آب‌ِ «زاب» به ارومیه برود یا نرود؟

آرزو میرزاخانی، گروه اجتماعی- تاکید دولت یازدهم بر احیای دریاچه ارومیه سبب شده تا اقداماتی در این خصوص در کشور انجام شود. یکی از این اقدامات هم ساخت سد «کانی‌سیب» و انتقال آب رودخانه «زاب» به دریاچه بوده است. گفته می‌شود که این سد آخرین نقطه‌ای است که می‌‌توان با استفاده از آن به صورت ثقلی و در کانال‌های روباز، آب را به دریاچه ارومیه انتقال داد.

قرار است 650 میلیون مترمکعب آب «زاب» به دریاچه ارومیه برود

هر چند پرویز آراسته، مدیرکل محیط‌ زیست استان آذربایجان غربی در گفت‌وگو با آنا، ساخت سد کانی‌سیب و انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه را اتفاقی خوشایند برای دریاچه ارومیه می‌داند اما با این وجود او می‌گوید که ارزیابی زیست‌محیطی این سد هنوز به طور کامل تایید نشده است.

به گفته او این پروژه در کل مربوط به سازمان آب و پیمانکار آن است و سازمان محیط‌ زیست هیچ دخالتی در اجرای آن نداشته است. فقط ارزیابی زیست‌محیطی سد به دست محیط‌ زیست بوده که با آغاز به کار پروژه، تهیه و تحویل داده شده است.

آراسته یادآور می‌شود: ارزیابی زیست‌محیطی این سد در ابتدا اشکالاتی داشت که در کمیته استانی مورد بررسی قرار گرفت و سپس به کمیته ملی ارسال شد و ایراداتی به آن وارد کردند که اکنون اصلاح شده است. این اصلاحات اکنون به سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور ارسال و منتظر تایید آن هستیم.

به باور مدیرکل محیط‌ زیست استان آذربایجان غربی اما استفاده از آب سد کانی سیب برای احیای دریاچه ارومیه موثر است زیرا قرار است سالانه 650 میلیون متر مکعب آب به حوزه این دریاچه منتقل کند. همچنین این آب می‌تواند در سیراب کردن دشت نقده، تالاب‌های اطراف دریاچه ارومیه و حتی بخشی از زمین‌های کشاورزی هم نقش موثری داشته باشد.

دو جنبه بررسی یک راهکار

ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه برگن نروژ اما نگاه دیگری به این موضوع دارد. او به آنا می‌گوید که انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه و به وسیله سد کانی‌سیب را می‌توان از دو جنبه «محیط زیستی و ژئوپلتیکی» بررسی کرد.

به اعتقاد او از نظر ژئوپلتیکی، انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه می‌تواند توجیه جغرافیایی داشته باشد زیرا اهرم فشار ژئوپلتیکی به یک همسایه پرتنش را در اختیار ما قرار می‌دهد.

او اضافه می‌کند که از نظر ژئوپلتیکی مرز ما با عراق اصطلاحا مرز بدی است زیرا این مرز مشترک همیشه زمینه تنش بین دو کشور را ایجاد کرده است. به همین خاطر در همه شصت سال گذشته ما با عراق تنش و درگیری داشته‌ایم. در حالی که فی‌المثل هرگز با جمهوری آذربایجان یا ترکیه یا ترکمنستان مشکلی نداشته‌ایم چون مرز ما با این سه کشور واقعی است. بنابراین می‌توان گفت که در مرزهای غیر واقعی هر کدام از دو طرف با ابزارهایی امکان اعمال فشار بر طرف دیگر را دارند.

کرمی تاکید می‌کند: تاکنون بیشتر کشور عراق بوده که از اهرم‌های ژئوپلتیکی برای فشار بر ایران استفاده می‌کرده است. پس یکی از ابزارهایی که ما با آن می‌توانیم مانع از تنش آفرینی عراق شویم همین مسئله رودخانه زاب است. عراق باید بداند این آب رایگان نیست و در ازای آن باید هزینه بدهد.

این کارشناس محیط‌ زیست بر این باور است که جامعه بین‌الملل هم تا حدودی در موضوع انتقال آب از رودخانه زاب حق را به ما خواهد داد، چون ما کشوری هستیم که دچار خشکیدگی شده و دستکم 20 درصد از حجم بارش در ایران کاهش یافته است. به همین خاطر ما حق داریم مانع از خروج بخشی از آب‌های مرزی خود از کشور شویم. با این وجود همه اینها منطق ژئوپلتیکی است.

کرمی یادآور می‌شود: از نظر اکولوژیکی اما هر نوع انتقال آب بین حوزه‌ای به معنای تشنه ماندن بخشی از زیست‌بوم است. به واقع من به عنوان یک طرفدار محیط‌ زیست مخالف این انتقال هستم اما تصور می‌کنم می‌تواند توجیه ژئوپلتیکی داشته باشد.

استاد اقلیم‌شناسی دانشگاه برگن نروژ تاکید می‌کند که باید توجه کرد زیست‌بوم تابع مرزهای قراردادی و سیاسی نیست. هم اکنون شاهد هستیم که خشکیدگی عراق چقدر باعث تشدید بحران ریزگرد در ایران شده است. مضاف بر آنکه رودخانه زاب نقش مهمی در معیشت همسایگان کرد ما در عراق دارد و چنین انتقالی شاید ناقض تعهد عاطفی ما به این ناحیه و مردمان آن باشد. از سوی دیگر نباید راه‌حل احیای دریاچه ارومیه را در خارج از حوضه آبخیز آن جستجو کرد. هر راه‌حل این شکلی در نهایت به بروز مشکلات زیست‌محیطی تازه‌ای منجر خواهد شد.