نسخه «ام‌آی‌تی» و «استنفورد» در دانشگاه آزاد اسلامی
کمبود منابع مالی دانشگاه‌ها مشکلی است که کم و بیش همه کشورهای جهان با آن مواجه‌اند، این مشکل در کشورهای توسعه نیافته پررنگ‌تر به نظر می‌رسد زیرا به دنبال در پیش گرفتن سیاست اقتصاد بازار آزاد، نقش حمایتی دولت کاهش یافته و به تقلیل مخارج دولت و از جمله مخارج آموزش عالی در این کشورها منجر شده است.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا به نقل از سرویس دانشگاهی ایسنا، معمولا دانشگاه‌های دنیا برای تأمین بودجه خود از پنج منبع بودجه دولتی، ارتباط با صنعت و خدمات و فروش خدمات آموزشی و پژوهشی، شهریه دانشجویی، کمک‌های مردمی (موقوفات) و کمک‌های خارجی استفاده می‌کنند، به طوری که اگر در یکی از این زمینه‌ها با مشکل تأمین مالی مواجه شوند، می‌توانند دیگر زمینه‌ها را فعال و به جبران کسری بودجه خود اقدام کنند.
در کشور ما اکثر دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی به بودجه دولتی متصل بوده و یا با وجود دریافت شهریه از دانشجویان شهریه، از بودجه دولتی نیز استفاده می‌کنند. اما به جرات می‌توان گفت دانشگاه آزاد اسلامی تنها موسسه آموزش عالی در کشور است که تلاش دارد بدون استفاده از پول نفت و منابع دولتی فعالیت کند.
کاهش جمعیت جوان کشور طی دهه اخیر و به تبع آن کاهش متقاضیان ورود به دانشگاه‌ها از یک سو و اعطای مجوز فعالیت به تعداد بسیاری از موسسات آموزش عالی در دولت گذشته از سوی دیگر باعث شد تا 50% از صندلی‌های دانشگاه آزاد خالی مانده و بسیاری از واحدها با چالش مالی روبرو شوند. به گونه‌ای که در تأمین هزینه‌های جاری خود نیز با مشکل روبرو شوند.
در این میان علاوه بر برخوردهای سیاسی با این دانشگاه، مشکلات اقتصادی و قرار گرفتن کشور در شرایط تحریم نیز باعث شد تا دانشگاه نتواند در مسیر توسعه کیفی گام بگذارد.
اگرچه دولت تدبیر و امید، دانشگاه آزاد اسلامی را رقیب خود نمی‌داند اما متاسفانه تبعات تصمیمات و اقدامات دولت گذشته همچنان بر بدنه آمورش عالی کشور باقی مانده است. به طوری که بر اساس آخرین آمارها به جز دانشگاه آزاد اسلامی 2240 واحد دانشگاهی اعم از دولتی یا غیردولتی در کشور فعال است که عمده این موسسات در دولت گذشته و در شهرهایی ساخته شده که حداقل یک واحد دانشگاهی اعم از آزاد و پیام نور در آن دایر بودند.
توسعه بی‌رویه موسسات آموزش عالی در دولت گذشته که به باور بسیاری از کارشناسان با هدف به حاشیه بردن دانشگاه آزاد صورت گرفت. همچنین علاوه بر آنکه حیات اقتصادی آنها را با مخاطره مواجه ساخت، موجب ظهور پدیده " صندلی خالی" در دانشگاه‌ها شد. به عنوان مثال 237 واحد زیان‌ده به همراه بدهی‌های میلیاردی که موعد پرداخت بسیاری از آن فرا رسیده بود، اولین و مهمترین چالشی بود که دکتر میرزاده رئیس دانشگاه آزاد پس از تکیه زدن بر کرسی ریاست این دانشگاه از آن سخن گفت.
دانشگاه‌های معتبر دنیا چگونه هزینه‌های خود را تأمین می‌کنند؟
با توجه به بررسی انواع منابع مالی در دانشگاه‌های مختلف دنیا می‌توان دریافت علاوه بر اینکه اکثر دانشگاه‌های دنیا منابع ثابتی (مانند کمک دولت و شهریه‌ها) دارند، اما همواه کوشش می‌کنند تا راه‌های نوینی را برای تولید درآمد بیابند. استفاده از راهکارهای آموزشی و پژوهشی، بهره بردن از فروش انواع خدمات و ... از جمله منابع تأمین مالی هستند که در سال‌های اخیر به آنها توجه بیشتری شده است.
در سال 2011 تحقیقی توسط پژوهشگران دانشگاه ام‌آی‌تی پیرامون شیوه‌های درآمدزایی از طریق توسعه فعالیت‌های اقتصادی دانش بنیان صورت گرفت که حاوی نکات قابل تأملی است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد اگر شرکت‌های ایجاد شده توسط فارغ‌التحصیلان این دانشگاه را به صورت یک کشور فرض کنیم، در یک تخمین بدبینانه، مجموع درآمد سالیانه این شرکت‌ها با اقتصاد هفدهم دنیا برابری می‌کند.
همچنین در یک نگاه متعادل‌تر و بر پایه اطلاعات و تحلیل‌های این مطالعه ادعا شده است که 25 هزار و 800 شرکت فعال (تا پایان سال 2006) توسط فارغ‌التحصیلان این دانشگاه شکل گرفته که حدود 3 میلیون و 300 هزار نفر را به اشتغال در آورده و حجم درآمد سالیانه آنها حدود 2هزار میلیارد دلار است که از این نظر با اقتصاد یازدهم دنیا برابری می‌کند. (براساس آمار بانک جهانی و با درنظرگرفتن شاخص تولید ناخالص داخلی، ایران در سال 2012 کشور بیست و دوم دنیا بوده است).
