امتداد مثلث عربستان، ترکیه و داعش، از سوریه تا غرب

گروه بین‌الملل - مریم مسعود: مبارزه با داعش در سوریه پس از تلاش‌های رئیس‌جمهوری فرانسه برای ایجاد ائتلافی تازه و تاکید رئیس‌جمهوری آمریکا بر شکار رهبران این گروه و قطع منابع مالی آن به مرحله تازه‌ای وارد شده است.

در چنین وضعی، فقط چند ساعت پس از اینکه جنگنده‌های روسی محموله نفتی داعش را که به سوی مرزهای ترکیه می‌رفت، بمباران کردند، آنکارا با سرنگونی سوخو روسیه تنش‌آفرین شده است.

ترکیه و داعش

ترکیه به عنوان یکی از اعضای ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا، کنار عربستان سعودی ایستاده است و روابطی نزدیک با این کشور دارد.

هرچند دو کشور طی چند سال گذشته بر سر مسائلی مانند حمایت از گروه‌های اخوانی در منطقه، بویژه مصر، اختلاف شدید داشتند و همچنین در برخی مسائل کلان منطقه به رقابت راهبردی می‌پردازند، اشتراک دیدگاه آنها در موضوع‌هایی مانند سوریه و حمایت از گروه‌های مخالف دولت «بشار اسد»، رئیس‌جمهوری کنونی این کشور، آنها را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کرده است.

ترکیه پناهگاه و میزبان بسیاری از رهبران مخالف سوری است و بر پایه اسناد و مدارکی که حتی «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهوری روسیه، گفته در حاشیه نشست هفته گذشته گروه 20 در آنتالیا نشان داده است، مقصد بسیاری از محموله‌های کالا و نفت داعش به شمار می‌رود.

ماه گذشته، «دیوید کوهن»، معاون وزارت خزانه‌داری آمریکا، اعلام کرد درآمد روزانه داعش از فروش نفت خام، بیش از یک میلیون دلار است که به گفته منابع محلی، این رقم بیش از یک و نیم میلیون دلار می‌رسد.

روزنامه «فایننشال تایمز» به‌تازگی در گزارشی با عنوان «سفر یک بشکه نفت» نوشته است بیشتر نفت قاچاق از مناطق تحت کنترل داعش به خاک ترکیه منتقل می‌شود.

داعش بر اصلی‌ترین منطقه نفتی سوریه در شرق «دیرالزور» تسلط دارد و با تولید روزانه ۴۰ هزار بشکه نفت، بخشی از منابع مالی خود را تامین می‌کند و با کنترل چاه‌های منطقه «العمر»، به ازای فروش هر بشکه ۴۵ دلار به منابع مالی خود می‌افزاید.

انستیتو مطالعات حقوق بشر دانشگاه کلمبیا در نیویورک نیز گزارشی منتشر کرده است که تاکید دارد ترکیه افزون بر داد و ستد، نقل و انتقال تجهیزات نظامی، کمک‌های پزشکی و پشتیبانی لجستیکی از داعش، یکی از خریداران بزرگ نفت خام استخراج شده از مراکز نفتی تحت کنترل این گروه است.

عربستان و داعش

عربستان نیز تاکنون بارها با هشدار نهادهایی مانند سازمان ملل متحد برای کنترل و بستن منابع مالی کمک به داعش روبه‌رو شده است.

البته در این میان، عربستان می‌کوشد خود را بیگناه نشان دهد. وضع قوانین تازه برای کنترل مراکز دینی و عقیدتی این کشور در همین پیوند تفسیر می‌شود.

تحلیل‌ها و گزارش‌های برخی رسانه‌ها نیز با همین رویکرد نوشته می‌شود. روزنامه آمریکایی«واشنگتن پست» درباره حمایت معنوی عربستان سعودی از داعش می‌نویسد: تحلیلگرانی عربستان را پدر داعش می‌خوانند اما دست‌کم در ظاهر، عربستان سعودی و داعش با هم اختلاف دارند: داعش می‌گوید عربستان به دست کفار اداره می‌شود و به دست‌کم چهار بمبگذاری در مساجد عربستان متهم است.

البته واشنگتن‌پست ننوشته که این مساجد شیعیان عربستان است که هدف داعش قرار می‌گیرد؛ اقلیتی که بویژه طی چند سال اخیر با محدودیت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زیادی مانند دستگیری رهبران مذهبی و ممنوعیت فعالیت‌های دینی روبه‌رو شده است.

نویسنده مقاله روزنامه آمریکایی دلیل حضور کمرنگ عربستان در حملات هوایی علیه داعش را درگیری سعودی‌ها در جنگ یمن و مقابله با نیروهایی می‌داند که مورد حمایت ایران قرار دارند.

