاعاتی (اطلاعات نامتقارن) در اصل، حالت خاصی در مباحث اقتصادی است که در پی آن اقتصاد اطلاعات مطرح شده است.

منظور از اقتصاد اطلاعات، بررسی چگونگی توزیع اطلاعات بین عاملان اقتصادی و نحوه تأثیرگذاری وجود یا عدم وجود این اطلاعات بر رفاه عاملان اقتصادی است. در واقع اقتصاد اطلاعات آن بخش از اطلاعات است که به بهره‌وری و کسب سود از طریق تکنولوژی‌های نوین ارتباطی اشاره دارد. مباحثی از قبیل اطلاعات ناکامل و اطلاعات نامتقارن از جمله مباحثی هستند که در این حوزه مورد بررسی قرار می‌گیرند.

این نوع اقتصاد در سه بستر مجزا اما مرتبط مطرح می‌شود. الف) بستری که در آن اطلاعات تعریف می‌شود و ویژگی‌های اقتصادی آن مشخص می‌شود. ب) بستر اقتصاد کلان که در آن نقش اطلاعات در ساختار اقتصاد ملی توصیف و سنجیده می‌شود. ج) بستر اقتصاد خرد است که در آن ارزش‌ها و هزینه‌های اقتصادی وابسته به اطلاعات به شکل خاص مورد بحث قرار می‌گیرد.

در عصر حاضر مطالعه اقتصاد اطلاعات از دو جهت ضرورت دارد: اول اینکه اطلاعات یک کالای اقتصادی و در عین حال عجیب است؛ چه کالای دیگری به غیر از اطلاعات را می‌توان در عین حال که نگه داشت منتقل نیز کرد؟ کدام کالا، به جز اطلاعات، وجود دارد که قابلیت تخریب نداشته باشد؟ در نتیجه اولین ضرورت برای مطالعه اقتصاد اطلاعات این است که اطلاعات یک کالای اقتصادی است. دومین دلیل مطالعه اقتصاد اطلاعات این است که اطلاعات، تجزیه وتحلیل‌های اقتصادی به ویژه تجزیه و تحلیل مکانیزم بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بدین معنا که از یک سو بنگاه‌ها، قیمت‌های تمام کالاهایی را که احتمالاً می‌توانند تولید کنند و فناوری تولید این کالاها و نیز قیمتی که در آن می‌توانند نهاده‌های لازم را خریداری کنند، می‌دانند. از سوی دیگر، تمام افراد هم از قیمت‌هایی که در آن می‌توانند تمام کالاها را خریداری کنند و منابعشان را به‌طورکلی و به خصوص نیروی کارشان را بفروشند، آگاه هستند.

حال اگر اطلاعات در فضای معاملات اقتصادی آشکار و مهیا نباشد چه می‌شود؟ پاسخ به این سؤال اساسی و تحلیل واقعیت‌های موجود در دنیای واقع موضوعی را تحت عنوان اقتصاد اطلاعات پدیدآورد.

بر این اساس پارادایم جدید با بحث نقش اطلاعات در کنش اقتصادی شروع می‌شود و نقطه اصلی تمرکز آن، کنار گذاشتن یکی از فروض اقتصاد متعارف مبنی بر وجود اطلاعات کامل است.

پارادایم جایگزین، یک تئوری جدید برای بنگاه، یک تئوری جدید برای بازارهای نیروی کار، سرمایه و محصول و یک تئوری جدید در مورد رفتار کل اقتصاد یعنی اقتصاد کلان، هم در کوتاه مدت و هم بلند مدت، ارائه می‌دهد. این سطوح مختلف تحلیل، به شدت به هم وابسته‌اند و مبتنی بر کارهای انجام شده در سطوح دیگر است.

در همین راستا کتاب حاضر با عنوان مقدمه‌ای بر اقتصاد اطلاعات، ترجمه پیشگفتار و مقدمه جلد اول از مجموعه ۶ جلدی جوزف استیگلیتز است که در سال ۲۰۰۸ توسط انتشارات آکسفورد منتشر شده است. او در مجموعه ۶ جلدی خود با هدف پاسخ به این سؤال که چرا علم اقتصاد مستعد یک تغییر پارادایمی است، درصدد بررسی کل سازمان اقتصاد است.

از این رو کارهای استیگلیتز در زمینه اقتصاد اطلاعات با تلاش برای فهم محدودیت‌های این مدل شروع شد. مدلی که در طول بیش از یک قرن، تفکر در مورد فرآیندهای اقتصادی را شکل داده بود و همه چیز را در وهله اول در چارچوب تعادلی بررسی می‌کرد؛ البته همواره هدف نهایی ساختن یک چارچوب جایگزین بود.

رویکرد استیگلیتز در این کتاب، ترسیم یک غفلت بزرگ تئوریک (یعنی فروض غیر واقعی و غلط مدل‌ها) و ضرورت توجه بیشتر به دنیای واقعی است. او با ادعای پایه‌گذاری یک پارادایم جدید ـ به‌عنوان یک روش متفاوت تفکر در مورد علم اقتصاد و نیز رویدادهای اقتصادی ـ با در کنار هم‌ قرار دادن مقالات خود، بنیان‌ها، نوآوری‌های روش‌شناختی و دستاوردهای این پارادایم جدید را نشان می‌دهد و برتری‌های آن را نسبت به پارادایم متعارف برمی‌شمارد.

در داخل ایران در بسیاری از تحلیل‌ها و پیشنهادهای سیاستی ارائه شده توسط جامعه دانشگاهی و مسئولان اجرایی اقتصادخوانده کشور مشاهده می‌کنیم که عدم تطابق فروض جریان اصلی اقتصاد با واقعیت‌های اقتصادی ایران (و حتی فاصله زیرساخت‌های اجتماعی ما با کشورهای توسعه‌یافته) مورد توجه قرار نگرفته و بدون کمترین تردید، سیاست‌های مبتنی بر رویکرد بازار آزاد توصیه می‌شود.

از این رو توجه دادن جامعه علمی کشور ایران به سمت افق نسبتاً جدیدی که در سطح علم اقتصاد و در جوامع دانشگاهی غربی، جای خود را به‌خوبی باز کرده است؛ انگیزه‌ای برای ترجمه مقدمه این کتاب ۶ جلدی جوزف استیگلیتز به زبان فارسی شد که این نگرش هنوز در جامعه دانشگاهی اقتصاد خوانده ما شایع و رایج نشده است.

هدف از ترجمه مقدمه این کتاب ۶ جلدی، ترویج دیدگاه‌های افرادی است که پارادایم جدید اقتصاد را باور دارند که تبیین انتقادات آن‌ها به نگاه بازارمحور می‌تواند منجر به زمینه‌سازی برای تحلیل‌های منطقی‌تر و سیاست‌گذاری‌های مطلوب‌تر برای توسعه ایران اسلامی شود.

کتاب «مقدمه‌ای بر اقتصاد اطلاعات» ترجمه پیشگفتار و مقدمه مجموعه آثار جوزف استیگلیتز در ۱۶۱ صفحه، توسط محمد سلیمانی ترجمه شده و در اختیار علاقه‌مندان این حوزه جدید از مطالعات علوم اقتصادی قرار گرفته است. برای تهیه این کتاب و سایر کتب اقتصادی انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) می‌توانید به سایت این انتشارات با عنوان «کتاب صادق» مراجعه کنید.

انتهای پیام/۴۱۱۸/