«گزارش یک انقلاب شیعی؛ آناتولی ۸۷۸ قمری»؛ روایت تاریخی از دوره‌ای پرآشوب و خبرساز

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، در روزگار غلبه ابزارهای ارتباطی هوشمند و نفوذ اینترنت به خصوصی‌ترین عرصه‌ها هستیم؛ زمانه‌ای که صفحات رنگ‌به‌رنگ دنیای مجازی و قفسه‌های جادار فضای ابری، دنیایی از اطلاعات را برای پی‌جویان علاقه‌مند فراهم کرده است.

در چنین اوضاعی، از کتاب گفتن و اشتیاق‌انگیزی برای مطالعه شاید کاری تفننی، بیهوده، کم‌اجر و پرزجر باشد. این اما یک روی سکه است؛ کتاب متاعی است که همیشه خواهان و خواننده دارد؛ این  ابزار و بستر توزیع است که عوض شده وگرنه کتاب همیشه کتاب است و دنیای پررمز و راز خود را دارد.

گلچین کتاب‌های خواندنی از بین انبوهی از آثار منتشرشده کمکی بزرگ به دوستداران کتاب است و «کتابخانه آنا» تلاشی در همین مسیر است؛ شناساندن آثار خواندنی، جذاب و عموماً مهجورمانده برای دوستداران دنیای کتاب.

کتاب «گزارش یک انقلاب شیعی: آناتولی ۸۷۸ قمری»  نوشته امیرفروزان میرفندرسکی  روایتی تاریخ است از مقطعی سرنوشت‌ساز  در تاریخ  امپراتوری عثمانی و روابط آن با دولت صفوی. مقطعی که قرون شانزدهم تا هجدهم میلادی را دربر می‌گیرد.

 دو رویداد همزمان برای آغاز یک دوره تاریخی

این روایت تاریخی البته در بخش‌های مختلف با تاریخ ایران و شکل‌گیری حکومت صفویه تلاقی پیدا می‌کند.کتاب خیلی زود و بدون مقدمه‌چینی‌های مرسوم سراغ روایت تاریخی خود می‌رود.  آغاز این برش تاریخی دو رویداد همزمان  یعنی تولد دو امپراتوری در منطقه آسیای صغیر است.

اولین رویداد در تابستان سال 857 ق (1453) رخ داد؛ زمانی که سلطان محمد دوم عثمانی، قسطنطنیه را فتح کرد و آن را اسلامبول نامید. در پی این واقعه، امپراطوری بیزانس در آناتولی سقوط کرد و او به «محمد فاتح» نامبردار شد.

همزمان با این اتفاق و در همان سال، «اوزون حسن بایندر» توانست امیرنشین بایندر در دیاربکر را تصرف کند؛ آن‌هم در شرایطی که جهانشاه قراقویونلو بر ایران حکم می‌راند.

نبرد میان اوزون‌حسن و جهانشاه ادامه داشت تا اینکه با مرگ جهانشاه در سال۸۷۲ق/ 1467م اوزون‌حسن  «پایتخت بایندرها را از دیار بکر به تبریز انتقال داد».  دراین شرایط «در مرزهای غربی قلمرو بایندری، محمد دوم عثمانی به‌سرعت در حال احیای امپراتوری عثمانی بود. اوزون‌حسن از عواقب قدرت‌گیری روزافزون حکومت عثمانی در همسایگی خود بیمناک بود».

در ربیع‌الاول۸۷۸ ق، ارتش مشترک محمد دوم عثمانی و شاهزاده شورشی (فرزند ارشد اوزون‌حسن)، در حمله‌ای هماهنگ در محلی به نام «اتلق‌بئلی»، اوزون‌حسن را شکست دادند. این جنگ به «اتلق‌بئلی» معروف شد.

 خانقاهی که پناهگاه مردم ستمدیده شد

پیامد شکست حکومت بایندر در این جنگ،  عثمانی‌شدن آناتولی شرقی بود. قوانین مالیاتی ناعادلانه و انعطاف‌ناپذیر حکومت عثمانی با رفتار سختگیرانه مأموران حکومتی، مردم آناتولی را به ستوه آورده بود.