این، در حالی است که هیچ نیروی ایرانی در یمن حضور ندارد اما عربستان از برخی کشورهای عربی سرباز با این کشور فرستاده است و حتی اعضای داعش و القاعده را برای جنگ با نیروهای مردمی و گروه‌های سیاسی یمن که در قالب گروه انصارالله گرد هم آمده‌اند، از طریق هوا و دریا به این سرزمین می‌فرستد.

عربستان طی هشت ماه بمباران یمن که به بهانه حمایت از رئیس‌جمهوری فراری و مستعفی این کشور انجام داده است، نزدیک به شش هزار غیرنظامی را خاک و خون کشیده و در این زمینه مرتکب نقض متعدد حقوق بین‌الملل شده است.

واشنگتن‌پست همچنین می‌نویسد ریاض مدعی است امکان سکونت نزدیک به دو میلیون و ۵۰۰ هزار سوری را فراهم کرده و در سال ۲۰۱۵ میلادی دست‌کم ۹۰ میلیون دلار به آژانس پناهجویان سازمان ملل متحد کمک مالی کرده است.

به نوشته این روزنامه، بر پایه گزارش‌ها بیشتر این افراد با روادید کار وارد عربستان شده‌اند.

نویسنده این مقاله، از عضوگیری داعش در عربستان و سفر ۲۵۰۰ تن از شهروندان سعودی به سوریه خبر می‌دهد و تاکید می‌کند ریاض بیش از آنکه نیروی خود را به مقابله با داعش معطوف کرده باشد بر تقابل با ایران تمرکز دارد و احتمالا داعش را متحد موقت سودمندی در این راستا می‌بیند.

از این منظر می‌توان تلاش‌های ریاض برای سنگ‌اندازی در مسیر گفت‌وگوهای سوریه طی آخرین نشست وین و همچنین اصرار این کشور بر جدا کردن برخی گروه‌های شبه‌نظامی فعال در سوریه از صف داعش (مانند احرارالشام) را بهتر متوجه شد.

پیامدهای کوتاه‌مدت و درازمدت

اقدام‌های داعش طی ماه‌های اخیر مانند بمبگذاری در هواپیمای مسافربری روسیه، انفجارهای بیروت و حوادث پاریس تشکیل جبهه‌ای متحد علیه این گروه را سبب شده است. بنابراین حامیان شبه‌نظامیان حاضر در سوریه هر کاری می‌کنند تا در مجامع دیپلماتیک، مرز بین گروه مورد حمایت خود با داعش را روشن‌تر کنند.

حمله ترکیه به هواپیمای روسی نیز با توجیه عبور سوخو از مرز و البته در اعتراض به بمباران مواضع شبه‌نظامیان ترکمن مخالف سوریه از سوی جنگنده‌‌های روسی بوده است؛ چنان که پیشتر، آنکارا شکایتی به سازمان ملل متحد در این زمینه تنظیم کرده بود.

در این میان، آنچه نه برای ترکیه و نه برای عربستان اهمیت چندانی ندارد، وضع مردم بیگناه منطقه است که چه در سوریه و عراق و چه در یمن قربانی گروکشی‌ها و جنگ‌های نیابتی گروه‌های مورد حمایت این کشورها شده‌اند.

البته وضع کنونی منطقه که به سبب اقدام‌های آنکارا و ریاض هر دم بر آتش آن افزوده می‌شود، چنان دامن‌گیر شده که از استرالیا تا کانادا و آمریکا و از روسیه تا فرانسه و بلژیک را در کام خود کشیده است.

جالب اینکه به اعتراف مقام‌های آمریکایی مانند «هیلاری کلینتون» وزیر امور خارجه پیشین آمریکا، داعش محصول و دست‌ساخته واشنگتن است.

به هر روی، اقدام‌های تروریستی داعش در کشورهایی از هر پنج قاره را که کنار بگذاریم، تهدیدهای ضدامنیتی افکار عمومی این کشورها را به سوی اسلام‌هراسی سوق داده است و به عنوان یک پیامد کوتاه‌مدت، به بحران پناهجویانی که پشت مرزهای اروپا، آمریکا، کانادا و استرالیا صف کشیده‌اند، دامن زده است.

در درازمدت نیز توطئه غربی- عبری اسلام‌هراسی بار دیگر مجالی برای بالندگی و شیوع نزد افکار عمومی غرب یافته است.

بنابراین گرچه در ظاهر از داعش به عنوان دشمنی برای مردم غرب نام برده می‌شود- برپایه تازه‌ترین نظرسنجی یک نظرسنجی خبرگزاری انگلیسی «رویترز» و موسسه تحقیقاتی «ایپسوس» آمریکاییان اکنون تروریسم را مهمترین مشکل پیش روی کشور می‌دانند- آسیب آن در نهایت به چهره دین اسلام وارد می‌شود.