«ابوالعلاء بهشتی»؛ ریاضیدانی از خراسان

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

علاءالدین محمد بن احمد بن احمد بیهقی اسفراینی، مشهور به «فخر خراسان» و ملقب به «شمس‌الدین» و «فخرالدین» فقیه و ریاضی‌دان قرن هشتم هجری است.

از زندگی او آگاهی دقیقی نداریم و نظرهای کاملاً متفاوتی درباره سرگذشتش وجود دارد تا جایی که عده‌ای زمان حیات او را سده‌های نهم و دهم هجری دانسته‌اند. فقط می‌دانیم که در 749ق درگذشته است.

ابوالعلاء‌شرحی بر کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی نوشته و آنچه درباره او می‌دانیم برگرفته از همین شرح است. او در مقدمه کتاب از امیر ابوالرضا شیخ محمد بن امیرمنصور بتکچی نام می‌برد که احتمالاً در آن زمان حاکم اسفراین بوده است. این مطالب بر شیعه امامی بودن وی نیز دلالت دارد.

از ابوالعلاء بهشتی آثاری به جا مانده است که عبارت‌اند از:

1. رسالة فی الحساب و الجبر و المقابلة، که شامل یک مقاله در حساب و یک مقاله در جبر و مقابله است. ابوالعلاء این رساله را برای برطرف کردن نیاز فقها در مسائل مربوط به ارث تألیف کرد و از آنجایی که این رساله حاوی حداقل مطالب پایه و مورد نیاز برای فقیه است آن را مالابد للفقیه فی‌الحساب والجبر والمقابلة نیز نامیده‌اند؛ به این اثر رساله بهشتیه نیز گفته‌اند. ملک محمد بن سلطان حسین اصفهانی شرحی به زبان عربی بر این رساله نوشته است. چند نسخه خطی از این رساله در کتابخانه‌های شماره یک مجلس شورای اسلامی، آستان قدس، دانشکده ادبیات و دانشکده الهیات دانشگاه تهران نگه‌داری می‌شود.

2. الفوائد الخراسانیة فی شرح الفرائض السراجیة، این کتاب شرحی است بر الفرائض السراجیة، تألیف سراج‌الدین محمد بن محمود بن عبدالرشید سجاوندی حنفی (قرن 6ق)، با موضوع تقسیم ارث که شرح‌های بسیار بر آن نوشته شده است. چند نسخه خطی از آن در ایندیانا اقیس، اوپسصالا، پترزبورگ و قاهره محفوظ است.

3. شرح القصیدة الطنطرانیة، اصل قصیده را احمد بن عبدالرزاق طنطرانی در مدح نظام‌الملک سروده و ابوالعلاء آن را شرح داده است. در برلین و پاریس چند نسخه خطی از این شرح محفوظ است.

4. المآب فی شرح الآداب، که شرحی بر آداب البحث، تألیف محمد بن اشرف حسینی سمرقندی است. چند نسخه خطی از آن در برلین، پاریس، لیدن و آستان قدس نگه‌داری می‌شود.

5. تفرید الاعتماد فی شرح تجرید الاعتقاد، کتابت این اثر در ربیع‌الاول 741ق در اسفراین به پایان رسیده و نسخه‌هایی از ان در کتابخانه‌های مجلس و آستان قدس محفوظ است.

 انتهای پیام/4104/