پژوهش واژه‌ای مغفول در پیچ و تاب دانشگاه

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا،‌ هیچ پیشرفتی در طول تاریخ بدون تحقیق و پژوهش امکان‌پذیر نبوده است. در طول تاریخ بشریت همواره پژوهش جریان داشته و عامل اصلی پیشرفت از ابتدایی‌ترین تا عالی‌ترین سطح که امروز شاهد آن هستیم تحقیق و پژوهش بوده است.

قطعاً پژوهش‌های اولیه در مراکز به‌خصوص و ویژه‌ای صورت نمی‌گرفته و نیاز به امکانات خاصی نیز نداشته است اما امروزه با پیشرفت فناوری و نیاز به توسعه روزافزون در حوزه‌های فناوری‌ها نو، امکان پژوهش در مکان‌های غیراستاندارد و بدون امکانات حرفه‌ای میسر نخواهد بود.

دانشگاه از بدو تأسیس و در شیوه سنتی آن برای آموزش و نشر علم بین جویندگان دانش راه‌اندازی شد اما آموزشِ صرف، توان به حرکت درآوردن چرخ پیشرفت و توسعه را نداشت

بسترهای تحقیقاتی

دانشگاه از بدو تأسیس و در شیوه سنتی آن برای آموزش و نشر علم بین جویندگان دانش راه‌اندازی شد اما آموزشِ صرف، توان به حرکت درآوردن چرخ پیشرفت و توسعه را نداشت به همین دلیل نیز دانشگاه‌ها پژوهش را محور قرار دادند و سیاست‌ها به سمت تحقیق و پژوهش گرایش پیدا کرد.

برخی جوامع دریافتند که برای توسعه پایدار به پژوهش نیاز دارند و در همین راستا علاوه بر ایجاد مراکز پژوهشی که گاهی نیز محرمانه بودند، به دانشگاه‌ها مأموریت داده شد تا به عنوان پشتوانه علمی-تحقیقاتی دستگاه‌های اجرایی، پژوهش را در دستور کار و اولویت خود قرار دهند تا از این راه به پیشرفت علمی و به تبع آن توسعه اقتصادی، سیاسی و ... دست یابند.

به همین دلیل هم در این کشورها سعی شد تا بسترهای تحقیقاتی بیش از پیش فراهم شده و امکانات پژوهشی به سمت دانشگاه‌ها گسیل شود.

نمی‌توان امکانات پژوهش، را صرفاً به سخت‌افزاری تقلیل داد، بلکه شرایط تحصیلی در دانشگاه‌ها،‌ شیوه آموزشی و فرهنگ پژوهش در جامعه سه عامل مهمی است که اگر هرکدام از آنها وجود نداشته باشد، حلقه‌ پژوهش تکمیل نخواهد شد.

در ایران اما شرایط کمی متفاوت است و با گذشت حدود هفت دهه از ورود دانشگاه به کشور، هنوز بسترهای تحقیقاتی فراهم نشده و با اینکه نیاز به پژوهش بیش از پیش احساس می‌شود اما تاکنون نتوانسته به عنوان محور در دانشگاه‌ها قرار گیرد.

ضرورت فرهنگ‌سازی پژوهش

این نکته که گرایش کلی جامعه به سمت تحقیق و پژوهش سوق پیدا کند حائز اهمیت است و باید مورد توجه قرار گیرد چرا که  توسعه پایدار هر کشور در گرو پژوهش‌های اثرگذار و تحقیقات بنیادین، اصولی و مورد نیاز جامعه است.

می‌توان ادعا کرد که تحقیقات اثرگذار و میزان پیشرفت جوامع ارتباط تنگاتنگی داشته و به عنوان دو متغیر بر یکدیگر تأثیر می‌پذیرند.

برای ایجاد فرهنگ پژوهش نیاز است که اهداف کلان و سیاستگذاری‌ها با مشارکت همه دستگاه‌ها بر این امر متمرکز شود. از این رو اسناد بالادستی که سیاست‌های کلان و نقاط هدف را مشخص می‌کند نیز به این موضوع توجه داشته است.