خانقاه اردبیل از قدیم‌الایام اعتبار و نفوذ ریشه‌داری بین مردم آناتولی داشت. در این زمانه میان صدها خانقاه در سراسر قلمرو عثمانیو ایران، فقط  خانقاه اردبیل بود که از نظر عقیدتی مورد تأیید حکومت عثمانی نبود. از این رو، خانقاه اردبیل به یک پایگاه انقلاب شیعی و مقاومت برای مردم آناتولی به‌منظور رهایی از ظلم و جور حکومت های عثمانی تبدیل شد.

این در حالی بود که در آناتولی یک جریان انقلاب شیعی در حال رشد و بالندگی بود. هر روز گروه‌های مهاجرین آناتولی به اردبیل وارد می‌شدند. آنها با شور و نشاط وصف‌ناشدنی به اردبیل می‌آمدند. مردم مهاجر آناتولی آرمان‌های استقلال‌طلبانه و آزادی‌خواهانه شیعی را برای آزادی آناتولی از حکومت عثمانی مطرح می‌کردند. این مردم پایه‌گذاران شیعه انقلابی در آناتولی بودند. حضور مردم آناتولی در اطراف خانقاه اردبیل از جمله اولین تلاش‌ها و انقلاب‌های مردمی در مقیاس بزرگ در تاریخ ایران و آناتولی است.

مردم آناتولی نقش اساسی و بی‌بدیلی در روی کارآوردن سلسله صفوی داشتند. اوزون حسن، معاصر جنید و حیدر بود. موفقیت چشمگیر سیاسی و نظامی خانقاه اردبیل حاصل حمایت‌های بی‌دریغ اوزون‌حسن بود.این انقلاب شیعی اما به تشکیل حکومت صفوی منجر شد که سرسلسله آن، شاه‌اسماعیل، نوه اوزون‌حسن بود.

 نویسنده در این کتاب پیوند میان شکل‌گیری حکومت صفوی و  قدرت‌یابی حکومت عثمانی را از زاویه منابع تاریخی بررسی کرده است. این اثر  مسیر رویدادهای تاریخی را از رونق قونیه در زمان سلاجقه دوم تا سقوط قاهره به دست عثمانی در هجده فصل پیگیری می‌کند.

این اثر تاریخی برپایه روایت رخدادهای تاریخی تألیف شده و فصل هجده‌گانه آن عبارتند از: «کلیات»، «سلجوقیان»، «استیلای مغول»، «شیخ‌زاهد»، «تیموریان»، «اروپا»، «انقلاب شیعی»، «اسماعیل»، «بازدارندگی»، «خانقاه‌های بورسا»، «مسیر تجاری جدید»، «عبور از فرات»، «درگیری»، «اقتضائات»، «جزیره شاها»، «شب پرستاره»، «امید» و «مسیر تجاری قدیم».

 کتابی برای علاقه‌مندان به تاریخ صفویه

 نقطه‌قوت کتاب بهره‌گیری از حدود 270 کتاب و مقاله از نویسندگان و صاحبنظران به عنوان منبع پژوهش است. موضوعی که با مرور منابع  انتهای اثر نیز به خوبی هویداست. با این حال تکیه مؤلف بر روایت صرف و پرهیز از  گنجاندن یافته ‌ها و رخدادهای تاریخی در یک قالب نظری، می‌تواند مهم‌ترین نقد وارده به این اثر باشد.

 فقدان چارچوب نظری باعث می‌شود تا در برخی فصول خواننده نتواند ارتباطی درست و منطقی بین رخدادهای تاریخی برقرارکند. هرچند خود نویسنده مدعی است که «فصول هجده‌گانه این کتاب همانند هجده تابلوی نقاشی در کنار هم قرار گرفته تا ذوق یادگیری خواننده در جایگاه کشف قرار گیرد».

با این وجود مطالعه این کتاب برای علاقه‌مندان تاریخ به ویژه در حوزه تاریخ روابط ایران و عثمانی و تاریخ صفویه  مفید خواهد بود.

کتاب «گزارش یک انقلاب شیعی: آناتولی ۸۷۸ قمری»، تألیف امیر فروزان در ۱۸۰ صفحه و  شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات میرفندرسکی راهی بازار نشر شده است.

 انتهای پیام/4104/