اکوسیستم روزنامه‌نگاری علم در فضای رسانه‌ای جدید در حال تغییر است/ چگونه باید با مهاجرت مخاطبان به فضای مجازی همسو شد؟

به گزارش خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا از cshperspectives، روزنامه‌نگاری علم به‌واسطه بررسی سوژه‌های جذاب در حوزه‌های مختلف علمی همواره برای فعالان این حوزه دارای جذابیت است. تا مدتی پیش این ژورنالیست‌ها داستان‌های خبری جذابشان را در روزنامه‌ها، مجلات، رادیو و تلویزیون منتشر می‌کردند؛ اما تحولات سریع در حوزه فناوری‌های ارتباطی و تکنولوژی‌های رسانه‌ای سبب شده تا بیشتر علاقه‌مندان به اخبار علمی به پلتفرم‌های دیجیتالی و اینترنتی مهاجرت کنند.

این تحولات باعث شده تا از یک‌سو فرصت‌های شغلی برای روزنامه‌نگاران علم در رسانه‌های چاپی کمتر شده و از سوی دیگر فرصت‌های جدید در برای تولید محتوای جدید در فضای دیجیتال فراهم شود.

ژورنالیسم علم چیست؟

محدوده فعالیت ژورنالیسم علم به مباحث بحث‌برانگیزی از تحولات و پیشرفت‌ یاخته‌های بنیادی جنینی در علم پزشکی گرفته تا کشف سیارات در منظومه شمسی و همچنین تحولات شگفت‌انگیز فیزیک کوانتوم را دربرمی‌گیرد.

روزنامه‌نگاران در این حوزه به ارائه تجزیه و تحلیل‌هایی می‌پردازند که پیامدها و تأثیرات اجتماعی و سیاسی یک کشف و نوآوری را در جامعه بازگو می‌کند.

روزنامه‌نگاری علم در مسیری که بعضاً موضوعات پیچیده علمی را به طیف وسیعی از مخاطبان منتقل می‌کند، مسائلی همچون تغییر اقلیم، محصولات غذایی اصلاح‌شده ژنتیکی، آلودگی هوا و ... را تحت پوشش قرار می‌دهد که بر جامعه و سیاست‌گذاری‌ها آن تأثیرگذار است.

ژورنالیسم علم همچنین بررسی روند پیشرفت فعالیت‌های علمی دانشمندان، آمارهای مشکوک و اغراق‌آمیز و ادعاهای ضد و نقیض را در دستور کار دارد و در بهترین حالت منتقدی عینی‌گرا و باهوش در حوزه علم هستند.

گستره فعالیت در ارتباطات علم شامل چه فعالیت‌هایی است؟

از بسیاری جهات فعالیت روزنامه‌نگاران علم شبیه فعالیت دانشمندان است؛ روزنامه‌نگار علم همچون یک محقق جنبه‌ای از علم را که برایش جذاب است می‌یابد، سؤالاتی را در ارتباط با آن مطرح می‌کند و پس از آن به‌دنبال شواهدی برای یافتن پاسخ آن است.

اما تفاوت ژورنالیست علم و دانشمند در زمانی است که صرف تحقیق و بررسی سوژه صرف می‌شود، یک روزنامه‌نگار خبری بنا بر مهلت بررسی- از دو ساعت تا دو هفته- به‌دنبال پیدا کردن پاسخ سؤالات خود است و پس از آن یافته‌هایش را در قالب یک داستان خبری به‌صورت متن، صدا، تصویر و یا ترکیبی از آنها منتشر می‌کند درحالی‌که بررسی و انتشار یافته‌های آکادمیک زمان بیشتری را چه در مرحله گردآوری و چه انتشار آن می‌طلبد.

در این میان طیف گسترده‌ای از مشاغل مربوط به نگارش در حوزه علم و ارتباطات آن وجود دارد، بسیاری از مردم تمایزی میان ژورنالیست‌هایی که به‌طور مستقیم در حوزه علم فعالیت می‌کنند و کسانی‌که در ارتباطات علم به‌منظور تبلیغ علم فعال هستند قائل نیستند.

دسته دوم را که می‌توان از آنان به‌عنوان ناشران علمی یاد کرد، به‌طور معمول برای دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی، مراکز دولتی، بنیادهای خیریه و هر سازمانی که به علم علاقه‌مند باشند کار می‌کنند.

فعالیت ناشران علم با هدف تبلیغ یک سازمان و با حمایت و پشتیبانی آنها انجام می‌شود و علاوه بر انتشار اخبار آنها در وب‌سایت این دست از سازمان‌ها ممکن است مطالبشان حتی در رسانه‌ها نیز انعکاس یابد ولی در نقطه مقابل روزنامه‌نگاران علم معمولاً در سازمان‌های رسانه‌ای فعالیت می‌کنند و هدفشان گزارشگری، انتقاد و تجزیه و تحلیل موضوعات علمی برای مخاطبانشان است.

اکوسیستم روزنامه‌نگاری علم در حال تغییر است

روزنامه‌نگاری علم در روند پیشرفت خود سرعت بالایی دارد. تاریخچه فعالیت رسانه‌ای در حوزه ژورنالیسم علم به سال 1978 بازمی‌گردد که با راه‌اندازی بخش علم توسط نیویورک تایمز آغاز شد و یک دهه فعالیتش منجر به پیشرفت‌های زیادی در این حوزه از ژورنالیسم شد و از آن پس روزنامه‌ها و مجلات خبری علمی مشهور همچون دیسکاور (Discover) این مسیر را دنبال کردند.

