«ابن ابی شیبه»؛ فقیه نام‌آور بغداد

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوبکر عبدالله بن محمد بن عیسی کوفی (159-235ق)  معروف به «ابن ابی شیبه» محدث، حافظ، فقیه، مفسّر و مورخ است.

اصل «ابن ابی شیبه» از واسط و نیای او، ابو شیبه ابراهیم، قاضی آن شهر بود. برادر او، عثمان بن ابی شیبه نیز از محدثانِ صاحب تصنیف بود. خاندان او اهل علم بودند. احتمالاً ابن ابی شیبه در کوفه به دنیا آمد و در همان شهر مقدمات علوم را فرا گرفت. سپس به بصره سفر کرد و از محضر بزرگان آن شهر بهره برد. پس از آن به بغداد رفت و در آن شهر حدیث و فقه را در سطح عالی فرا گرفت و حدیث گفت. حدود 40 سال در بغداد زندگی کرد. گفته‌اند که وی در حجاز نیز به آموختن حدیث مشغول بوده است.

استادان ابن ابی شیبه در حدیث عبارت‌اند از: قاضی شریک بن عبدالله، علی بن مسهر، ابو اسامه، سفیان عیینه، جعفر بن عون، ابو الاحوص سلام بن سلیم، عمر بن عبید، عبدالله بن مبارک، حفص بن غیاث، عباد بن عوام، عبدالله بن ادریس، عبدالله بن نمیر، ابوخالد احمر، حسین بن علی جعفی، محمد بن بشر عبدی و بسیاری دیگر از بزرگان آن عصر.

ابن ابی شیبه از فقیهان و محدثان نام‌آور روزگار خود بود. علمای علم رجال برای او در علم حدیث اهمیت بسیاری قائل بودند. او در پرورش محدثان نیز مؤثر بوده است. دانشمند بنامی چون خطیب بغدادی که به روزگار او نزدیک است، آورده است که علم حدیث با چهار تن به کمال رسیده و پایان یافته است: احمد بن حنبل، یحیی بن معین، علی مدینی، ابوبکر ابی شیبه. ابو زرعه از شاگردان او، می‌گوید که در حفظ حدیث بهتر از او ندیده است. گفته‌اند که ابن ابی شیبه در مسجد رصافه حدیث می‌گفت. روایت کرده‌اند که سی هزار تن به سخنان وی گوش می‌دادند. او را دانشمندی بی‌مانند، مطمئن و مؤلف دانسته‌اند.

بسیاری از عالمان، محدثان و فقیهان نامدار سده سوم هجری از ابن ابی شیبه حدیث نقل کرده‌اند، از آن جمله‌اند: محمد بن اسماعیل بخاری، مسلم بن حجاج نیشابوری، احمد بن حنبل. این امر نشانه اهمیت و مطمئن بودن او در علم حدیث است.

گفته‌اند که ابن ابی شیبه در علم کلام نیز توانا بود و هم از این روست که به دستور متوکل عباسی، وی با نحله‌های فکری دیگر، مانند معتزلیان و جهمیان، ستیزه و جدل می‌کرد. تقریباً همه رجال‌شناسان اهل سنت او را موثق دانسته‌اند و راست‌گفتاری او را نیز ستوده‌اند؛ اما جالب است که شاگرد ابن حنبل او را کثیرالخطا خوانده است. ابن ابی شیبه را از محققان برجسته و نویسندگان نام‌آور روزگار خود دانسته‌اند. آثار بسیاری را در حدیث، فقه، کلام، تاریخ و تفسیر به او نسبت داده‌اند.

آثار او عبارت‌اند از:

کتاب المصنّف، درباره برخی احادیث پیامبر و نیز فتاوای تابعان که به ترتیب ابواب فقهی گرد آمده است. برخی از جزءهای این کتاب در مدینه، پاریس، عثمانی، قاهره، دمشق و هند چاپ شده است. نسخه‌های خطی آن نیز در کتابخانه ظاهریه دمشق محفوظ است. بروکلمان بر این باور است که این کتاب با عنوان المسند نیز چاپ شده است. کتاب دیگر او الایمان است که در 1385ق/1965 در دمشق چاپ شد. آثار دیگر او عبارت‌اند از: لسنن، در فقه؛ التفسیر؛ التاریخ؛ الفتن؛ الصفین؛ الجمل؛ الفتوح؛ المسند، در حدیث؛ ثواب القران؛ الرد علی من رد علی ابی حنیفه.

انتهای پیام/4104/