متأسفانه به‌رغم تأکیداتی که بر امر پژوهش می‌شود استراتژی‌های کلان پژوهشی در ایران به طور مشخص‌، تعیین نگردیده و به همین دلیل با سرگردانی مراکز پژوهشی و دانشگاهی در این زمینه مواجه هستیم.

یکی از مواردی که باید به آن توجه ویژه شود پژوهش‌های کاربردی است. به این معنا که پژوهش باید متناسب با نیاز واقعی جامعه باشد. پیش‌زمینه پژوهش کاربردی شناخت نیازهای جامعه در همه ابعاد و حوزه‌های آن و انتقال به دانشگاه‌هاست.

یعنی دانشگاه باید سمت‌وسوی تحقیقاتی را که بناست از سوی پژوهشگران انجام شود دریافته و در همان مسیر مشخص گام بردارد تا از طرفی استعداد دانشجویان هرز نرفته و از سوی دیگر نیز نیازی از جامعه برطرف شود.

البته دانشگاه‌ها نیز رأساً باید وارد میدان شده و به شناخت نیازهای جامعه پرداخته و منتظر عامل بیرونی برای این امر نباشند. شناخت جامعه و نیازهای آنها هم یکی از موضوعات محوری پژوهش است.

لزوم آموزش روش پژوهش

یکی از روش‌های بسترسازی برای ایجاد فرهنگ پژوهش و تحقیق در جامعه آموزشِ روشِ پژوهش است. در ایران حتی در دانشگاه‌ و مدارس که نظام آموزشی کشور را تشکیل می‌دهند هم آموزشی برای پژوهش کردن داده نمی‌شود و انتظار دارند محصلان از دوران کودکی به صورت ذاتی با مدل‌های مختلف پژوهش آشنا باشند. نتیجه عدم آموزش صحیح این است که اکنون بسیاری از دانشجویان تحصیلات تکمیلی راه‌ جستجوی اصولی در فضای وب که از ابتدایی‌ترین مراحل اولیه پژوهش است را نمی‌دانند.

قطعاً هیچ‌ فردی پژوهشگر یا آشنا به روش‌های تحقیق به دنیا نمی‌آید بلکه الگوهای پژوهش لازم است آموزش داده شود.  آموزش و پرورش و دانشگاه به عنوان دو نهاد متولی آموزش در کشور متهمان ردیف اول محسوب می‌شوند. به این دلیل که هیچ منبع درسی در 12 سال دوران مدرسه روش تحقیق و پژوهش را به دانش‌آموزان آموزش دهد.

نمی‌توان انتظار داشت دانشجویی که پژوهش بلد نیست، پایان‌نامه یا مقاله علمی پژوهشی یا انواع دیگر مقالات علمی را بنویسد. به همین دلیل است که کپی‌کاری و تقلب اتفاق می‌افتد.

همچنین در دانشگاه نیز که تفاوت عمده آن با مدرسه پژوهش‌محوری بودن است تحقیق امری دست چندم و مغفول است. مقطع کارشناسی که زمان بسیار مناسبی برای آموزش روش تحقیق به تدریس دو واحد درسی که آن هم جدی گرفته نشده بسنده می‌شود. دانشجویان با این میزان از اطلاعات پایه‌ای در خصوص پژوهش نمی‌توانند وارد مقطع تحصیلات تکمیلی که کاملاً برپایه پژوهش است و آموزش در آن نیز از طریق تحقیق صورت می‌گیرد بشوند. در دوره کارشناسی ارشد که باید روش‌های تحقیق رشته تخصصی آموزش داده شود نیز چنین اتفاقی نمی‌افتد.

دانشجویان از پایین‌ترین تا عالی‌ترین سطح درجه تحصیلی آموزش پژوهش کردن نمی‌بینند به عبارت دیگر نمی‌توان انتظار داشت دانشجویی که پژوهش بلد نیست، پایان‌نامه یا مقاله علمی پژوهشی یا انواع دیگر مقالات علمی را بنویسد. به همین دلیل است که کپی‌کاری و تقلب اتفاق می‌افتد.