امروزه جریان متفاوتی در چشم‌انداز ژورنالیسم علم مشاهده می‌شود؛ باوجودی‌که بسیاری از نشریات علمی ملی و منطقه‌ای همچنان گزارشگرانی را برای پوشش اخبار حوزه علم، سلامت، تکنولوژی و محیط‌زیست اختصاص داده‌اند، نیویورک تایمز و واشنگتن پست جریان غیرمعمولی را برای حفظ یک بخش هفتگی علمی را در پیش گرفته‌اند.

علاوه بر این مجموعه‌ای از مجلات خبری علمی بزرگ دنیا همچون نشنال جئوگرافیک (National Geographic)، ام آی تی تکنولوژی ریویو ( MIT Technology Review) و ساینس نیوز (Science News) و همچنین نشریات تخصصی شناخته‌شده همچون ساینس (Science)، نیچر (Nature)، آی ای ای اسپکترام (IEEE Spectrum) به‌طور فزاینده‌ای بر انتشار محتوای دیجیتال متمرکز شده‌اند.

دلیل تغییر در روند انتشار اطلاعات در رسانه‌های علمی در رشد اینترنت و پلتفرم‌های انتشار دیجیتال نهفته است که به‌طور کلی تغییری عمیق و سریع در رسانه‌ها را سبب شده است.

بر اساس گزارش‌ مرکز تحقیقات پیو (Pew Research Center) در سال 2013، 24 درصد از جامعه مورد بررسی در سال 2003 اخبار روز گذشته در حوزه علم را از طریق اینترنت پیگیری می‌کردند و این در حالی است که این میزان تا سال 2012 به 39 درصد افزایش یافته بود و در مواردی برخی از این افراد حدود 50 درصد از اخبار را از منابع دیجیتال کسب می‌کردند.

رسانه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توییتر اکنون به‌عنوان منابع اصلی خبر برای بسیاری از مردم محسوب می‌شوند و این در حالی‌ است که از رسانه‌هایی همچون رادیو، تلویزیون، کتاب و مجلات به‌عنوان رسانه‌های سنتی یاد می‌شود.

مسائل مطرح‌شده بدین معنی است که خوانندگان برای مرور اخبار به اینترنت و دستگاه‌های تلفن همراه مهاجرت کرده‌اند، تیراژ روزنامه‌ها و مجلات و درآمدهای تبلیغاتی چاپی کاهش یافته است. 

بنا بر یافته‌های یک تحلیل تعداد حوزه‌های علم در روزنامه‌های آمریکایی از سال 1989 تا 2005 از 95 به 34 کاهش یافته است و از حدود 2300 عضو انجمن ملی نویسندگان علوم (NASW) تنها 3 درصد عضو تحریریه حوزه علم در روزنامه‌های ایالات متحده در سال 2011 بوده‌اند؛ هرچند این روند کاهشی در اروپا با سرعت کمتری رخ داده است.

پادکست‌ ابزار جدید ارتباط علمی میان دانشمندان و مخاطبان

اینترنت و دیگر اشکال رسانه‌های دیجیتال همچنین نقش مؤثری را به‌عنوان ابزار انتشار اخبار علمی ایفا می‌کنند که روند رو به رشد وب‌سایت‌های اخبار علمی تخصصی شاهدی بر این مدعا است.

اینترنت همچنین تا حدودی توسعه دفاتر رسانه‌ها و ارتباطات علمی را که توسط آژانس‌های تحقیقاتی (مانند مؤسسات ملی بهداشت یا ناسا)، دانشگاه‌ها، بنیادهای تحقیقاتی راه‌اندازی می‌شود را توضیح می‌دهد. 

این سازمان‌های علمی به جای انتشار اخبارشان در رسانه‌ها به‌عنوان روال عادی که در گذشته وجود داشت، مستقیماً با درج اخبار در وب‌سایت‌هایشان با مخاطبانشان در ارتباط قرار می‌گیرند و یا حتی اقدام به راه‌اندازی کانال‌های ارتباطی وابسته به خود می‌کنند و تحت نظارت خودشان اخبارشان را منتشر می‌کنند.

البته در این میان رسانه‌های گروهی همچنان باثبات‌تر هستند ولی علی‌رغم همه اشکالات مطرح‌شده انتقال پیام روش‌هایی نوین همچون پادکست‌ را به جهانیان معرفی کرده که بعضاً این محتواها توسط خود دانشمندان تولید می‌شود که در میان مخاطبان مشتاق حوزه علم جایگاه مناسبی را ایجاد کرده است.

نکته قابل توجه این‌که در شرایط کنونی رسانه‌هایی که بدون در نظر گرفتن نوآوری‌های رسانه‌ای همچنان بر استانداردها و الگوهای روزنامه‌نگاری گذشته برای جذب مخاطب پافشاری می‌کنند محکوم به شکست هستند و در عوض روزنامه‌ها و مجلاتی که با بهره‌مندی از امکانات جدید همچون پادکست و فیلم‌های کوتاه میان رسانه‌های قدیم و جدید همگرایی ایجاد کردند همچنان می‌توانند در فضای رسانه‌ای روز دنیا حرفی برای گفتن داشته باشند.

منبع اصلی

انتهای پیام/4105/پ