دانکن؛ نظریهپرداز فراموششدهای که ارتباطات را بازتعریف کرد
به مناسبت هفته پژوهش، دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی با همکاری گروه آموزشی ارتباطات و رسانه، نشست علمی «رویکردی تبیینی به آراء و اندیشههای ارتباطی هیو دالزیل دانکن» را برگزار کرد؛ نشستی که به واکاوی یکی از چهرههای کمتر دیدهشده، اما تأثیرگذار در تاریخ نظریهپردازی ارتباطات و فرهنگ اختصاص داشت.
این نشست روز چهارشنبه ۲۶ آذرماه از ساعت ۱۵ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ساختمان ولایت یک، طبقه هشتم، سالن دفاع، با سخنرانی غلامرضا آذری، عضو هیأت علمی دانشگاه، برگزار شد و با استقبال دانشجویان، پژوهشگران و علاقهمندان حوزه علوم ارتباطات همراه بود.
غلامرضا آذری در ابتدای سخنان خود با اشاره به جایگاه هیو دالزیل دانکن در تاریخ علوم اجتماعی و ارتباطات اظهار کرد: دانکن از جمله متفکرانی است که اگرچه نقش مهمی در شکلگیری برخی از بنیانهای فکری ارتباطات، زبان و جامعهشناسی ایفا کرده، اما به دلایل مختلف، از جمله ساختارهای اقتدارگرای دانشگاهی و جریانهای مسلط نظری، به حاشیه رانده شده و نام او کمتر در متون آموزشی و دانشگاهی تکرار میشود.
وی افزود: دانکن متولد ۱۹۱۹ و درگذشت او در سال ۱۹۷۰ است و با وجود عمر نسبتاً کوتاه، حجم و عمق فعالیت علمی او قابل توجه است. او فردی بسیار کمحرف، منزوی و عمیقاً اهل کار بوده و بنا بر روایتها، روزانه بیش از ۱۸ ساعت به مطالعه، نوشتن و پژوهش میپرداخته است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه با اشاره به مسیر فکری و دانشگاهی دانکن تصریح کرد: دانکن در اصل زبانشناس بود، اما زمانی که زبانشناسی را وارد حوزه ارتباطات، عملگرایی و کنش اجتماعی کرد، به یک رویکرد میانرشتهای رسید که در زمان خود بسیار پیشرو محسوب میشد. او معتقد بود ارتباطات صرفاً انتقال پیام نیست، بلکه کنشی اجتماعی است که باید آثار عینی، ملموس و قابل مشاهده داشته باشد.
آذری خاطرنشان کرد: دانکن بهشدت تحت تأثیر عملگرایی و پراگماتیسم بود و باور داشت آنچه انسانها در عمل انجام میدهند، مهمتر از آن چیزی است که صرفاً در سطح نظری مطرح میشود. از این منظر، ارتباطات نه یک پدیده انتزاعی، بلکه نیرویی سازنده در شکلگیری نظم اجتماعی است.
وی با اشاره به نظریه مشهور دانکن در حوزه «دراماتیسم» گفت: دراماتیسم دانکن نباید با نظریههای ساده نمایشی اشتباه گرفته شود. این نظریه ابزاری برای تحلیل نقشها، کنشها، زبان، قدرت و مناسبات اجتماعی است. دانکن از طریق این مفهوم نشان میدهد که زندگی اجتماعی انسانها نوعی صحنه است که در آن نقشها، نمادها و زبان، سازنده معنا و قدرت هستند.
این استاد دانشگاه افزود: دانکن از پیشگامان نوعی کلاسیکگرایی در ارتباطات بود، اما در عین حال، رویکرد بینرشتهای را گسترش داد و مفهومی تحت عنوان «جامعهشناسی ارتباطات» را مطرح کرد؛ مفهومی که به بررسی همزمان ارتباطات، نمادها و نظم اجتماعی میپردازد.
آذری با اشاره به فضای دانشگاهی آمریکا در دوره فعالیت دانکن بیان کرد: بخش مهمی از اندیشههای دانکن به دلیل تعارض با نهادهای اقتدارگرا و ساختارهای رسمی دانشگاهی، به حاشیه رانده شد. او بهشدت به نقد مداخله قدرت در علم و دانشگاه اعتقاد داشت و همین مسئله باعث شد برخی محافل علمی، آگاهانه یا ناآگاهانه، او را از جریان اصلی نظریهپردازی کنار بگذارند.
وی ادامه داد: دانکن به این باور رسیده بود که علم واقعی الزاماً در چارچوبهای رسمی دانشگاهی تولید نمیشود. به همین دلیل، در مقطعی از تدریس فاصله گرفت و تمرکز خود را بر نوشتن، اندیشیدن و پژوهش مستقل گذاشت.
این عضو هیأت علمی دانشگاه با اشاره به آثار مهم دانکن گفت: کتابهایی مانند «زبان و ادبیات» (۱۹۵۳)، «ارتباطات و نظم اجتماعی» (۱۹۶۲) و «نمادها در جامعه» از آثار کلیدی او هستند که هر یک بنیانهای نظری مهمی در حوزه ارتباطات و جامعهشناسی ارائه میدهند. با این حال، بسیاری از این آثار در کتابخانههای دانشگاهی ایران یا موجود نیستند یا بهسختی یافت میشوند.
آذری افزود: بررسیها نشان میدهد حتی در دانشگاههای بزرگ کشور نیز آثار دانکن حضور بسیار کمرنگی دارند و این مسئله نشاندهنده آن است که بخشی از تاریخ نظریهپردازی ارتباطات در نظام آموزشی ما مغفول مانده است.
وی با تأکید بر اهمیت بازخوانی اندیشههای متفکران کمتر دیدهشده تصریح کرد: تاریخ ارتباطات، مملو از چهرههایی است که به دلایل سیاسی، نهادی یا معرفتی به حاشیه رانده شدهاند. دانکن یکی از این چهرههاست که اندیشههای او درباره زبان، نماد، قدرت، اقتدار و نقد نهادهای حاکم، همچنان برای تحلیل مسائل اجتماعی، فرهنگی و رسانهای امروز ما اهمیت دارد.
آذری در پایان خاطرنشان کرد: بازگشت به اندیشههای دانکن صرفاً یک کار تاریخی نیست، بلکه تلاشی برای فهم عمیقتر ارتباطات بهعنوان امری سازنده، انسانی و اجتماعی است؛ امری که میتواند در فهم تحولات فرهنگی، رسانهای و حتی بحرانهای معاصر نقش راهگشا داشته باشد.
انتهای پیام/
