نگرانی‌هایی درباره پیشنهاد افزایش مالیات بر ارزش افزوده

کاهش درآمدهای نفتی، توجه به تامین مالی دولت و کاهش کسری بودجه با اتکا به درآمدهای مالیاتی از دغدغه‌های مهم حال حاضر دولت است. در چنین شرایطی گاه می‌شنویم که اقتصاددانانی افزایش مالیات بر ارزش افزوده را راه حلی مطمئن و بدون تاثیرات مخرب بر اقتصاد می‌دانند.

از نظر من با توجه به پایین بودن سهم مالیات در تولید ناخالص داخلی و نارسایی‌های فراوان موجود در نظام مالیاتی، کشور به یک سیستم مالیاتی جدید و کارامد نیازدارد، اما اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده به روش کنونی، آثار اقتصادی متعددی برجای خواهد گذاشت.

از سوی دیگر این نگرانی نیز وجود دارد که تورم یا همان افزایش سطح عمومی قیمتها، متقابلاً بر روی میزان مالیات بر ارزش افزوده کالاها و خدمات اثر بگذارد. در واقع افزایش مالیات بر ارزش افزوده آن هم در شرایطی که کشور از یک سو با تورم ساختاری و از سوی دیگر با تورم ناشی از تحریمها دست به گریبان است، در نهایت موجب افزایش تورم افسار گسیخته در کشور می‌شود.

اصولا ابزار مالیات بر ارزش افزوده در بعضی کشورها در شرایط رونق مفید بوده، اما بررسی سوابق اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف نشان از تاثیرات مختلف بر اساس ساختار اقتصادی آن کشور دارد و نمی‌توان بررسی تجارب خاص را الگویی برای ایران قرار داد.

ضمنا تجزیه و تحلیل آثار تورمی معرفی سیستم مالیات بر ارزش افزوده در شرایط موجود ایران نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی و بخصوص تراز بودجه دولت مطرح شود.

تقریباً‌ دوره طولانی است که دولت با کسر بودجه مواجه است و اگر بعضی از اقلام درآمد بودجه دولت که در واقع روش جبران کسر بودجه هستند مااند فروش اوراق مشارکت یا فروش دارایی‌های دولت را خارج کنیم، کسر بودجه قابل توجهی را در طی سال‌های گذشته شاهدیم. از سوی دیگر مطالعات نشان داده‌اند که عامل اصلی تورم در اقتصاد ایران، افزایش نقدینگی ناشی از کسر بودجه دولت است.

فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی، نبود نرخهای مالیاتی متعدد در بخشهای مختلف اقتصادی، معافیتهای وسیع و متنوع، اعمال نظرات شخصی در فرایند وصول مالیاتها، عدم تسلط کافی برخی از مأموران مالیاتی به اجرای صحیح قوانین و مقررات مربوطه، گسترش فساد در برخی از حوزه‌های مالیاتی به دلیل ناکافی بودن نظارتهای فنی برفرایندهای تشخیص و وصول مالیات از جمله مهمترین آسیب‌ها و کاستی‌های نظام مالیاتی محسوب است که در مجموع موجب شده نظام مالیاتی در ایران در حوزه‌های نظارت و اجرا از کارایی لازم بهره‌مند نباشد.

بنابراین هرچند در حالت کلی نظام مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند جایگزینی مناسب برای مالیات‌های درآمدی باشد، ولی با توجه به نکات گفته شده این نوع مالیات در ایران موجب تغییر در قیمتهای نسبی کالاها و خدمات تولیدی شده و از این طریق تقاضای مؤثر برای این کالاهاو خدمات را متأثر می‌سازد.

بررسی‌های مختلف نشان می‌دهد افزایش میزان مالیات بر ارزش افزوده سبب کاهش میزان تولید ناخالص ملی می‌شود و در نهایت این امر می‌تواند موجب افزایش میزان تورم موجود باشد.

*رییس اتاق اصناف ایران