سایه ساختمان میرداماد بر چهارراه استانبول

به گزارش خبرنگار اقتصادی آنا، این نخستین بار نیست قیمت دلار با جهش‌های بزرگ قیمتی همراه شده است. نگاهی به نوسانات نرخ ارز در 40 سال گذشته نشان می‌دهد قیمت این ارز در بازار کشور در برخی زمان‌ها تا 50 درصد رشد را نیز تجربه کرده است.

نرخ دلار تا پیش از پیروزی انقلاب تک نرخی،‌دستوری و ثابت بود و برای سال‌های طولانی با رقمی معادل 7 تومان داد و ستد می‌شد. با پیروزی انقلاب و آغاز جنگ تحمیلی،‌هزینه‌های کشور افزایش پیدا کرد و منابع ارزی نیز تا حد زیادی به واسطه کاهش قیمت نفت محدود شد. همین امر سبب شد تا قیمت ارز در سیستم بانکی و قیمت در بازار آزاد از هم فاصله بگیرد و با وجود کنترل نرخ ارز دولتی، دلار در بازار با افزایش قیمت روبرو شود.

با این حال تا تا پایان جنگ 8 ساله، ‌قیمت دلار در بازار آزاد دو رقمی باقی ماند که مهمترین دلیل را باید کنترل تورم داخلی عنوان کرد.

اما با پایان جنگ و آغاز بازسازی،‌تورم در کشور با افزایش همراه شد و همین امر بر روی نرخ دلار نیز تاثیر گذاشت. در سال 68 برای نخستین بار قیمت دلار سه رقمی شد وتا 120 تومان بالا رفت.

اگرچه تا 4 سال بعد از این جهش قیمت، قیمت دلار افزایشی بود اما جهش ناگهانی رخ نداد. سال 73 و 74 اما سال‌های پر‌تنش قیمت دلار بود. در سال 73 قیمت دلار وارد کانال 200 تومانی شد و میانگین قیمت در این سال به بالای 260 تومان رسید. سال بعد از آن نیز قیمت این ارز حدود 50 درصد افزایش پیدا کرد و مقاومت 400 تومانی را شکست.

دوسال بعد از آن قیمت دلار در بازه 400 تومان باقی ماند اما در سال 76 مجددا افزایش قیمت این ارز فعالان اقتصادی را غافلگیر کرد.

با این حال افزایش قیمت در سال 78 بود که قیمت دلار را به بالای 800 تومان رساند. با جود این افزایش اما قیمت دلار در طول سال‌های بعد از آن و تا پایان دولت اصلاحات در کانال 800 تومانی باقی ماند و نوسان چندانی نداشت.
با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد و در دولت اول وی، ‌قیمت ارز تقریبا ثابت بود، ‌اگرچه در همین دوران بود که نرخ دلار به 1000 تومان نزدیک شد.

اما دولت دوم احمدی نژاد راه دیگری رفت و این دولت در تمام زمینه‌های اقتصادی و از جمله نرخ دلار،‌ دولتی پرنوسان بود.

سال اول دولت دهم قیمت دلار 4 رقمی شد. افزایش قیمتی که مقدمه‌ای برای جهش های پی در پی نرخ ارز در کشور بود و قیمت‌ها را تا آستانه 4 هزار تومان در طی 4 سال بالا برد. در آن سال‌ها افزایش قیمت ارز آنقدر لحظه‌ای اتفاق می‌افتاد که برخی حضور جنگیرها و رمال‌ها در این بازار را دلیل نوسانات قیمتی عنوان می‌کردند.

در واقع با ورود به دهه 90 شمسی بی‌سامانی قیمت ارز خودنمایی کرد. در نخستین سال این دهه قیمت دلار که 3 رقمی شده بود به بالای 2 هزار تومان رسید و در بهار سال 92 بود که دلار سد 3هزار تومان را شکست و میانگین قیمتی خود را به نزدیک 3500 تومان رساند. مهمترین دلایل این امر را می‌توان کاهش ورود درآمدهای ارزی به کشور به واسطه تحریم‌های هسته‌ای و کمبود دلار در بازار عنوان کرد. البته نباید از بازی بانک مرکزی وقت ایران در بازار آزاد دلار نیز غافل شد زیرا به دلیل کاهش درآمدهای ارزی و جبران آن،‌دستکاری قیمتی در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت تا به این شکل،‌ کسری ریالی خود را جبران کند.

دولت یازدهم با توجه به بهبود شرایط بین‌المللی و آزاد شدن نسبی دلارهای بلوکه شده توانست قیمت دلار را تا نزدیک 3هزار تومان پایین بیاورد. اگرچه طی سه سال ابتدایی کار، بازار ارز کم نوسان بود اما این دولت نیز نتوانست قیمت را برای طولانی مدت کنترل کند. زمستان سال گذشته بود که قیمت دلار رکورد زد و به بالای 4 هزار تومان رسید. بالاترین قیمت ثبت شده برای دلار در تاریخ ایران مربوط به 4 دیماه سال 95 است که در این روز هر دلار معادل 4055 تومان داد و ستد شد. کارشناسان دلیل این افزایش قیمت را نزدیکی به سال نو میلادی و افزایش تقاضا در بازار عنوان کرده‌اند.