این مطالعه بررسی همه‌جانبه‌ای از نقش دانشگاه ام‌ای‌تی در اقتصاد آمریکا و اطلاعات و تحلیل‌های جالب توجهی از شرکت‌های ایجاد شده توسط این دانشگاه و فارغ‌التحصیلانش ارائه می‌دهد.
با توجه به مشکلات متعدد مالی دانشگاه آزاد اسلامی، تجربه موفق دانشگاهی مانند ام‌آی‌تی یا استنفورد در تأمین درآمدها از منابع غیرشهریه‌ای، ایده فعالیت دکتر میرزاده قرار گرفت. این ایده باعث شد تا او در اولین روزهای کاری خود اقدام به تشکیل شورایی به نام اقتصاد دانش‌بنیان کند تا به این وسیله به بررسی شیوه‌های درآمدزایی برای دانشگاه و خارج ساختن واحدها از حالت زیان‌دهی بپردازد.
دانشگاه باکیفیت وابستگی کمتری به شهریه دارد
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی دانش‌بنیان دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است دانشگاه امروزی دانشگاهی فن‌آفرین است که وابستگی کمتری به شهریه دارد. فریدون رهنمای‌رودپشتی می‌گوید: «دانشگاه آزاد اسلامی کاهش وابستگی به شهریه را در دستور کار خود قرار داده است تا دانشگاهی باکیفیت باشد، چرا که دانشگاه باکیفیت و رقابت‌پذیر دانشگاهی است که وابستگی کمتری به شهریه داشته باشد.»به همین دلیل به خاطر تحقق در آمد 10 درصدی غیر شهریه‌ای در جهت کاهش شهریه‌ها از مهر 94 تا مهر 95 شهریه ثابت دانشجویان موجود نسبت به سال گذشته افزایش نیافت.
رهنمای رودپشتی ضمن اشاره به کاهش وابستگی دانشگاه آزاد اسلامی به شهریه تأکید می کند: «این دانشگاه نمی‌خواهد تمام منابع مالی خود را از شهریه تأمین کند، زیرا علاقه‌مند نیست به خانواده‌ها و دانشجویان فشار وارد شود.»
از این رو با توجه به آنچه گفته شد در تنظیم بودجه سال 92 قرار شد تا تمامی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی 12% از درآمد خود را از طرق غیر شهریه‌ای مانند فعالیت‌های دانش بنیان، تبدیل به احسن کردن اموال، مدیریت هزینه‌ها و ... تأمین کنند. این رقم در بودجه سال 93 به 16% افزایش یافت. اگرچه از نگاه کارشناسان فعالیت‌های دانش بنیان امور اقتصادی زودبازدهی به شمار نمی‌روند اما آمار منتشر شده از سوی واحدها در پایان سال 93 حاکی از موفقیت از طرح‌های به اجرا درآمده در واحدها داشت.
بیش از 252 واحد در سال 93 سوددهی خوبی داشته‌اند
سوددهی 252 واحد در سال 93، آخرین آماری است که چندی پیش از سوی دکتر میرزاده درخصوص وضعیت مالی واحدها منتشر شد.
او با تأکید بر اینکه از 440 واحد دانشگاه آزاد اسلامی در سال 93، بیش از 252 واحد سوددهی خوبی داشته‌اند، گفت: «این واحدها موفق شده‌اند بیش از 90% از برنامه‌های خود را اجرایی کنند و خوشبختانه 10% درآمد غیرشهریه‌ای در سال 93 برای دانشگاه آزاد اسلامی حاصل شده است.»
رئیس دانشگاه آزاد با بیان اینکه هنوز هم واحدهای زیان‌ده در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارند، گفت: «این واحدها باید از طریق تأسیس شرکت‌های دانش بنیان، خدمات به صنعت و مأموریت‌گرایی، در جهت خروج از زیان‌دهی تلاش کنند در غیر این صورت باید برای تجمیع، انحلال یا ادغام این واحدها در جلسه‌های هیأت امنا تصمیم‌گیری شود.»
در واقع چه با نگاه الگوبرداری از دانشگاه‌های برتر و مطرح دنیا و چه به جهت پیروی از سیاست‌های کلی و بالادستی کشور، چاره‌ای جز حرکت به سمت تحقق دانشگاه کارآفرین و ارزش آفرین وجود ندارد.
خوشبختانه رویکردهای چند سال اخیر دانشگاه آزاد مانند توسعه تحصیلات تکمیلی، ایجاد شهرک‌های فناوری، توسعه شبکه‌های آزمایشگاهی در راستای توجه به تجاری‌سازی فناوری، نویدبخش این مهم است که دانشگاه آزاد می‌تواند ضمن حفظ و ارتقای کیفیت آموزشی و پژوهشی خود، نسبت به حل مسایل جامعه صنعتی کشور نیز موثر باشد و نقش فعال‌تری را در توسعه اقتصادی و فناوری کشور ایفا کند. اکنون دانشگاه آزاد پرچم‌دار اول دوره‌های تحصیلات تکمیلی است و بیش از 56% دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این دانشگاه تحصیل می‌کنند.
انتهای پیام/