ظرفیت‌های دیده نشده پایان‌نامه

با توجه به تعداد دانشجو در ایران به‌ویژه در مقطع تحصیلات تکمیلی ظرفیت زیادی در حوزه پایان‌نامه و طرح‌های پژوهشی تحصیلات تکمیلی وجود دارد که البته تاکنون از این ظرفیت به‌درستی استفاده نشده و بیشتر پایان‌نامه در قفس تئوری مانده و توان راه‌یابی به حوزه علمی را که جامعه و نیازهای آن است ندارد.

دانشگاه‌های کشور در مقاطع تحصیلات تکمیلی اسماً به پژوهش‌محور تبدیل شده‌اند اما در عمل هنوز سنت دیرینه آموزش‌محوری و یا به عبارت دیگر کتاب و جزوه محوری در آنها پابرجاست. به این دلیل که جایگاه پژوهش در ایران تثبیت نشده و نتیجه که همان اخذ مدرک است اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

به طور کلی پایان‌نامه‌ها در تولید دانش نقش ویژه‌ای ایفا می‌کنند اما نه‌تنها پایان‌نامه‌ها بلکه دانشگاه‌ها کارویژه تولید دانش و نظر را از دست داده‌اند و نیاز به ری‌برندینگ اساسی احساس می‌شود.

متأسفانه با توجه به این روند انگیزه‌های فردی پژوهشگران نیز کاهش یافته که دلایل و عوامل بسیاری برای این مشکل می‌توان نام برد. از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به حمایت نشدن از سوی مسئولان ذی‌ربط، عدم استفاده از محصول پژوهش و ... اشاره کرد.

با تمام اوصاف مذکور جایگاه تحقیق در ایران از سطح مسئولان تا قشر دانشگاهی و مردم هنوز اهمیت خاص خود را پیدا نکرده و این نکته مهم که «پژوهش مساوی است با توسعه پایدار هر کشور» مغفول مانده است.

دانشگاه‌های دولتی اسیر درآمدهای نفتی

یکی از مشکلاتی که می‌توان برای نتیجه‌گرایی در ایران، به‌ویژه آموزش عالی که مبحث مورد نظر این نگارش است نام برد دولتی بودن دانشگاه‌ها و به تبع آن متکی بودن به درآمدهای نفتی است.

صاحب‌نظران بر این عقیده هستند به دلیل اینکه برای دانشگاه‌های دولتی کشور بودجه مشخصی سرریز می‌شود مسئولان آن در این سال‌ها به فکر درآمدزایی نبوده و بیشتر به این رأی و نظر بودند که در دوران مدیریتی خود بیشتر به ظواهری که به چشم می‌آید و می‌توان از آنها رزومه‌ای ساخت بپردازند.

اما دانشگاه‌های خصوصی به دلیل اینکه درآمد آنها در گرو فعالیت‌های دانشگاهی غیرآموزشی است باید به درآمدزایی توجه کنند به‌ویژه  که در سال‌های اخیر با توجه به کاهش جمعیت جوان دانشگاه‌ها با کاهش تعداد دانشجو مواجه هستند.

دانشگاه آزاد اسلامی نیز با حدود 400 واحد دانشگاهی در سراسر کشور و بیش از یک میلیون دانشجو در تمام مقاطع تحصیلی به عنوان بزرگترین دانشگاه حضوری جهان و همچنین بزرگترین دانشگاه خصوصی کشور به ظرفیت عظیم خود و همچنین اهمیت پژوهش پی برده و طرحی را با نام پژوهش‌ اثرگذار یکپارچه‌ای که با نام اختصاری «پایش» شناخته می‌شود راه‌اندازی کرده است.

با وجود این طرح علاوه بر مأموریت‌گرا شدن دانشگاه‌های آزاد اسلامی، پژوهش‌ها کاربردی شده و می‌تواند در جهت رفع نیازهای جامعه گام محکمی برداشته شود.

براساس طرح پایش هریک از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی براساس نیاز منطقه‌ای مأموریت‌هایی یافته است که باید پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی براساس آن مأموریت‌ها باشد.

این طرح می‌تواند الگوی خوبی برای دانشگاه‌های دولتی باشد تا آنها نیز برای رفع نیاز جامعه گامی بردارند.

انتهای پیام/4107/4007/پ