نکته مهم این است که با وجود این رکورد‌زنی قیمت ارز با فروکش کردن تقاضا کاهش پیدا کرد و به نزدیک 3500 تومان بازگشت. در روزهای اخیر اما قیمت ارز دوباره عزم صعود کرده و در فاصله چند هفته رشدی چند صد تومانی را به ثبت رسانده است.

این افزایش قیمت دلار در بازار ایران در حالی رخ می‌دهد که ارزش دلار بازار‌های جهانی در یک ماه گذشته شیب نزولی داشته و همین امر سبب افزایش قیمت جهانی طلا شده است. با این حال قیمت دلار در بازار ایران هر روز گران‌تر می‌شود.

برای این افزایش قیمت دلایل زیادی از جمله افزایش سفرهای خارجی، ‌تلاش برای یکسان سازی نرخ ارز،‌ کاهش نرخ سود بانکی و حرکت نقدینگی به سمت بازارهای موازی مانند دلار و طلا و ... مطرح می‌شود.

آلبرت بغزیان،‌استاد اقتصاد دانشگاه تهران،‌ نیز در این خصوص با برشمردن دلایل افزایش قیمت دلار در بازار، به خبرنگار آنا گفت: برای این نوسان قیمت،‌چند دلیل مطرح می‌شود که در فاصله چند هفته اخیر در ایران اتفاق افتاده است.

به گفته وی یکی از دلایلی که برای افزایش قیمت ارز مطرح می‌شود،‌ افزایش حجم سفرهاست که در جواب باید گفت رشد سفرهای برون مرزی آنقدر زیاد نبوده که بتواند با این نسبت بر بازار ارز تاثیر‌گذار باشد. نکته دیگر این است که اگر به واسطه افزایش سفرها قیمت ارز زیاد شده باشد با فروکش کردن آن باید شاهد کاهش قیمت باشیم اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد.

این اقتصاددان دلیل دیگری که برای رشد قیمت دلار مطرح می‌شود را نگرانی از سرنوشت برجام عنوان کرد و افزود:‌ در این مورد نیز اتفاق جدیدی در مسئله برجام رخ نداده و این را می‌توان تنها بهانه‌ای برای توجیه اتفاقات بازار دلار دانست.

وی دستورالعمل بانک مرکزی برای کاهش سود بانکی را دلیل دیگری دانست که بازار دلار را متلاطم کرده است و ادامه داد: این دستورالعمل مربوط به سال گذشته است و اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده بنابراین این دلیل نیز برای افزایش قیمت دلار منتفی است.

بغزیان گفت:‌ دلیلی که برای تلاطم بازار ارز هیچگاه مطرح نمی‌شود، اراده بانک مرکزی است که در شرایط خاصی فروش ارز به صرافی ها را گران می‌کند که این امر به افزایش قیمت از سوی صرافی‌ها منجر می‌شود.

وی افزود:‌ خود بانک مرکزی به دنبال افزایش نرخ دلار است و در این بین با دید کوتاه‌مدت به دنبال درآمدزایی با فروختن گران ارز است.

استاد اقتصاد دانشگاه تهران ادامه داد:‌ این در حالی است که این گونه اقدامات در بلند‌مدت برای خود بانک مرکزی دردسرساز است و به افزایش تورم دامن می‌زند.

وی در خصوص اینکه این اقدامات به تک‌نرخی‌شدن ارز کمک خواهد کرد،‌ گفت: هنوز تعریفی از ارز تک نرخی در کشور وجود ندارد و مشخص نیست نحوه قیمت‌گذاری و تامین این ارز چگونه خواهد بود. آیا قیمت به صورت شناور و بر اساس قیمت بازار خواهد بود و یا مجددا از سوی بانک مرکزی قیمت‌گذاری می‌شود.

بغزیان مهمترین مشکل برای تک نرخی شدن ارز را جهانی‌نبودن ریال دانست و تاکید کرد:‌ زمانی که بین ریال و دلار دربازارهای جهانی ارتباطی وجود ندارد نمی‌توان قیمت‌گذاری این ارز را بر اساس قیمت‌های جهانی انجام داد و از همین روست که در صورت ارزانی و گرانی دلار در جهان،‌ قیمت این ارز در بازار داخلی ایران از روند جهانی تبعیت نمی‌کند.

وی افزود: شناور‌کردن ارز در واقع به خواب زدن عده‌ای اقتصاددان است که می‌خواهند با اینکار بیماری اقتصاد را درمان کنند غافل از آنکه تک‌نرخی‌شدن ارز این بیماری را تشدید می‌کند.

این اقتصاددان افزایش قیمت دلار برای تک‌نرخی‌کردن ارز را بهانه عنوان کرد و گفت:‌ افزایش قیمت این ارز دلیلی بجز سوداگری بانک مرکزی ندارد.

به گفته بغزیان، قیمت ارز کاهش پیدا نخواهد کرد اما مشخص نیست اراده بانک مرکزی برای افزایش تا کجا بالا خواهد رفت.

در پایان باید گفت، علاوه بر سوداگری بانک مرکزی دولت ها، با نگاهی به تغییرات نرخ دلار در طول دهه‌های گذشته موضوعی که بیش از همه خودنمایی می‌کند این است که قیمت دلار و نوسان‌های آن، همبستگی مثبتی با نرخ تورم در بازار ایران داشته و هر زمان که دولت‌ها در کنترل تورم بازمانده‌اند،‌قیمت دلار نیز جهش کرده است.